Το θέμα της Τρίτης Ηλικίας είναι σήμερα μια καυτή πατάτα για όλη την Ευρώπη και φυσικά, αφορά και την πατρίδα μας. Στις αρχές του 20ου αιώνα το 4% του πληθυσμού τής χώρας ήταν πάνω από 65 χρονών. Σήμερα το ποσοστό αυτό φτάνει το 20% και σε 10 χρόνια υπολογίζεται ότι θα αγγίξει το 25%. Η γενιά των baby – boomers (1946 – 1964) έχει αρχίσει να συνταξιοδοτείται και αυτό δημιουργεί εκρηκτικά προβλήματα στα ασφαλιστικά ταμεία. Ο διάλογος για το θέμα της Τρίτης Ηλικίας είναι ευρύς και οι απόψεις πολλές. Ποια είναι, όμως, η θέση της Αγίας Γραφής για την Τρίτη Ηλικία;
Η Τρίτη Ηλικία στην Παλαιά Διαθήκη
Ο Αδάμ έζησε 930 χρόνια. Ο Μαθουσάλα 969 χρόνια. Όμως ο μέσος όρος ζωής όλων των βασιλιάδων του Ισραήλ, σύμφωνα με τους μελετητές, δεν ήταν παραπάνω από 44 χρόνια. Στα Βιβλικά χρόνια η Τρίτη Ηλικία άρχιζε στα 40 και τελείωνε κάπου στα 60. Η θέση του ψαλμωδού ήταν μάλλον οπτιμιστική: Οι ημέρες της ζωής μας, στην πραγματικότητα, είναι 70 χρόνια, και αν είμαστε σε ευρωστία, 80 χρόνια (Ψαλμ. 90:10). Ωστόσο, υπήρχαν εξαιρέσεις και κάποιοι ηλικιωμένοι έφθαναν σε μεγάλη ηλικία. Ο Βαρζελλαΐ ο Γαλααδίτης αρνήθηκε ευγενικά την πρόσκληση του Δαβίδ να πάει μαζί του και να αναλάβει ηγετικά καθήκοντα, γιατί ήταν υπερβολικά γέροντας ηλικίας 80 ετών (Β’ Σαμουήλ 19:31-37).
Η εβραϊκή Βίβλος δηλώνει τα γεράματα με το συμβολισμό των μαλλιών. Οι ηλικιωμένοι είναι εκείνοι που έχουν άσπρα μαλλιά, πολιά (πολιός = ψαρός ή κατάλευκος).
Θα σηκώνεσαι μπροστά στους ανθρώπους με άσπρα μαλλιά, και θα τιμάς το πρόσωπο του γέροντα, και θα φοβηθείς τον Θεό σου. Εγώ είμαι ο Κύριος.
Λευιτικόν 19:32
Όπως ο Θεός λογιζόταν αρχαίος και σοφός, ο Παλαιός των ημερών που περιγράφει ο Δανιήλ στο 7ο κεφάλαιο (εδ. 9, 13, 17) και απαιτούσε από το λαό του σεβασμό, έτσι ζητούσε να τιμούν την πολιά. Η πιο γνωστή αναφορά της Παλαιάς Διαθήκης στην απόδοση τιμής στην Τρίτη Ηλικία, περιλαμβάνεται στις Δέκα Εντολές. Οι ραβίνοι χώριζαν τον δεκάλογο σε δύο ομάδες. Οι πέντε πρώτες εντολές αφορούσαν τις υποχρεώσεις των Ισραηλιτών στον Θεό και οι υπόλοιπες πέντε αφορούσαν τις σχέσεις τους με τους ανθρώπους. Όμως η 5η εντολή αφορούσε τη σχέση των Ισραηλιτών με τους γονείς τους. Παρά ταύτα, την τοποθετούσαν στις εντολές που αφορούσαν τις υποχρεώσεις τους προς τον Θεό. Στο Ταλμούδ αναφέρεται ότι όταν κάποιος τιμά τους γονείς του, ο Θεός ακούγεται να λέει ότι είναι σαν Αυτός να ζει ανάμεσά τους και αυτοί να τιμούν Εκείνον! Οι γέροντες ήταν μια ευλογία για κάθε οικογένεια. Η τιμωρία στην οικογένεια του Ηλεί ήταν ότι δεν θα υπήρχαν γέροντες στην οικογένειά του.
