«Ο Ουρανός, νομίζω, είναι ένας τόπος που μοιάζει με τον Κάλαμο», δήλωσε ένας αδερφός πριν χρόνια και είναι μια σκέψη με την οποία ταυτίζομαι συναισθηματικά. Ακόμα και σε εποχές που η κατασκήνωσή μας φαινόταν πρωτόγονη και φτωχική σε σχέση με άλλες κατασκηνώσεις, οι αναμνήσεις και οι εμπειρίες μας εκεί ήταν προάγγελοι Ουρανού.
Δεν είναι υπερβολή να πω ότι νιώθω πως η κατασκήνωση του Καλάμου είναι κομμάτι του DNA μου. Όχι τόσο γιατί μέχρι στιγμής τέσσερις γενιές της οικογένειάς μου – από τον παππού Θόδωρο μέχρι και τα δικά μου παιδιά – έχουν βρεθεί και υπηρετήσει στους χώρους της, όσο γιατί έχω αναμνήσεις από αυτόν τον ευλογημένο τόπο από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου.
Το πρώτο μου εδάφιο από τη Γραφή εκεί το έμαθα, λίγο πριν κλείσω τα τρία, από την αείμνηστη Τασία Μπούκη, για χρόνια αρχηγό της περιόδου των Κοριτσιών, συνοδευόμενο – μάλιστα – με σχετικές χειρονομίες για την καλύτερη απομνημόνευση: «Ο Χριστός απέθανε διά τας αμαρτίας ημών κατά τας γραφάς, και ότι ετάφη, και ότι ανέστη την τρίτην ημέραν κατά τας γραφάς» (Α΄ Κορινθίους 15:3β-4, Βάμβας). Αυτή είναι η καρδιά του ευαγγελίου, αυτό είναι που διδάσκουμε μέχρι σήμερα στην κατασκήνωσή μας με την προσευχή, ο Χριστός που πέθανε και αναστήθηκε να γίνει Σωτήρας και Κύριος στη ζωή κάθε παιδιού που περνάει τις πόρτες της.
Τα επόμενα σκηνικά στη μνήμη μου, είναι από το καλοκαίρι του 1975, την τελευταία χρονιά που ο παππούς μου ήταν αρχηγός στην περίοδο Αγοριών και με πήρε μαζί του λίγες μέρες στο αρχηγείο, γιατί ήμουν κάτω από το ηλικιακό όριο για κατασκηνώτρια. Παραδόξως, δε θυμάμαι ιδιαίτερες σκηνές από τη ζωή μέσα στη μέρα μαζί με τα άλλα παιδιά, πέρα από το ότι τα πόδια μου δεν έφταναν να πατήσω κάτω όταν καθόμασταν στην τραπεζαρία, αλλά είναι χαραγμένη στη μνήμη μου η σκηνή το βράδυ στο σκοτεινό αρχηγείο να ανεβαίνουν ένα – ένα τα στελέχη με τα φαναράκια τους, γιατί ακόμα δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα η κατασκήνωση, για τη συμπροσευχή. Η βραδινή συγκέντρωση των στελεχών στο αρχηγείο είναι μια πρακτική που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με σκοπό την προσευχή, τον προγραμματισμό για την επόμενη μέρα, αλλά και για εκτόνωση της πίεσης της μέρας που πέρασε μέσα από συζητήσεις, κεράσματα, αστεία κι ενίοτε επικά μπουγέλα.
Κι έρχεται η ώρα που είμαι «μεγάλο κορίτσι» και μπορώ να πάω κατασκήνωση μόνη μου και βρίσκομαι μαζί με όλα τα εξάχρονα στον Πάγκαλο, το μοναδικό «σπιτάκι» της κατασκήνωσης. Ο χώρος τότε δε διέθετε δικές του τουαλέτες ή άλλες ανέσεις όπως σήμερα και η πόρτα με τα σκαλάκια της έβλεπε κατευθείαν στην πλατεία. Στα σκαλάκια αυτά είχαν καθίσει πολλές σειρές παιδιών περιμένοντας την επιθεώρηση ή το επόμενο σφύριγμα από το αρχηγείο, αλλά και πολλά στελέχη τα βράδια, πιάνοντας ψιλή κουβέντα και ατενίζοντας τα φώτα της Εύβοιας και τα αστέρια στον ουρανό. Στην ομάδα αυτή είχα μια φίλη από το Κυριακό Σχολείο, τη Μυρτώ – σπουδαίο πράγμα να πηγαίνεις πρώτη φορά μόνη σου κατασκήνωση και να έχεις ήδη μια φίλη.
