Κάποιοι το ονομάζουν «σύνδρομο της άδειας φωλιάς». Οι πιο «προχωρημένοι» γονείς μιλούν για τον εαυτό τους σαν «empty-nesters”! Όποιο όνομα και αν του δώσεις, πρόκειται για το αίσθημα του εσωτερικού κενού μπροστά στα άδεια παιδικά δωμάτια, στην ξαφνική συνειδητοποίηση ότι η γνώριμη ρουτίνα της καθημερινής φροντίδας άλλαξε οριστικά. Οι αιτίες γνωστές: σπουδές, εργασιακές ευκαιρίες, συχνά πια στο εξωτερικό, ο γάμος, ή και η φυσιολογική ανάγκη (εφόσον υπάρχουν οι οικονομικές δυνατότητες) ο νέος άνδρας, ή η νέα γυναίκα να φτιάξουν τη δική τους φωλιά. Σαν τον ταξιδιώτη, όταν αφήνοντας μια γνώριμη διαδρομή πρέπει να χαράξει μια καινούρια πορεία σε άγνωστο περιβάλλον, ο γονιός ανακαλύπτει ότι έχασε πολλά απ’ αυτά που συνιστούσαν την οικεία σ’ αυτόν καθημερινότητα και πρέπει να αναζητήσει γι’ αυτήν νέο περιεχόμενο.
Όλοι οι γονείς δεν αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο. Καθένας και καθεμιά μας είμαστε διαφορετικοί – διαφορετικός ψυχισμός, οι οικογενειακές συνθήκες που μας καθόρισαν, η τωρινή οικογενειακή μας κατάσταση επηρεάζουν τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την αλλαγή. Αλλιώς την προσλαμβάνει ένα δεμένο ζευγάρι με βαθιά και ουσιαστική επικοινωνία, αλλιώς γονείς με προβλήματα στη μεταξύ τους σχέση και τα παιδιά ως τον μοναδικό συνδετικό κρίκο που δίνει νόημα στη συμβίωση. Διαφορετική η συναισθηματική διαχείριση για τον γονιό που, για διάφορους λόγους, μεγάλωσε μόνος το παιδί του.
Οι σύντομες σκέψεις που ακολουθούν δεν αποτελούν συνταγή, συμβουλές αφ’ υψηλού, προβολή του «πόσο υποδειγματικά εμείς αντιδράσαμε ως γονείς». Κάθε άλλο. Δεν υπάρχει γονιός που να μην έχει κάνει και να μην εξακολουθεί να κάνει λάθη στην ανατροφή και στις σχέσεις με τα παιδιά του. Είναι πιο πολύ σκέψεις κι εκτιμήσεις από προσωπική παρατήρηση αλλά και προσωπικά βιώματα και βέβαια αποκλείεται να καλύψουν στο περιορισμένο πλαίσιο αυτού του κειμένου όλες τις πτυχές του θέματος. Άλλωστε στις ανθρώπινες αντιδράσεις και συμπεριφορές οι πτυχές και οι ειδικές περιπτώσεις είναι σχεδόν όσες και οι άνθρωποι πίσω απ’ αυτές.
Από μικρή είχα πάντα αυτό το χαρακτηριστικό. Να παρατηρώ τους ανθρώπους σαν σε κινηματογραφική ταινία. Όχι από περιέργεια ή για να σχολιάζω. Μου άρεσε να προσπαθώ να βρίσκω τις αιτίες πίσω από αντιδράσεις και συμπεριφορές, ιδίως στις σχέσεις γονιών-παιδιών. Και η παρατήρηση αυτή δεν αφορούσε μόνον ξένους. Με την ίδια «αποστασιοποίηση» έβλεπα και τις δικές μου οικογενειακές συνθήκες. Σκεφτόμουν και ανέλυα συμπεριφορές. Όλα αυτά κυρίως μέσα στο περιβάλλον που μεγάλωνα, στην πνευματική οικογένεια της εκκλησίας, αλλά και έξω από αυτό.
