William Wilberforce (Γουΐλιαμ Γουΐλμπερφορς): Ένα Πρότυπο Διαμόρφωσης του Πολιτισμού

Σε ένα έκθεμα στο μουσείο σκλάβων του Λίβερπουλ στην Αγγλία, αναγράφεται η εξής μαρτυρία ενός Αφρικανού σκλάβου: “Υπήρχε ένας φόβος γύρω από εκείνους τους λευκούς ανθρώπους, μα ήταν οι άνθρωποι που νομίζαμε γείτονες που έπρεπε να φοβόμαστε. Μια μέρα, καθώς φρόντιζα τα παιδιά του χωριού, με πλησίασαν δυο άντρες. Φαινόταν να είχαν έρθει για εμπορεύματα. Ήταν πολύ αργά όταν διαπίστωσα ότι υπήρχαν κι άλλοι κρυμμένοι από πίσω τους, μερικοί από αυτούς βαστούσαν κάτι που αργότερα ανακάλυψα πως ονόμαζαν «όπλο». Άρχισα να φωνάζω για να με ακούσουν, όμως οι φίλοι μου ήταν πολύ μακριά για να με βοηθήσουν. Περίμεναν να εγκαταλείψω τη γη μου έτσι εύκολα – αυτοί θα άφηναν έναν ξένο να τους την πάρει τόσο εύκολα; Στην αρχή προσπάθησαν να με κουβαλήσουν και μετά άρχισαν να με σέρνουν στο χώμα. Τα γόνατά μου μάτωναν. Μέσα σε μια μέρα βρισκόμασταν στην ακτή του ωκεανού. Στο πλοίο, το κλάμα, η ζέστη και οι μυρωδιές χειροτέρευαν. Τα βράδια είχε φασαρία και οι λευκοί τραβούσαν μερικές γυναίκες έξω. Οι γυναίκες επέστρεφαν κλαίγοντας. Δεν θέλω να σκεφτώ τι τους συνέβαινε. Μια νύχτα ξέσπασε καταιγίδα. Ποτέ μου δεν είχα τρομάξει τόσο και όμως ήμουν πρόθυμος να πέσω στον ωκεανό προκειμένου να ξεφύγω από τα σχέδια που είχαν αυτοί οι λευκοί για μένα. Τα παιδιά κρατιόντουσαν από πάνω μου και εγώ προσπαθούσα να τα βοηθήσω, αν και θα ήταν καλύτερο γι΄ αυτά να είχαν πεθάνει τη νύχτα της καταιγίδας”.¹

Από τις αρχές του 16ου μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα η Βρετανία ενεπλάκη στο εμπόριο σκλάβων. Βρετανικά προϊόντα ανταλλάσσονται με ανθρώπους της Αφρικής, οι οποίοι στη συνέχεια ξαναπωλούνται ως σκλάβοι στις Ινδίες για να εξάγουν προϊόντα όπως ταμπάκο, βαμβάκι και ζάχαρη. Το 80 τοις εκατό των εσόδων εξαγωγών της Βρετανίας βασιζόταν σε αυτό το εμπόριο. Σήμερα, εκτιμάται ότι 11 εκατομμύρια άνθρωποι πουλήθηκαν ως σκλάβοι, κι από αυτούς 1,4 εκατομμύρια απεβίωσαν κατά τη διάρκεια των ταξιδιών λόγω αντίξοων συνθηκών.² Το ερώτημα που προκύπτει είναι με ποιον τρόπο θα μπορούσε κάποιος να παρέμβει σε αυτή την αποτρόπαιη συνθήκη που έως και σήμερα αποτελεί εικόνα-πρόγονο της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η κοινωνία της Αγγλίας έμοιαζε να αποτελεί γόνιμο τοπίο για την ανάπτυξη της δουλείας, καθώς παρουσίαζε έντονες κοινωνικές ανισότητες. Παρόμοια, σύμφωνα με τον ιστορικό Ντέιβιντ Μπέμπινγκτον (David Bebbington), ακόμη και η εκκλησία της Αγγλίας παρουσίαζε ανισότητες και δεν αποτελούσε συνολικά, με λίγες εξαιρέσεις όπως τους Κουάκερους, ένα περιβάλλον ικανό να υπερασπιστεί την κατάργηση της δουλείας. Μια εικόνα που βοηθάει στην κατανόηση της κατάστασης στην εκκλησία ήταν η ενοικίαση στασιδίου. Καθώς μόνο οι ευκατάστατοι είχαν την οικονομική δυνατότητα ενοικίασης αναπαυτικών θέσεων κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργείται μια διάκριση που τόνιζε τις κοινωνικές διαφορές των εκκλησιαζομένων.³ Παραδόξως, το βασικό στοιχείο των κηρυγμάτων ήταν οι ηθικές προτροπές, οι οποίες δεν κρίθηκαν επαρκείς ως αφορμή αλλαγής στάσης απέναντι στις ανισότητες. H αδράνεια της εκκλησίας θα διαταραχθεί τον 18ο αιώνα, με το ξέσπασμα του ευαγγελικού κινήματος. Θεολόγοι όπως ο Χόγουελ Χάρις (Howel Harris), θα κηρύξουν σε πλήθος ανθρώπων ότι η σωτηρία είναι έργο Χριστού και όχι αποτέλεσμα προσωπικών κατορθωμάτων.⁴ Κύριο χαρακτηριστικό της “θρησκείας της καρδιάς”⁵ όπως ονομάστηκε, ήταν η διείσδυσή της σε όλες τις κοινωνικοοικονομικές τάξεις.⁶