Στις σκηνές της πλατείας πέρασα τα περισσότερα καλοκαίρια μου ως κατασκηνώτρια. Την εποχή εκείνη πάνω από το Αρχηγείο υπήρχαν μόνο πεύκα, σχίνα και ξέφωτα όπου φτιάχναμε «σπιτάκια» με τοίχους από πούσια. Ήταν οι εποχές με την ατέλειωτη ελεύθερη ώρα, χωρίς οργανωμένα παιχνίδια – πλην του Θησαυρού – αλλά αρκετά οργανωμένα καλλιτεχνικά εργαστήρια. Ήταν οι εποχές που ο κουκουναροπόλεμος δε θεωρούνταν επικίνδυνος, που οι πύλες της κατασκήνωσης έμεναν ξεκλείδωτες τις περισσότερες ώρες και που στελέχη και παιδιά από μια ηλικία και πάνω μπορούσαν να μεταβαίνουν στην τραπεζαρία από τις σκάλες διασχίζοντας την επαρχιακή οδό, η οποία τότε είχε ελάχιστη κίνηση, και μόνο τα πολύ μικρά παιδιά πήγαιναν από το γεφυράκι. Ήταν εποχές που ζούσαμε με άγνοια των κινδύνων, όπου κάποιες φάρσες και σκετσάκια μπορεί να ξεπερνούσαν τα όρια της – άγνωστης σε μας τότε – πολιτικής ορθότητας, αλλά τα περισσότερα γίνονταν σε ένα κλίμα αφοπλιστικής αθωότητας. Ήταν εποχές που μας έλειπαν πολλοί από τους πόρους και τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα, που η κάθε περίοδος διαρκούσε σχεδόν τέσσερις εβδομάδες και η περίοδος «Κοριτσιών» ήταν πάντα τον Αύγουστο, που το πόσιμο νερό το αντλούσαμε από το πηγάδι μέσα στην κουζίνα, που το νερό κοβόταν αναπάντεχα και επανερχόταν επίσης αναπάντεχα, που κάναμε ζεστό μπάνιο καθαριότητας ανά ομάδες μία φορά την εβδομάδα κι αυτό μετά από πολλή οργάνωση και προγραμματισμό. Για μένα ήταν οι εποχές που έκανα φιλίες για μια ζωή, μια παρέα που μεγάλωνε χρόνο με τον χρόνο – Μυρτώ, Κωνστάντζα, Χριστίνα, Κική, Σωσώ… – κι έδενε περισσότερο καθώς ήμασταν μαζί στην ίδια σκηνή το ένα καλοκαίρι μετά το άλλο. Κι από απλές φίλες γίναμε αδερφές εν Χριστώ. Μάλιστα, οι περισσότερες της παρέας έδωσαν την καρδιά τους στον Χριστό εκεί στον Κάλαμο, ως αποτέλεσμα της πρωινής μελέτης, των βιβλικών μαθημάτων και των πνευματικών βραδιών. Με την ίδια παρέα «αποφοιτήσαμε» μαζί από την κατασκήνωση, υπηρετήσαμε ως στελέχη τόσο ως νεαρές κοπέλες, αλλά και ως νέες μητέρες μετά από χρόνια κι η φιλία αυτή καλά κρατάει ως σήμερα και συνεχίζεται και στα παιδιά μας.