Κάποιοι γονείς κυριολεκτικά παραλύουν συναισθηματικά. Αισθάνονται, ότι παραιτούμενοι σταδιακά από τις υποχρεώσεις που συνδέονται με την παρουσία των παιδιών στο σπίτι, το νόημα και ο σκοπός της ζωής τους φεύγει μέσα απ’ τα χέρια τους. Αυτό επηρεάζει φυσικά πρώτα τη δική τους ψυχική ισορροπία, επηρεάζει τη συζυγική τους σχέση, τη σχέση με τα ίδια τα παιδιά. Ο γονιός δεν μπορεί ή δε θέλει να παραδεχθεί, ότι το παιδί του πρέπει και είναι ικανό να αναλάβει ευθύνες, να φροντίσει τα του οίκου του, να αυτονομηθεί. Θέλει και επιδιώκει να αισθάνεται απαραίτητος, καθώς δεν μπορεί να δει τον εαυτό του έξω απ’ αυτόν τον ρόλο. Πρόκειται για συμπεριφορές που πολλές φορές οδηγούν σε εντάσεις με τα παιδιά. Εκείνα, ανάλογα με τον χαρακτήρα τους, είτε αντιδρούν και απομακρύνονται, είτε φορτώνονται ενοχές, επειδή δε θέλουν να στενοχωρήσουν τον γονιό, δυσφορούν όμως για την παρεμβατικότητά του.
Φυσικά αυτή η εικόνα έχει ακραίες πλευρές. Διαφοροποιήσεις μέσα στο ίδιο πλαίσιο υπάρχουν πολλές. Αν θέλουμε πάντως να είμαστε ειλικρινείς, στοιχεία και ηχώ τέτοιων συμπεριφορών έχουμε δει στο περιβάλλον μας, ή και στον ίδιο μας τον εαυτό.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και γονείς που προσαρμόζονται με μεγαλύτερη ή μικρότερη ευκολία στις νέες συνθήκες, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως μένουν απαθείς, ανεπηρέαστοι και αδιάφοροι μπροστά στην απουσία των παιδιών από το σπίτι.
Τι μπορεί να μας βοηθήσει στην ευαίσθητη αυτή φάση της ζωής μας; Μήπως η αλήθεια που λέγεται και θεωρείται αυτονόητη απ’ όλους μας; «Μεγαλώνουμε τα παιδιά μας για να γίνουν αυτόνομοι και ώριμοι ενήλικες». Κανένας μας δε θα διαφωνούσε, αλλά… Καλοδεχούμενα και πρόξενοι χαράς είναι τα δείγματα της φυσιολογικής ανάπτυξης στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, η πρώτη προσπάθεια το νήπιο να σταθεί όρθιο, τα πρώτα βήματα, ενώ η οποιαδήποτε καθυστέρηση σ’ αυτούς τους δείκτες προκαλεί σοβαρές ανησυχίες. Το ίδιο καλοδεχούμενη θα έπρεπε να είναι η είσοδος των παιδιών μας στην ενήλικη ανεξαρτησία. Αυτή η είσοδος όμως σημαίνει συνήθως και έξοδο από την οικογενειακή εστία και το κενό που αυτή αφήνει στην καρδιά μας.
Το πρώτο σημαντικό βήμα, πιστεύω, που μπορούν και πρέπει να κάνουν οι γονείς, καθώς και πάλι βρίσκονται οι δυο τους μόνοι στο σημείο μηδέν, όπως τότε που ξεκίνησαν την κοινή πορεία τους, είναι να ξαναρχίσουν να «δουλεύουν» και ν’ απολαμβάνουν τη μεταξύ τους σχέση μ’ έναν καινούριο, ωριμότερο τρόπο. Δεν παύουμε ποτέ να είμαστε γονείς, η έγνοια των παιδιών θα μας συνοδεύει πάντα, τώρα όμως είναι ανάγκη να στρέψουμε και πάλι τη συναισθηματική μας προσοχή στην πρωταρχική αυτή ένωση, στη ρίζα της οικογένειας που δημιουργήσαμε και αρχικό στοιχείο της ταυτότητάς της. Αυτός ο δεσμός που μας έκανε γονείς μπορεί και τώρα, στη νέα φάση της κοινής μας ζωής, αν καλλιεργηθεί βαθύτερα, να μας δώσει πληρότητα και ισορροπία, καθώς διαχειριζόμαστε το «σύνδρομο της άδειας φωλιάς». Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι τόσο δυσάρεστο και επικίνδυνο, όταν οι ακραίες αντιδράσεις που περιέγραψα επηρεάζουν αρνητικά αυτή τη σχέση που κανονικά μπορεί να γίνει το στήριγμά μας στις νέες συνθήκες. Από την άλλη πλευρά, η απουσία των παιδιών, αναδεικνύει πολλές φορές, όπως υπαινίχθηκα στην αρχή, πιθανές αδυναμίες και δυσλειτουργίες της συζυγικής σχέσης. Αυτές οι δυσλειτουργίες όμως είναι ένα άλλο θέμα που ξεφεύγει απ’ τα όρια του δικού μας.