Να έρχονται ημέρες, όταν θα κόψω τον βραχίονά σου, και τον βραχίονα της οικογένειας του πατέρα σου, ώστε γέροντας άνθρωπος δεν θα υπάρχει στην οικογένειά σου.
Α΄Σαμουήλ 2:31
Για να δείξει την ευαρέσκειά του ο Θεός πρόσθεσε σ’ αυτή την εντολή και ανταμοιβή. Είναι η μόνη εντολή με ανταποδοτικά οφέλη. Οι συνθήκες για τους ανθρώπους της Τρίτης Ηλικίας εκείνη την εποχή ήταν πολύ δύσκολες. Η εξάρτησή τους από τα παιδιά ήταν πολύ μεγάλη. Δεν υπήρχε ασφαλιστικό σύστημα, ούτε πρόνοια, ούτε συντάξεις. Ο Εκκλησιαστής χαρακτηρίζει την Τρίτη Ηλικία ως: οι κακές ημέρες (12:1) της ζωής του ανθρώπου. Είναι ημέρες αδυναμίας και εγκατάλειψης.
Σε καιρό γήρατος μη με απορρίψεις. Όταν εκλείπει η δύναμή μου, μη με εγκαταλείπεις. Μη με εγκαταλείπεις ούτε μέχρι τα γηρατειά και τα γκρίζα μαλλιά, Θεέ.
Ψαλμός 71:9,18
Είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τους ηλικιωμένους, γιατί δεν περάσαμε απ’ την εμπειρία τους. Είναι άλλο πράγμα να είσαι απλά άρρωστος, και άλλο να είσαι και άρρωστος και αδύναμος και να μη θυμάσαι και να μη κοιμάσαι και να είσαι μόνος. Στην Τρίτη Ηλικία έρχονται όλα μαζί.
Όμως, η εντολή δεν περιλαμβάνει μόνο βοήθεια, αλλά μιλά και για ΤΙΜΗ. Δεν κάνει, μάλιστα, διάκριση σε γονείς που αξίζουν τιμή και σε άλλους που δεν αξίζουν. Όλοι οι γονείς εκείνης της γενιάς του Μωυσή απίστησαν και έμειναν έξω από τη Γη της Επαγγελίας. Τα παιδιά τους, όμως, έπρεπε να τους τιμήσουν προκειμένου να μακροημερεύσουν στη Γη που θα τους έδινε ο Κύριος ο Θεός τους. Η εντολή λέει απλά τι εμείς πρέπει να κάνουμε στους γονείς μας. Τίμησε τους γονείς σου προκειμένου να εξασφαλίσεις ένα ευλογημένο μέλλον. Τα άσπρα μαλλιά ήταν μια ευλογία από τον Θεό σε συνδυασμό με τη σοφία και τις εμπειρίες της ζωής.
Δίδαξέ μας να μετράμε έτσι τις ημέρες μας, ώστε να προσκολλούμε τις καρδιές μας στη σοφία.
Ψαλμός 90:12
Ο δίκαιος θα ανθίζει σαν φοίνικας. Σαν κέδρος του Λιβάνου θα αυξάνει. Φυτεμένοι στον οίκο του Κυρίου, θα ανθίζουν στις αυλές του Θεού μας. Θα καρποφορούν και σ’ αυτά τα βαθιά γηρατειά, θα είναι ακμαίοι και ανθηροί. Για να αναγγέλλουν ότι ο Κύριος είναι δίκαιος, το φρούριό μου, και δεν υπάρχει σ’ αυτόν αδικία.
Ψαλμός 92:12-15
Σκοπός της Τρίτης Ηλικίας είναι να αναγγέλλει ότι ο Κύριος είναι δίκαιος, να προσκολλάται η καρδιά της στη σοφία, και να προσμένει τον Κύριο. Γι’ αυτό χαρίζει χρόνια ο Κύριος στη ζωή μας. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν τα άσπρα μαλλιά. Και η γλυκιά υπόσχεση του Κυρίου είναι:
Και μέχρι τα γηρατειά σας εγώ ο ίδιος είμαι. Και μέχρι τις άσπρες τρίχες των μαλλιών σας εγώ θα σας βαστάξω. Εγώ σας έκανα, και εγώ θα σας σηκώσω. Ναι, εγώ θα σας βαστάξω και θα σας σώσω.