Στα κατασκηνωτικά μας χρόνια γνωρίσαμε πολλά παιδιά από οικογένειες εντός και εκτός της ευαγγελικής μας κοινότητας. Τι μεγάλη ευλογία να έχουμε στην κοινότητά μας παιδιά και οικογένειες που ήρθαν στον Χριστό λόγω του κατασκηνωτικού έργου και σήμερα αποτελούν στελέχη των εκκλησιών και των διακονιών μας. Και πόσα παιδιά πέρασαν, ακόμα και παιδιά πιστών γονιών, που σήμερα βρίσκονται μακριά από τον Χριστό και τους δρόμους Του. Χαρά και δοξολογία για μερικούς, πόνος, δάκρυα και λύπη για κάποιους άλλους. Ας βάζει ο Θεός βάρος στην καρδιά μας να προσευχόμαστε για όλους αυτούς τους παλιούς φίλους και γνωστούς να νιώσουν την αγάπη Του και να επιστρέψουν στην αγκαλιά Του.
Οι κυρίες της κουζίνας, που στα παιδικά μάτια φάνταζαν πιο αρχαίες και από τις γιαγιάδες μου, ήταν οι αφανείς ηρωίδες. Δουλεύοντας, σε σχεδόν πρωτόγονες συνθήκες, με μια μασίνα και μερικά τεράστια καζάνια, ετοίμαζαν φαγητά για 80 με 100 άτομα κάθε μέρα. Ηλεκτρική κουζίνα δεν υπήρχε και οι λαμαρίνες πηγαινοέρχονταν στον φούρνο της παραλίας των Αγίων Αποστόλων για να ψηθούν τα φαγητά. Οι ίδιες έπλεναν μετά τα σκεύη και τα πιάτα μέσα σε νεροχύτες οικιακής χρήσης και δεν μπορώ να φανταστώ τι έκαναν όταν κοβόταν ξαφνικά το νερό. Όσοι περάσαμε από την κατασκήνωση έχουμε να λέμε πως τις πιο νόστιμες φακές εκεί τις φάγαμε και ειδικά από τα χέρια της Μαρίκας Γεωργιάδου. Τα γεμιστά της, επίσης, μερακλίδικα. Τις ντομάτες τις άδειαζαν όλες μαζί οι μαγείρισσες το βράδυ της προηγούμενης, παρακολουθώντας ταυτόχρονα την ψυχαγωγία που γινόταν στο χώρο της τραπεζαρίας. Λέγεται, όμως, πως, μετά που πήγαιναν όλοι για ύπνο, η κυρία Μαρίκα έλεγχε μία μία τις ντομάτες και άδειαζε ξανά την ψίχα όπου χρειαζόταν, δίνοντας την ίδια προσοχή στις λεπτομέρειες, όπως θα έκανε κανείς σπίτι του. Την ίδια προσοχή και την ίδια αγάπη έβαζε σε κάθε φαγητό. Δίπλα της στάθηκαν πολλές αδερφές των εκκλησιών μας, θέλω όμως να αναγνωρίσω εδώ δύο ακόμα: την Ειρήνη Αιγυπτιάδου και τη Σοφία Ζαΐμη, αδερφές στη ζωή και αδερφές εν Χριστώ, παραδείγματα προσφοράς, συνέπειας, σοβαρότητας, ακούραστης εργασίας και αγάπης για τον Χριστό και το κατασκηνωτικό έργο. Η αυστηρή κυρία Ειρήνη αγαπούσε πολύ τον ύμνο για τον «Στρατιώτη Χριστού» και δε δίσταζε να συμμετέχει στον βηματισμό και τις κινήσεις του ύμνου κάθε φορά που τον ψάλλαμε, ενθαρρύνοντας κι ενθουσιάζοντας όλη την κατασκήνωση· ήταν πραγματικά μια άξια «στρατηγός» Χριστού στο στρατόπεδό μας.