Κάτι που θεωρώ πολύ σημαντικό γενικά για την ψυχική μας ισορροπία και ειδικά για την προσαρμογή μας στα καινούρια δεδομένα που σχολιάζουμε είναι ο «πλούτος» που συσσωρεύουμε μέσα στα χρόνια σε δίκτυα φίλων, σε δραστηριότητες, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα εκτός της εμπλοκής μας με τη φροντίδα των παιδιών. Μπορεί αυτή η φροντίδα να ήταν η προτεραιότητά μας στα χρόνια της ανατροφής τους, δεν πρέπει όμως, πιστεύω, να απομονωνόμαστε και να παραιτούμαστε από ενασχολήσεις που αγαπούμε και μας χαρακτηρίζουν ως προσωπικότητες.
Αναφέρθηκα ως τώρα στους γονείς που ως ζευγάρι καλούνται να περάσουν με επιτυχία αυτές τις «εξετάσεις» και να προχωρήσουν ωριμότεροι στο επόμενο κεφάλαιο της ζωής τους. Τι συμβαίνει όμως με τον γονιό που καλείται να αντιμετωπίσει αυτές τις «εξετάσεις» μόνος του, επειδή, για διάφορες αιτίες, δεν έχει δίπλα τον σύντροφό του; Ποια η θέση του γονιού που μεγάλωσε μόνος το παιδί του, με αποτέλεσμα αυτό να αποτελεί αναγκαστικά το κέντρο της καθημερινής του ζωής;
Αυτό που έχω να πω έγκυρα, με βάση προσωπικά μου βιώματα, είναι ότι πρόκειται για τη δυσκολότερη περίπτωση. Ο γονιός θα πρέπει να καταβάλει ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια, προκειμένου να αναγνωρίσει και να απαλλάξει τον δεσμό που τόσα χρόνια τον συνέδεε με το παιδί του από τα βαρίδια αποκλειστικότητας και εγωκεντρισμού που ανθρώπινο είναι να τον αλλοίωσαν μέσα στις ιδιαίτερες οικογενειακές συνθήκες. Πρέπει να ελευθερώσει το παιδί από οποιοδήποτε ενοχικό βάρος και αίσθηση ότι είναι υποχρεωμένο να παραιτηθεί από την πορεία προς την ανεξαρτητοποίηση, επειδή «ο γονιός θυσιάστηκε για να το μεγαλώσει».
Ίσως κάποιος αναγνώστης να αναρωτιέται ήδη: « Άραγε για τους πιστούς γονείς υπάρχει σ’ αυτή τη δύσκολη εξίσωση χώρος για την παρέμβαση του Θεού; Μέχρι τώρα δεν ειπώθηκε τίποτα σχετικό».