Αν οι πράξεις δεν φέρνουν δικαίωση και η σωτηρία είναι έργο του Χριστού για όποιον τη δέχεται, τότε φτωχός και πλούσιος μπορούν να κάθονται μαζί στο ίδιο τραπέζι κοινωνίας. Ανάμεσα στις διάφορες μορφές, τις οποίες παίρνει το αναζωπυρωτικό κίνημα του χριστιανισμού, είναι και ο Μεθοδισμός. Ακόλουθη του Μεθοδισμού και η Άννα Θόρντον (Anna Thornton), θεία του μικρού Γουΐλιαμ Γουΐλμπερφορς. Η Άννα Θόρντον αναλαμβάνει την ανατροφή του Γουΐλιαμ όσο η μητέρα του νοσεί, και τον γαλουχεί με τις αρχές του μεθοδισμού,⁷ μέχρι που η μητέρα και οι παππούδες του θορυβούνται για τις ετερόδοξες ιδέες της Άννας και την επιρροή της στον William, από τα ενθουσιώδη γράμματα που το μικρό αγόρι έστελνε στους δικούς του. Έτσι, διεκδικούν πίσω την ανατροφή του, κι ο Γουΐλμπερφορς επιστρέφει στο Χολ (Hull) της Αγγλίας το 1771. ⁸

O Γουΐλμπερφορς, όμως, δεν θα ξεχάσει εύκολα τη διδασκαλία της Άννας Θόρντον. Χρόνια αργότερα, ο ίδιος θα ζήσει μια εμπειρία ριζικής αλλαγής στη ζωή του, όταν σε ένα ταξίδι στη Γαλλική Ριβιέρα θα πέσει στα χέρια του το βιβλίο «Η Ανάπτυξη και η Πρόοδος της Θρησκείας στην Ψυχή» (“The Rise and Progress of Religion in the Soul”) του Φίλιπ Ντόντριτζ (Philip Doddridge), το οποίο διέκρινε τους πολιτισμικά χριστιανούς από τους γνήσιους χριστιανούς. Η πνευματική μεταστροφή του Γουΐλμπερφορς τον ελκύει στους κύκλους του μεθοδιστικού κινήματος, όπου θα συνάψει σχέσεις με τη Σελίνα, Κόμισσα του Χάντινγτον (Selina, Countess of Huntingdon) και τον Τζον Νιούτον (John Newton), πρώην καπετάνιο σε πλοία δουλεμπορίας, ο οποίος έπειτα από τη μεταστροφή του γίνεται κύριος υπερασπιστής της κατάργησης της δουλείας. Οι δυο, τον ενθαρρύνουν να μην εγκαταλείψει τον πολιτικό ρόλο που είχε ως τότε, αλλά να χρησιμοποιήσει την πολιτική επιρροή του υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πιο συγκεκριμένα υπέρ της κατάργησης της δουλείας.