Οι αρχηγοί που γνώρισα ως κατασκηνώτρια ήταν δύο: η Ελένη Κουλούρη και η Χρυσούλα Φτωχίδου. Γλυκομίλητη και χαμογελαστή η κυρία Ελένη έχει χαραχτεί στη μνήμη μου για τη βραδινή ιστορία που μας διηγούταν ένα καλοκαίρι σε συνέχειες για μια εβραιοπούλα, τα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, την οποία έσωσε μια οικογένεια Ελλήνων. Κάθε βράδυ στο τέλος της ψυχαγωγίας μας μιλούσε για το κορίτσι αυτό, για το κίτρινο αστέρι που υποχρεώθηκε να φορέσει, για τους κινδύνους που πέρασε. Πόσο κρίμα να μην μπορώ να θυμηθώ περισσότερες λεπτομέρειες σήμερα και πόσο πιο κρίμα που δε γνωρίζω αν ήταν αληθινή ιστορία κι αν έχει καταγραφεί κάπου. Η κυρία Χρυσούλα ήταν η αρχηγός της εφηβείας μου και των πρώτων μου καλοκαιριών ως στέλεχος στην κατασκήνωση. Με την αγάπη της για τη μουσική και τον ποιητικό της λόγο, μάς άφησε παρακαταθήκη πολλούς μεταφρασμένους ύμνους που ψάλλουμε στα Κυριακά Σχολεία και τις Εκκλησίες μας μέχρι σήμερα. Στα χρόνια της αναβαθμίστηκε η ώρα της υμνωδίας στην κατασκήνωση, αυξήθηκε η χρονική της διάρκεια στο ημερήσιο πρόγραμμα και διδαχτήκαμε κι αγαπήσαμε πολλούς νέους ύμνους. Η κυρία Χρυσούλα θυσίαζε κάθε καλοκαίρι σχεδόν όλη την άδειά της για να έρθει να εργαστεί εθελοντικά. Αποτέλεσε έναν κρίκο στη μεγάλη αλυσίδα των εθελοντών που μέσα στα χρόνια επανδρώνουν το έργο αυτό – εθελοντές που, ως επί το πλείστον, έχουν απολαύσει αυτή την προσφορά αγάπης ως παιδιά και έρχονται μεγαλώνοντας να την ανταποδώσουν στις επόμενες γενιές.
Η Γόνη Νουσίου είναι η αρχηγός με την οποία συνεργάστηκα τα περισσότερα χρόνια, τόσο όταν ήμουν φοιτήτρια στην αρχή, όσο και αργότερα ως νεαρή μητέρα. Στα χρόνια της αρχηγίας της, η κατασκήνωση συνέχισε να μεγαλώνει σε σκηνές, μέχρι που δημιουργήθηκε μια ολόκληρη νέα κοινοταρχία πάνω από το αρχηγείο και οι συμμετοχές των παιδιών εκτοξεύθηκαν. Στις σκηνές μας άρχισαν να μπαίνουν διώροφα κρεβάτια και οι υποδομές άρχισαν να μη μας αρκούν – πρόβλημα και ευλογία ταυτόχρονα. Στα χρόνια της, επίσης, άρχισαν να οργανώνονται περισσότερο οι δραστηριότητες και τα ομαδικά παιχνίδια, μέχρι που φτάσαμε στο καθιερωμένο πλέον σχήμα, όπου όλη η κατασκήνωση χωρίζεται σε τέσσερις μεγάλες ομάδες παιχνιδιών με διακριτικά βραχιολάκια, ονόματα, κραυγές, σημαίες, αρχηγούς και συναγωνίζεται σε ένα «πρωτάθλημα» που διαρκεί ολόκληρη την κατασκηνωτική περίοδο με βαθμούς, επιβραβεύσεις και απονομή μεταλλίων κατά το τελευταίο βράδυ. Τον πρώτο χρόνο της αρχηγίας της χρονολογείται και η δημιουργία της ομάδας SOS, της ομάδας από νεαρά σε ηλικία στελέχη που δεν απασχολούνταν σε ομάδες, αλλά βρίσκονται στην κατασκήνωση για όλες τις δουλειές – πλύσιμο πιάτων, στρώσιμο τραπεζιών, καθάρισμα τουαλετών, άδειασμα των κάδων σκουπιδιών και οτιδήποτε άλλο προκύψει. Από αυτήν έμαθα και μια βασική αρχή για κάθε κατασκηνωτική περίοδο: αν θέλουμε να κυλήσει ομαλά το πρόγραμμα όλες τις μέρες, πρέπει τα δύο πρώτα 24ωρα να είναι απόλυτα οργανωμένα, να μην υπάρχουν κενά στο πρόγραμμα και τα παιδιά να τρέχουν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη. Αν το πετύχουμε αυτό, έχει μπει το νερό στο αυλάκι και τα παιδιά έχουν μάθει το βασικό πρόγραμμα. Ταυτόχρονα, με το να είναι διαρκώς απασχολημένα και σε κίνηση τις πρώτες μέρες, δεν προλαβαίνουν να θυμηθούν αν τους λείπει το σπίτι τους και, μέχρι να τους λείψει, έχουν ήδη ενθουσιαστεί με αυτά που ήδη έκαναν ή που μαθαίνουν ότι θα κάνουν στην κατασκήνωση.