Ησαΐας 46:4
Ο Συμεών και η Άννα δε ζούσαν απλώς ως ηλικιωμένοι περιμένοντας το θάνατο, αλλά πρόσμεναν τον Κύριο (Λουκ. 2:25-38). Και ο Ησαΐας αναφέρει ότι όλοι θα αποκάμουν, εκτός από εκείνους που προσμένουν τον Κύριο (ανεξάρτητα από την ηλικία τους).
Η Τρίτη Ηλικία στην Καινή Διαθήκη
Στην Καινή Διαθήκη αναρωτιέται κανείς τι προσθέτει ο Θεός στο να κατανοήσουμε καλύτερα την Τρίτη Ηλικία. Η απάντηση με την πρώτη ματιά είναι, όχι πολλά. Ο Ιησούς δε φαίνεται ν’ αντιμετώπισε διεξοδικά το θέμα της φροντίδας και της τιμής των ηλικιωμένων στην εποχή του 1ου αιώνα. Αντίθετα, όταν η μητέρα Του και οι αδελφοί Του Τον αναζήτησαν, ούτε καν τους απάντησε. Έμμεσα μίλησε στο πλήθος που ήταν γύρω Του λέγοντας: Δέστε! Η μητέρα μου και οι αδελφοί μου. Επειδή όποιος κάνει το θέλημα του Θεού, αυτός είναι αδελφός μου, και αδελφή μου, και μητέρα μου (Μάρκ. 3:31-35). Επιπλέον, ο Ματθαίος παρουσιάζει τον Χριστό να παραθέτει απόσπασμα του προφήτη Μιχαία λέγοντας:
…ήρθα να διαχωρίσω άνθρωπο ενάντια στον πατέρα του, και θυγατέρα ενάντια στη μητέρα της και νύφη ενάντια στην πεθερά της.
Ματθαίος 10:35
Και αν δεν το καταλάβαμε καλά, έρχεται ο Λουκάς να μας βοηθήσει παραθέτοντας τα λόγια του Χριστού:
Αν κάποιος έρχεται σε μένα, και δεν μισεί τον πατέρα του και την μητέρα, και τη γυναίκα, και τα παιδιά και τους αδελφούς και τις αδελφές, ακόμα μάλιστα και τη δική του ζωή, δεν μπορεί να είναι μαθητής μου.
Λουκάς 14:2
Σίγουρα αυτό το εδάφιο δεν κάνει για κάρτα στη γιορτή του πατέρα και της μητέρας!
Η διδασκαλία αυτή του Ιησού γίνεται κατανοητή μόνο αν αναλογιστεί κανείς τις ριζοσπαστικές συνθήκες στις οποίες ξεκίνησε το χριστιανικό κίνημα. Θα ακολουθούσαν φοβεροί διωγμοί για τη μικρή χριστιανική κοινότητα και οι οικείοι πολλές φορές ήταν οι μεγαλύτεροι διώκτες των πρώτων χριστιανών. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Το χριστιανικό μήνυμα προξενούσε την αντίθεση των Σαδδουκαίων, Φαρισαίων και Γραμματέων. Μιας ομάδας που θα την λέγαμε απλά «οι πρεσβύτεροι του λαού»! Οι άνθρωποι δηλαδή που στην πλειοψηφία τους ήταν μεγάλοι σε ηλικία, το κατεστημένο της εποχής, εν αντιθέσει με τον Κύριο, τους μαθητές και τους πρώτους χριστιανούς που οι περισσότεροι ήταν νέοι. Ο χριστιανισμός εκτός των άλλων, ήταν μια νεανική επανάσταση.
Παρ’ όλα αυτά, ο Ιησούς όχι μόνο υπερασπίστηκε την 5η εντολή, αλλά κατηγόρησε τους Φαρισαίους και τους Γραμματείς που ακύρωναν με τις παραδόσεις τους τον Λόγο του Θεού.