Το κήρυγμα της δικαίωσης μέσω της πίστης ως δωρεά της χάρης του Χριστού, χωρίς έργα, δεν ματαιώνει τις καλές πράξεις στα μάτια του Γουΐλμπερφορς. Κάθε άλλο, τον εμπνέουν σε ένα όραμα διαμόρφωσης του πολιτισμού, βάσει της αρχής του Ευαγγελίου. Φτωχός ή πλούσιος, δούλος ή κύριος, δεν μπορούν να σωθούν από τις πράξεις τους, αλλά, σε όλους χαρίζεται η σωτηρία διαμέσου της πίστης. Το δικαίωμα της δωρεάς του Θεού χαρίζεται σε όλους χωρίς διάκριση.

Όπως ο ίδιος θα σχολιάσει στο ημερολόγιό του στις 28 Φεβρουαρίου του 1787: «Ο Θεός μού έχει αναθέσει δύο πράγματα, την κατάργηση της δουλείας και την αναμόρφωση των Άγγλων». Για τον Γουΐλμπερφορς η αναμόρφωση της Αγγλίας ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατάργηση κάθε μορφής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πίστευε πως η κοινωνία θα καταδικάσει την αδικία μόνο αν διαποτιστεί από τις χριστιανικές αρχές.

H παθητικότητα που χαρακτήριζε τη χριστιανική κοινότητα της Αγγλίας ήταν για τον Γουΐλμπερφορς αποτέλεσμα παραμέλησης της μελέτης της Αγίας Γραφής. Όπως θα πει: “Τα κριτήρια αξιολόγησης του σωστού και του λάθους δεν είναι τα κριτήρια του χριστιανισμού. Εγκρίνουν ή καταδικάζουν βάσει κάποιου άλλου νόμου. Έτσι, καταλήγουν να αξιολογούν το κακό με δικά τους μέτρα και σταθμά, τα οποία είναι στον πυρήνα τους άδικα. H Βίβλος στέκεται καταχωνιασμένη στο ράφι τους και δεν έχουν ιδέα για τα περιεχόμενά της, εκτός από ό,τι πιάνει το αυτί τους στην εκκλησία ή από ό,τι κουβαλάνε ως ανάμνηση από την παιδική τους ηλικία. Πόσο διαφορετικά είναι αυτά τα δυο συστήματα αξιολόγησης. Το ένα διαπλάθεται από αποφθέγματα χριστιανοσύνης και το άλλο από τη μελέτη των θεόπνευστων κειμένων”.⁹

Για τον Γουΐλμπερφορς, η παραμέληση των θεόπνευστων κειμένων είχε ως συνέπεια την αποσύνδεση της χριστιανικής πίστης από τα ήθη της. Όπως ο ίδιος θα σχολιάσει «Υπάρχει μια θανατηφόρα συνήθεια, να θεωρούν ότι τα χριστιανικά ήθη δεν σχετίζονται άμεσα με τα “δόγματα” της Αγίας Γραφής. Τα ιδιαίτερα δόγματα του χριστιανισμού απομακρύνθηκαν από το οπτικό τους πεδίο και, όπως ήταν φυσικό, το ηθικό τους σύστημα άρχισε να φθίνει, εφόσον αυτό που μπορούσε να τους παρέχει ζωή και φροντίδα (η χριστιανική πίστη) είχε εγκαταλειφθεί».¹⁰ Tα δόγματα στα οποία αναφερόταν ο Γουΐλμπερφορς ήταν η έννοια της ανθρώπινης εξαχρείωσης, η θεία καταδίκη, η αντικαταστατική θυσία του Χριστού στον σταυρό, η δικαίωση μέσω της πίστης, η καινούρια γέννηση μέσω του Αγίου Πνεύματος και η πρακτική αναγκαιότητα των αποτελεσμάτων μιας ζωής που είναι αφιερωμένη σε καλά έργα.¹¹