Μεσολάβησαν κάποια χρόνια όπου ο σύζυγός μου κι εγώ απλά απολαύσαμε τις υπηρεσίες της κατασκήνωσης, στέλνοντας ταυτόχρονα και τα τρία παιδιά μας μαζί ως κατασκηνωτές και ήρθε ξανά ο καιρός να επιστρέψουμε στους χώρους της, αρχικά στο αρχηγείο του Εφηβικού Συνεδρίου για έξι χρόνια και λίγο αργότερα στο αρχηγείο της Περιόδου των Κοριτσιών. Κάθε χρονιά οι προκλήσεις πολλές και η προετοιμασία απαιτητική και μακρόχρονη. Από την επιλογή θεματικής ενότητας για τα βιβλικά μαθήματα, την εξεύρεση των ατόμων που θα τα διδάξουν, τις κρούσεις στα υποψήφια στελέχη, την προετοιμασία του προγράμματος, την αναζήτηση ιδεών για εργαστήρια και δραστηριότητες, την παραγωγή των εντύπων με τα βιβλικά μαθήματα και τις πρωινές μελέτες, μέχρι την παραλαβή των καταλόγων με τα ονόματα των κατασκηνωτών και τον καταμερισμό τους σε ομάδες, τα πράγματα που έχουν να γίνουν είναι πάντα πολλά. Δεν υπήρξε χρονιά που να μη με πιάσει πανικός στην αρχή της άνοιξης για το εγχείρημα που δέχτηκα να αναλάβω για άλλη μια φορά. Δεν υπήρξε χρονιά που να έχουμε εγκαίρως όλα τα απαραίτητα στελέχη. Ούτε μία φορά οι προετοιμασίες δεν κυλούν αβίαστα. Όπως καθετί που αφορά το έργο του Θεού, πέρα από τις αναποδιές που οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα, έχουμε να παλέψουμε και με τον εχθρό της ψυχής μας που αντιστέκεται. Είναι μια διαρκής μάχη πίστης και εμπιστοσύνης στον Θεό που φροντίζει για το δικό Του έργο. Κάθε χρονιά με το αρχηγείο, προσευχόμαστε και ζητάμε από τον Θεό να μας δώσει τα στελέχη που χρειαζόμαστε για να καλυφθούν όλες οι θέσεις και οι ανάγκες, αλλά και να μας φέρει τα στελέχη που έχουν ανάγκη να βρεθούν στην κατασκήνωση. Γιατί το κατασκηνωτικό έργο δεν είναι μόνο πολλή, κουραστική δουλειά και προσφορά, είναι ταυτόχρονα πνευματικό σχολείο κι ευλογία, είναι ευκαιρία να ζυμωθούν νέα στελέχη για τις εκκλησίες μας.