Ωραία αθετείτε την εντολή του Θεού, για να τηρείτε την παράδοσή σας. Επειδή, ο Μωυσής είπε: Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου. Και: Όποιος κακολογεί τον πατέρα ή τη μητέρα, να θανατώνεται οπωσδήποτε. Εσείς, όμως, λέτε: Αν κάποιος άνθρωπος πει στον πατέρα ή στη μητέρα: Κορβάν, δηλαδή, δώρο είναι, ό,τι αν επρόκειτο να ωφεληθείς από μένα, και αυτό αρκεί. Και δεν τον αφήνετε να κάνει τίποτε στον πατέρα του ή στη μητέρα του, ακυρώνοντας τον λόγο του Θεού εξαιτίας της παράδοσής σας, που παραδώσατε, και κάνετε πολλά τέτοια παρόμοια.
Μάρκος 7:9-13
Ο Χριστός υπερασπίζεται τον νόμο και τον συμπληρώνει μέσα στο πλαίσιο της Χάρης. Και όχι μόνο. Ανοίγει διάπλατα την πόρτα της Χάρης και στην Τρίτη Ηλικία. Μπορεί σ’ αυτήν την ηλικία κάποιος να αλλάξει; Είναι δύσκολο, όπως το να μπολιάσεις ένα μεγάλο δέντρο. Ωστόσο, δεν είναι αδύνατο. Όταν ο γέροντας Νικόδημος ρώτησε: Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να γεννηθεί ενώ είναι γέροντας; (Ιωάν. 3:4), ο Χριστός του αποκάλυψε μέσα από τη συζήτηση που είχαν, ότι: Ο Θεός έδωσε τον Υιό του μονογενή, για να μη χαθεί ΚΑΘΕΝΑΣ (ακόμη και ένας γέροντας) που πιστεύει σ’ αυτόν, αλλά να έχει αιώνια ζωή (Ιωάν. 3:16). Η Εκκλησία για τους πρώτους Χριστιανούς ήταν μια αληθινή οικογένεια, πιο αληθινή και από τη φυσική οικογένεια. Μοιράζονταν τα υπάρχοντα τους, έφερναν ότι είχαν στα πόδια των Αποστόλων. Ένα σύστημα κοινωνικής αλληλεγγύης σε μια εποχή χωρίς κρατική πρόνοια για την Τρίτη Ηλικία. Η πνευματική οικογένεια ήταν η θωράκιση της χριστιανικής κοινότητας ενάντια στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Το πρόβλημα του αδελφού ήταν πρόβλημα της Εκκλησίας.
Ο Απόστολος Παύλος, με αφορμή την 5η εντολή, γράφει στην εκκλησία της Εφέσου:
Τα παιδιά να υπακούτε στους γονείς σας εν Κυρίω. Επειδή, αυτό είναι δίκαιο. «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα», αυτή είναι η πρώτη εντολή με υπόσχεση, «για να γίνει σε σένα καλό, και να είσαι μακροχρόνιος επάνω στη γη». Και οι πατέρες, να μη παροργίζετε τα παιδιά σας, αλλά να τα ανατρέφετε με παιδεία και νουθεσία Κυρίου.
Προς Εφεσίους 6:1-4
Εδώ ο Απ. Παύλος προσπαθεί να ισορροπήσει οικογενειακές σχέσεις, χάσματα γενεών και προβλήματα που προκύπταν στην πρώτη Εκκλησία. Μιλά για υπακοή και τιμή των παιδιών προς τους γονείς, προσθέτοντας τη φράση κλειδί εν Κυρίω. Οι ποιμαντορικές επιστολές, επίσης, εκφράζουν σεβασμό για τους πρεσβύτερους ηγέτες της Εκκλησίας, όπως επίσης και οι καθολικές επιστολές, ιδιαίτερα του Πέτρου.