Γιατί πίστευε ο Γουΐλμπερφορς ότι η αποσύνδεση της χριστιανικής πίστης από τα ήθη φέρνει τη διαφθορά; Σύμφωνα με τον Γουΐλμπερφορς, η αποσύνδεση αυτή οδηγεί σε ανεπαρκείς αντιλήψεις για τον Θεό και τη φύση του ανθρώπου. Έτσι, παρόλο που η ολική εξαχρείωση του ανθρώπου και η θεία καταδίκη αποκαλύπτουν αλήθειες για τη φύση του ανθρώπου και την ανοχή του Θεού προς την αμαρτία, οι άνθρωποι επέμεναν στο να βλέπουν την παραβατικότητα με ελαφρότητα, χαρακτηρίζοντάς την με πολιτικά ορθούς όρους. Ο άνθρωπος παρέβλεψε την τάση του προς το κακό και την απέχθεια του Θεού προς την ανηθικότητα.

Παρέβλεψαν ότι ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει μόνο μέσω της δωρεάς της θυσίας του Χριστού δια μέσω του Αγίου Πνεύματος. Στο βιβλίο του «Αληθινός χριστιανισμός», ο ίδιος πλέον ξεκαθαρίζει ότι ο κύριος στόχος πίσω από την επιμονή του να αλλάξει τη νομοθεσία της χώρας δεν ήταν το όφελος της κοινωνίας ως αυτοσκοπός (όπως ήταν για άλλους πολιτικούς), αλλά η εξάλειψη καταστάσεων που εναντιώνονταν στο θέλημα του Θεού και ο εμποτισμός της κοινωνίας με τις αλήθειες του Ευαγγελίου.

Η επιθυμία του Γουΐλμπερφορς να αναμορφώσει την κοινωνία με βάση τις αρχές του Ευαγγελίου αποτέλεσε κίνητρο για την κατάργηση της δουλείας. To 1789 ξεκινάει την κοινοβουλευτική του εκστρατεία προς αυτή την κατεύθυνση, και στις 12 Μαΐου του ίδιου έτους πραγματοποιεί στο κοινοβούλιο την πρώτη του μεγάλη ομιλία καταδικάζοντας τη δουλεία ως κοινωνικά κατακριτέα. Ο ίδιος θα πει τα εξής: “Ένα εμπόριο που βασίζεται στην ανομία, πρέπει να καταργηθεί. Αφήστε την πολιτική να κάνει αυτό που κάνει, αφήστε τις συνέπειες να είναι αυτές που είναι, μα εγώ από αυτή τη στιγμή αποφασίζω ότι δεν θα ησυχάσω μέχρι να καταργηθεί η δουλεία”. Η απόφαση της πρότασής του αναβάλλεται για έναν χρόνο, εφόσον η κατάργηση της δουλείας δεν ήταν προς το οικονομικό συμφέρον της Αγγλίας. Επίσης, το ξέσπασμα της Γαλλικής επανάστασης έτρεφε φόβο για εισβολές στη χώρα, κι έστρεφε την προσοχή του κράτους σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής κι εθνικής προστασίας. Οπωσδήποτε, το έργο που είχε αναλάβει να διατελέσει ο Γουΐλμπερφορς ήταν μεγάλο.

Το 1790 ο Γουΐλμπερφορς στρέφεται σε μικρότερες κοινοβουλευτικές ομάδες με την ελπίδα πως κατ ‘ αυτόν τον τρόπο θα κερδίσει ευρύτερη ακρόαση. Το 1791 καταφέρνει να καταθέσει νομοσχέδιο για την κατάργηση της δουλείας, το οποίο απορρίπτεται με 168 ψήφους έναντι 88. Εξαιτίας της επιμονής του, μεγάλες εταιρείες πλοίων που συμμετέχουν στη μεταφορά σκλάβων στρέφονται εναντίον του, με αποτέλεσμα να απειλείται και η ζωή του. Το 1792, Γουΐλμπερφορς προτείνει νέο νομοσχέδιο. Η αντιπρόταση για μια “σταδιακή κατάργηση της δουλείας” εγκρίνεται με 230 ψήφους έναντι 85, αλλά όλοι γνώριζαν ότι αυτή η ψήφιση δεν ήταν παρά ένα συμβιβαστικό τέχνασμα που καθυστερούσε επ’ αόριστον την εξ ολοκλήρου κατάργηση της δουλείας.