Χρόνο με το χρόνο το βασικό ερώτημα που με απασχολεί είναι το ίδιο: γιατί τόσος κόπος και κούραση; Ποιος ο σκοπός όλων αυτών; Γιατί να θέλει κάποιος να πάει στην κατασκήνωση και, πιο συγκεκριμένα, στην κατασκήνωση του Καλάμου;
Όσο το σκέφτομαι, τόσο καταλήγω στα εξής: έχουμε τα παιδιά στην ευθύνη μας για 15 ολόκληρες μέρες, 24 ώρες το 24ωρο. Βρίσκονται μακριά από την τηλεόραση, το ίντερνετ, τα βιντεοπαιχνίδια, τις οθόνες των κινητών τους. Κάποια θα βρεθούν μακριά από ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, σε ένα πιο φυσιολογικό κοινωνικό περιβάλλον από αυτό του σπιτιού τους. Για άλλα, ευτυχώς λίγα, παιδιά η κατασκήνωση θα είναι η πρώτη φορά που θα έχουν ολόδικό τους κρεβάτι να κοιμηθούν και τρία εξασφαλισμένα γεύματα κάθε μέρα, συν το κολατσιό. Όλα τα παιδιά τις μέρες αυτές θα διδαχτούν μαθήματα ζωής: θα στρώνουν το κρεβάτι τους, θα περιμένουν τη σειρά τους, θα πρέπει να κάνουν απλές δουλειές, να συνυπάρξουν ειρηνικά και να συνεργαστούν με συνομήλικούς τους, θα μάθουν να μοιράζονται τα πράγματά τους και ν’ ανέχονται τον διπλανό τους – σπουδαία και πρακτικά μαθήματα!
Αλλά το πιο σπουδαίο απ’ όλα είναι ότι έχουμε τα παιδιά απερίσπαστα για να τους δείξουμε τον Χριστό και την αγάπη Του σε κάθε επίπεδο. Δε διδάσκουμε μόνο με τα λόγια μας, αλλά εμπνέουμε και παραδειγματίζουμε με την ίδια μας τη ζωή. Δεν είμαστε απλοί «διασκεδαστές», ούτε απλοί «ψυχαγωγοί», ούτε «baby-sitters». Δεν είμαστε μόνο «παιδαγωγοί», ούτε κάνουμε απλά ένα «καλό και θεάρεστο έργο». Είμαστε μια κατασκήνωση όπου διδάσκουμε Χριστό με τη χαρά μας, με τα αστεία μας, με τα λόγια μας, με τη στάση μας, με το ντύσιμό μας, με το πρωινό ξύπνημα, στο τραπέζι, στις υπηρεσίες, στα παιχνίδια, στην υμνωδία, στο μάθημα, στην πισίνα, όταν κερδίζουμε κι όταν χάνουμε, όταν συμφωνούμε κι όταν διαφωνούμε, όταν είμαστε ξεκούραστοι κι όταν είμαστε «κομμάτια».
Δεν υπονοώ ότι μόνο στην κατασκήνωση μπορεί να γνωρίσει κανείς τον Χριστό, να διδαχτεί και να προχωρήσει στην πίστη. Θέλω απλά να τονίσω πως το περιβάλλον της κατασκήνωσης είναι τέτοιο, που δημιουργούνται οι ιδανικές συνθήκες για τον ευαγγελισμό και τη μαθητεία των παιδιών στον Χριστό. Τον Χριστό έχουμε να προσφέρουμε πάνω απ’ όλα στην κατασκήνωση αυτή κι Αυτός είναι ό,τι πιο σπουδαίο, Αυτός είναι ο Θησαυρός ο πολύτιμος.
Καθώς το καλοκαίρι του 2024 επιθυμώ, για προσωπικούς λόγους, να είναι το τελευταίο μου ως αρχηγός της περιόδου των Κοριτσιών, ξέρω βαθιά μέσα μου πως δεν επιθυμώ να βρεθώ μακριά από τον αγαπημένο αυτό τόπο. Πιστεύω πως η ζωή μας κάνει κύκλους κι όταν ένας κύκλος ολοκληρώνεται, ξεκινάει κάποιος καινούριος. Θέλω να συνεχίσω να προσφέρω, αλλά σε πιο παρασκηνιακή θέση. Δεν ξέρω ακριβώς τι σημαίνει αυτό ακόμα, αλλά σίγουρα πάντα υπάρχουν θέσεις στο έργο του Θεού για όποιον είναι πρόθυμος να εργαστεί. Η κατασκήνωσή μας, μου έχει προσφέρει πολλές ευλογίες και συνεχίζει να μου προσφέρει κι η επιθυμία της καρδιάς μου είναι, όσο έχω σωματικές και πνευματικές δυνάμεις, όλο στον Κάλαμο να επιστρέφω – έστω και νοερά μέσω της προσευχής!