Η Τρίτη Ηλικία στη σημερινή Εκκλησία
Ποια είναι η θέση των ηλικιωμένων μέσα στην Εκκλησία; Τι έχει να πει ο λόγος του Θεού για το χάσμα των γενεών; Υπάρχουν Εκκλησίες στο εξωτερικό που είναι μόνο για νέους. Το κήρυγμα είναι για νέους, η μουσική είναι νεανική, ο χώρος, η ενδυμασία, οι δραστηριότητες, τα προγράμματα, έχουν νεανικό προσανατολισμό. Έχει καμία σχέση αυτό το μοντέλο Εκκλησίας με τη Βίβλο; Απ’ την άλλη, υπάρχουν πολλές εκκλησίες που έχουν μόνο ανθρώπους κάποιας ηλικίας και πάνω. Οι νέοι έχουν φύγει, παιδιά δεν υπάρχουν, μωρά δεν ενοχλούν τον ιεροκήρυκα και επικρατεί απόλυτη τάξη. Το πρόγραμμα της Εκκλησίας απευθύνεται μόνο σε συνταξιούχους.
Αν είμαστε σε τέτοιες εκκλησίες πρέπει να εφησυχάζουμε; Πρέπει να κάνουμε κάτι για να αλλάξουμε τα δεδομένα;
Τότε, ξανάφεραν τον Μωυσή και τον Ααρών στον Φαραώ. Και τους είπε: Πηγαίνετε, λατρεύστε τον Κύριο τον Θεό σας. Αλλά, ποιοι και ποιοι θα πάτε; Και ο Μωυσής είπε: Μαζί με τους νέους μας και μαζί με τους γέροντές μας θα πάμε, μαζί με τους γιους μας και μαζί με τις θυγατέρες μας, μαζί με τα πρόβατά μας και μαζί με τα βόδια μας θα πάμε. Επειδή, έχουμε γιορτή στον Κύριο.
Έξοδος 10:8-9
Ολόκληρη η οικογένειά μας και τα δώρα της προσφοράς μας στον Κύριο.
Και ύστερα απ’ αυτά θα ξεχύνω το πνεύμα μου επάνω σε κάθε σάρκα. Και θα προφητεύσουν οι γιοι σας και οι θυγατέρες σας. Οι πρεσβύτεροί σας θα ονειρευτούν όνειρα, οι νέοι σας θα δουν οράσεις.
Ιωήλ 2:28
Οι δύο φράσεις δεν είναι ασύνδετες μεταξύ τους. Τα όνειρα των πρεσβυτέρων είναι το νήμα με το οποίο υφαίνονται τα νεανικά οράματα. Υπάρχει στον Ζαχαρία ένα τελικό όραμα της Ιερουσαλήμ, όταν ο Κύριος επιστρέψει στη Σιών. Βλέπει μια κοινωνία που όλες οι γενιές χαίρονται ΜΑΖΙ!
Έτσι λέει ο Κύριος των δυνάμεων: Ακόμα, πρεσβύτεροι και πρεσβυτέρες θα καθίσουν στις πλατείες της Ιερουσαλήμ, και κάθε ένας με τη ράβδο του στο χέρι του από το πλήθος των ημερών. Και οι πλατείες της πόλης θα είναι γεμάτες από αγόρια και κοριτσάκια που θα παίζουν στις πλατείες της.
Ζαχαρίας 8:4-5
Μια παιδική χαρά που υπάρχει χώρος και χαρά για ΟΛΟΥΣ! Χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς διακρίσεις ηλικιακές ή άλλες.
Στο τελευταίο του γραπτό ο Απ. Παύλος, λίγους μήνες πριν ολοκληρώσει το δρόμο του, δίνει δύο υποδείγματα διαδοχής γενεών, χρησιμοποιώντας σαν μέσο αθλητικές εικόνες. Είναι γνωστή η παιδεία του Παύλου που τον ικάνωνε να επικοινωνεί αποτελεσματικά με τον ελληνιστικό κόσμο της Καινής Διαθήκης. Είναι δύο εικόνες λαμπαδηδρομίας ή σκυταλοδρομίας θα λέγαμε σήμερα.
Και όσα άκουσες από μένα διαμέσου πολλών μαρτύρων, αυτά παράδωσέ τα σε πιστούς ανθρώπους, που θα είναι ικανοί και άλλους να διδάξουν.