Οι υποστηρικτές του δουλεμπορίου ισχυρίζονταν πως οι Αφρικανοί σκλάβοι ανήκαν σε μια υποδεέστερη κατηγορία του ανθρώπινου είδους, και μάλιστα επωφελούνταν από τη συνθήκη της δουλείας. Αυτές ήταν οι αντιλήψεις που ο Γουΐλμπερφορς έπρεπε να αντιμάχεται βάσει της Αγίας Γραφής. Εκείνος, επιχειρηματολογούσε ότι εφόσον η φύση του ανθρώπου είναι πλήρως διεφθαρμένη, αυτή η αλήθεια δεν ξεχωρίζει δούλο από κύριο, αλλά έχουν και οι δυο τους την ίδια και ίση ανάγκη της σωτηρίας που χαρίζει ο Χριστός προς όλους. Η χριστιανική πίστη οδηγεί στο συμπέρασμα της ίσης κατανομής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ταυτόχρονα, το δόγμα της πλήρης εξαχρείωσης του ανθρώπου, φανερώνει για τον Γουΐλμπερφορς ότι κανένα πολιτικό ή οικονομικό κίνητρο που ανέχεται τη δουλεία δεν μπορεί να είναι αγνό. Όπως θα γράψει ο ίδιος στο βιβλίο του “Αληθινός Χριστιανισμός”: “Οι διανοούμενοι πολιτισμικά χριστιανοί δεν δέχονται τη φύση του ανθρώπου όπως είναι, διεφθαρμένη και αδύναμη. Δικαιολογούν την ανθρώπινη διαφθορά δίνοντας ποιοτικούς όρους όπως «περιστασιακό λάθος» ή «άτυχο γεγονός» και ενθαρρύνουν την ανθρώπινη παραβατικότητα ανυψώνοντας το ηθικό, λέγοντας πως ο άνθρωπος από τη φύση του ρέπει σε δίκαιες πράξεις και με αυτόν τον τρόπο κρατούν την αλήθεια για την αιτία του κακού στο σκοτάδι. Μα, πόσο διαφορετική είναι η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι γραφές, ότι ο άνθρωπος είναι ένα δημιούργημα που έχει αποστατήσει, είναι μολυσμένος από αμαρτία, όχι επιφανειακά ή μερικώς, αλλά ριζικά, μέχρι τον πυρήνα του είναι του. Είναι απρόθυμος να κάνει το καλό, και πάντα έλκεται προς το κακό. Έτσι, επιρρεπής προς το κακό, είναι φυσικό και εύκολο γι’ αυτόν να αμαρτήσει”.¹²

Για τον Γουΐλμπερφορς, η παραβατικότητα δεν αποτελούσε ένα αόριστο κοινωνικό κακό, μα προσβολή ενάντια στο θέλημα του Θεού. Έτσι, σκοπός του Γουΐλμπερφορς δεν ήταν μόνο η εξάλειψη της δουλείας, αλλά και η νομική απαγόρευση της δουλεμπορίας. Η αλήθεια του χριστιανισμού, έπρεπε να εμποτιστεί στην κοινωνία.