Σκόπιμα άφησα τις σκέψεις αυτές στο τέλος. Ίσως πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε την αδυναμία μας να ισορροπούμε στη σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους, για να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη της παρέμβασης του Θεού – για να συνειδητοποιήσουμε ότι η ανθρώπινη αγάπη χωρίς Εκείνον δεν είναι αρκετή. Πιστεύω καθένας μας, αν απροκατάληπτα παρατηρήσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά γενικά και με ειλικρίνεια τη δική μας, θα παραδεχτούμε ότι σε κάθε μορφή αγάπης υπάρχουν σκιές. Το ίδιο συμβαίνει και με την αγάπη που δίνουμε ως γονείς. Προσφέρει φροντίδα, τρυφερότητα, προστασία, πράξεις θυσίας, συνοδεύει και αγκαλιάζει τα παιδιά σ’ ολόκληρη τη ζωή τους, όμως κινδυνεύει από την εγωιστική απαίτηση, από τις πρακτικές εξουσίας και ελέγχου πάνω στο παιδί που κάνει τα πρώτα βήματα σαν νέος ενήλικας. Και μέσα απ’ αυτή τη δυσλειτουργία η ανθρώπινη αγάπη καταλήγει κάποιες φορές να φέρνει δυστυχία κι όχι χαρά.
Πόσο διαφορετική η αγάπη που δε «ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς», δώρο και καρπός της Χἀρης του Θεού στη ζωή μας! Αν με αυτήν αγαπήσουμε τα παιδιά μας, όταν έρθει η ώρα να φύγουν από το σπίτι, θα μπορέσουμε με σοφία και ψυχραιμία να χαράξουμε την καινούρια πορεία μας σ’ αυτόν τον άγνωστο δρόμο, ως προσωπικότητες και ως σύζυγοι. Η Παρουσία και η Χάρη του Θεού μπορούν να οδηγήσουν τη σχέση μας ως συζύγων σε μια ευλογημένη επανεκκίνηση, σε μια βαθύτερη ενότητα.
Και ναι, για τον γονιό που αυτή τη δύσκολη περίοδο την αντιμετωπίζει μόνος, τα πράγματα χωρίς αμφιβολία είναι πολύ πιο δύσκολα, η απουσία του παιδιού ιδιαίτερα επώδυνη. Όμως (τα θριαμβευτικά ‘όμως’ του Λόγου του Θεού!) στη δυσκολία και στην αδυναμία η Δύναμη και η Χάρη του Θεού φανερώνονται στο τέλειο. Εκείνος είναι Δυνατός να τον ελευθερώνει από την πικρία της μοναξιάς χαρίζοντάς του «ζωὴ ἐν ἀφθονίᾳ» και τη Χαρά της Παρουσίας Του. Και σε όλους μας, ζευγάρια ή μοναχικούς γονείς, η υγιής πνευματική οικογένεια, η ζωντανή εκκλησία του Χριστού μπορεί να γίνει το δίκτυο αγάπης για να μας στηρίζει, ενώ ο Θεός θα φανερώνει νέες ευκαιρίες υπηρεσίας και προσφοράς, δράσεις ευλογημένες σε μια κοινωνία με τόσες ανάγκες.
Και κάτι τελευταίο. Το έχω δει επανειλημμένα να συμβαίνει. Το βιώνουμε ως γονείς. Όσο περισσότερο αγαπούμε τα παιδιά μας με την αγάπη που ο Θεός μας χαρίζει, όσο περισσότερο απελευθερωνόμαστε από τον εγωκεντρισμό και την κτητικότητα των δικών μας συναισθημάτων και αποδεχόμαστε το δικαίωμά τους στην αυτονομία, τόσο περισσότερο εκείνα δένονται μαζί μας με δεσμούς αληθινής αγάπης κι εμπιστοσύνης. Είναι το μοτίβο που διατρέχει τα λόγια του Κυρίου μας: «Ξέχασε τον εαυτό σου και θα τον βρεις αληθινό σε Μένα». Το ίδιο ισχύει και στη σχέση μας με τα παιδιά. Όσο μας βλέπουν χαρούμενους και χωρίς εγωιστική αυτολύπηση να παρακολουθούμε και να στηρίζουμε τα βήματά τους προς την ανεξαρτητοποίηση (όπως κάναμε κάποτε στα πρώτα τους βήματα), με τόσο περισσότερη λαχτάρα θα έρχονται να μας συναντούν, να μοιράζονται τα προβλήματά τους, να απολαμβάνουν τη συντροφιά μας. Στο χέρι μας είναι να κερδίσουμε και πάλι αυτή τη ζεστή επικοινωνία αγάπης. Γιατί, τελικά, δεν χάνουμε τα παιδιά μας, όταν φεύγουν απ’ το σπίτι.