Β΄ Τιμόθεον 2:2
Τέσσερις γενιές, τέσσερις λαμπαδηδρόμοι: 1) Ο Παύλος (εμένα), 2) ο Τιμόθεος (εσύ), 3) οι πιστοί άνθρωποι και 4) οι άλλοι. Εδώ η σκυτάλη είναι η εξαγγελία του Ευαγγελίου που περνά απ’ τη μια γενιά στην άλλη. Δεν είμαστε μόνοι μας. Υπήρχαν κάποιοι πριν από μας και θα υπάρξουν κάποιοι άλλοι μετά από μας. Ο Παύλος περιγράφει ωραία για τον Δαβίδ.
Ο Δαβίδ αφού υπηρέτησε τη βουλή του Θεού μέσα στη γενεά του, κοιμήθηκε...
Πράξεις 13:36
Αλλά ο Απ. Παύλος δίνει στον Τιμόθεο και μια άλλη πιο προσωπική, οικογενειακή σκυταλοδρομία
ανυπόκριτης πίστης. Ανακαλώντας στη μνήμη μου την ανυπόκριτη πίστη, που είναι μέσα σου, η οποία πρώτα κατοίκησε στη γιαγιά σου Λωίδα και στη μητέρα σου Ευνίκη, είμαι δε πεπεισμένος ότι και μέσα σε σένα.
Β΄ Τιμόθεον 1:5
Μια πίστη που δεν περνά από γενιά σε γενιά νομοτελειακά, γιατί τούτη η πίστη δεν κληρονομείται, μπορεί όμως η ζωή της γιαγιάς να επηρεάσει και να αγγίξει τα παιδιά και τα εγγόνια της.
Από βρέφος γνωρίζεις τα ιερά γράμματα, που μπορούν να σε σοφίσουν σε σωτηρία, διαμέσου της πίστης εν Χριστώ Ιησού.
Β΄ Τιμόθεον 3:15
Άρα λοιπόν συμπεραίνουμε ότι:
- Τιμώντας την Τρίτη Ηλικία μας τιμάει και ο Θεός. Ας μην ξεχνάμε ότι η απόδοση τιμής στην Τρίτη Ηλικία είναι εντολή και όχι προαιρετική προτροπή.
- Η Τρίτη Ηλικία δεν είναι τρίτη στη σειρά. Είναι πρώτη, γιατί πρώτα κατοίκησε η ανυπόκριτη πίστη στη γιαγιά Λωίδα, μετά στην Ευνίκη και αργότερα στον Τιμόθεο.
- Η Εκκλησία είναι ένας χώρος που δεν έχει αποκλεισμούς και διακρίσεις. Στην Εκκλησία του Χριστού υπάρχει χώρος για κάθε γενιά, κάθε φυλή, κάθε κοινωνικό ή μορφωτικό επίπεδο. Η Εκκλησία είναι ένας τόπος που η μια γενιά σέβεται και αγαπά την άλλη.
Κλείνοντας, θυμίζω ότι ο Σταυρός του Χριστού έχει πόνο, εγκατάλειψη, αλλά έχει και ευαισθησία. Ο Ιησούς, την ώρα του μαρτυρίου, εγκαταλελειμμένος από τον Πατέρα, θυμάται την ηλικιωμένη μητέρα Του. Ο σκληρός Σταυρός δείχνει εκτός των άλλων μια ευαίσθητη καρδιά στο πρόβλημα της Τρίτης Ηλικίας, στην ηλικιωμένη μητέρα, που θα ήταν μόνη, φτωχή, ίσως αργότερα και άρρωστη. Ο Χριστός δίνει στον Ιωάννη, δηλαδή στην Εκκλησία, την τιμή της φροντίδας της Τρίτης Ηλικίας. Μακάρι η σημερινή Εκκλησία να καταλάβει και αυτή τη διάσταση του Σταυρού και να αγκαλιάσει και αυτή τη διάσταση της αποστολής της.
Βιβλιογραφία
- Οργανισμός Έρευνας και Ανάλυσης «Διανέοσις» – Eurostat – Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, «Το δημογραφικό προφίλ της Ελλάδας στα χρόνια της κρίσης», 2016.
- William J. Carl, Jr., Graying Gracefully: preaching to older adults, Westminister John Knox Press, 1997
- Maren C. Tirabassi, Maria I. Tirabassi, Leanne McCall Tigert, Caring for ourselves while caring for our elders, The Pilgrim Press, 2007