Για τον λόγο αυτό, η δράση του Γουΐλμπερφορς πήρε πολλές κοινωνικές διαστάσεις, πέρα από την κατάργηση της δουλείας. Άλλωστε, όπως ο ίδιος ισχυριζόταν, η αναμόρφωση της Αγγλίας ήταν το δεύτερο καθήκον που του είχε αναθέσει ο Θεός. H κοινωνία της Αγγλίας, αν και πολιτιστικά χριστιανική, δεν ζούσε με γνησιότητα το ευαγγέλιο. Ο Γουΐλμπερφορς προβάλλει τους προβληματισμούς του σχετικά με τους πολιτισμικά χριστιανούς. Όπως ο ίδιος θα πει: «Στο μυαλό των περισσότερων πολιτισμικά χριστιανών υπάρχει μια βαθιά ανεπάρκεια σκέψης σχετικά με την ενοχή και το κακό που φέρνει η αμαρτία. Γι’ αυτούς, η θρησκεία δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια αστυνομική υπόθεση. Η παραβατικότητα για αυτούς είναι τραύματα που φέρει η κοινωνία, αλλά όχι παραβατικότητα ενάντια στον Θεό. Ακόμα και η κακία γι’ αυτούς έχει επίπεδα. Όταν εμφανίζεται στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας, τότε είναι παράβαση. Οι ίδιες αμαρτίες, όταν διαπράττονται στα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας, συγχωρούνται, καθώς είναι αποτέλεσμα της ευημερίας τους. Πόσο άδικο να βλέπεις το κοινωνικό κακό ανάμεσα στους φτωχούς της κοινωνίας ως παράβαση και ανάμεσα στους πλούσιους ως ελευθερία σκέψης ή άλλους ευνοϊκούς χαρακτηρισμούς. Η Βίβλος δεν μιλάει πουθενά για μικρές αμαρτίες. Δεν αναφέρεται πουθενά σε επίπεδα ηθών, διαφορετικά για τις υψηλές και διαφορετικά για τις χαμηλές τάξεις της κοινωνίας. Η επί του όρους ομιλία δεν κάνει καμία διάκριση ανάμεσα στις αμαρτίες των πλουσίων και των φτωχών”.¹³

Σκέψεις σαν αυτές διαμόρφωσαν το νομοθετικό πλαίσιο της σκέψης του Γουΐλμπερφορς σε δύο επίπεδα. Πρώτον, το κακό της κοινωνίας ήταν πρωτίστως προσβολή ενάντια στον Θεό και η επίλυσή του θα είχε ως σκοπό τη δόξα του Θεού. Δεύτερον, το ποινικό δίκαιο θα έπρεπε να απευθύνεται ίσα προς όλους.

Η διττή πεποίθηση του Γουΐλμπερφορς τον ώθησε να εργαστεί για την ψήφιση νόμων ενάντια στην παιδική εργασία (όπως την απαγόρευση απασχόλησης ανήλικων αγοριών στην καθαριότητα των καμινάδων), νόμους υπέρ της βελτίωσης των συνθηκών σε φυλακές¹⁴ και την ίδρυση συλλόγων πρόληψης κακοποίησης ζώων. Ακόμη, εγκαθίδρυσε ιεραποστολικούς συλλόγους και συγκρότησε εταιρείες για την εύρεση εργασίας σε φτωχούς.¹⁵ Εργάστηκε, επίσης, υπέρ της χριστιανικής εκπαίδευσης. Άλλωστε, αν οι χριστιανικές αρχές δεν αποτελούσαν μέρος του εκπαιδευτικού συστήματος, πώς θα μπορούσε να οραματιστεί μια κοινωνία διαμορφωμένη από χριστιανικές αρχές;¹⁶Ταυτόχρονα, δεν εγκατέλειψε τον αγώνα για την κατάργηση της δουλείας, παρόλες τις εθνικές εντάσεις με τη Γαλλία. Η Γαλλική επανάσταση δεν αποτέλεσε για εκείνον απειλή για τη χώρα, όπως για άλλους πολιτικούς, αλλά παρατήρησε ότι στάθηκε αφορμή να υποκινήσει την κατάργηση της δουλείας στην ίδια τη Γαλλία, με αφορμή το πνεύμα ισότητας που διαχεόταν στην επανάσταση. Τα επόμενα χρόνια, ο Γουΐλμπερφορς συνέχισε να προτείνει νομοσχέδια στο κοινοβούλιο και η επιμονή του αρχίζει να κερδίζει ακροάσεις, ώστε οι ψήφοι υπέρ της οριστικής κατάργησης της δουλείας να αυξάνονται. Η τελική ψηφοφορία που φέρνει την τελική νίκη με την έγκριση του νομοσχεδίου του για την οριστική απαγόρευση της δουλείας στην Αγγλία έρχεται στις 26 Ιουλίου του 1833,43 χρόνια από την εκκίνηση της εκστρατείας του και τρεις ημέρες πριν τον θάνατό του.

Το παράδειγμα του Γουΐλμπερφορς μας παρακινεί να αναλογιστούμε τα εξής ερωτήματα: Μπορούμε να οραματιστούμε μια κοινωνία μη διαμορφωμένη με χριστιανικές αρχές, που να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα; Αν ναι, αρκούν και μόνο τα ήθη της Αγίας Γραφής, αποσυνδεμένα από τα δόγματά της, σε αυτή την αναμόρφωση; Τέλος, ως χριστιανοί, κατά πόσο μπορούμε να εργαστούμε υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δίχως να λαμβάνουμε υπόψιν τη θέση της Αγίας Γραφής για τη φύση του ανθρώπου και τη διαφθορά;

O Τζόρτζ Τραβέλιαν (George Travelyan), ένας ανάμεσα σε πολλούς ιστορικούς, ισχυρίζεται πως η ζωή του Γουΐλιαμ Γουΐλμπερφορς συνέβαλε στην ιστορία του κόσμου και ιδιαίτερα στην κοινωνία της Βρετανίας.¹⁷Το όραμα του Wilberforce για την κατάργηση της δουλείας και την αναμόρφωση της Αγγλίας μέσω των αρχών του ευαγγελίου αξιολογήθηκε θετικά από πολιτικούς και στενούς φίλους του. Η πηγή της έμπνευσής του δεν ήταν ένα όραμα για μια καλύτερη κοινωνία, αλλά μια κοινωνία που θα τιμά τον Θεό.

Θα έλεγε κανείς, πως ο Γουΐλμπερφορς ήταν ο πολιτικός που πάλεψε όσο κανείς στην εποχή του για τη διαμόρφωση μιας κοινωνίας όπου οι άνθρωποι θα γίνονται αντικείμενα ίσης μεταχείρισης, παρά την κοινωνική, οικονομική ή θρησκευτική τους τάξη, ώστε να ζουν με αξιοπρέπεια. Ο ίδιος μάλλον έβλεπε τον εαυτό του ίσο με τον σκλάβο της ιστορίας που διαβάσαμε στην αρχή, έναν σκλάβο που βρήκε ελευθερία. Πολύ πιθανό ο Γουΐλμπερφορς να ταυτιζόταν με τα λόγια του ύμνου που έγραψε ο στενός του φίλος, Τζον Νιούτον, “Θαυμάσια Χάρη” (Amazing grace), στον οποίο ύμνο παραλληλίζει κάθε άνθρωπο με έναν δούλο. “Θαυμάσια χάρη, τι γλυκιά, που έσωσε κι εμέ. Χαμένος ήμουν με ΄βρηκε και με ΄λευθέρωσε»

1. http://www.liverpoolmuseums.org.uk/ism/slavery/slave-stories/oyeladun/oyeladun7.aspx
2. https://en.wikipedia.org/wiki/William_Wilberforce
3. David W. Bebbington, Evangelicalism in Modern Britain:A History from the 1730s to the 1980s (London: Routledge, 1989), 112.
4. Richard Turnbull, Reviving the Heart: The Story of the 18th Century Revival (Oxford: Lion Hudson, 2012), 15.
5. Αυτ., 18.
6. Αυτ., 15.
7. Eric Metaxas, Amazing Grace: William Wilberforce and the Heroic Campaign to End Slavery (New York: HarperCollins, 2007), 6.
8. Αυτ., 12.
9. William Wilberforce, Real Christianity: Contrasted with the Prevailing Religious System (Portland: Multnomah, 1982), 3.
10. Αυτ.
11. Αυτ., 9.
12. Αυτ., 10.
13. Αυτ.
14. John Piper, Amazing Grace in the life of William Wilberforce (Wheaton: Crossway Books, 2006), 42.
15. Αυτ., 41.
16. William Wilberforce, Real Christianity, 2.
17. Jonathan Bayes, “William Wilberforce: His Ιmpact on Νineteenth-Century Society”, στο Churchman 108/2 (1994): 119-34.