Ο λαϊκισμός τυλιγμένος με “πνευματικό” μανδύα (Η μουσική στις ευαγγελικές μας εκκλησίες)

group of people dancing

Πώς μπορούμε να δώσουμε σε μορφή “συνταγής” μια γενική εικόνα του λαϊκισμού; Ας το επιχειρήσουμε, ίσως και φτάσουμε σε ικανοποιητικό αποτέλεσμα:

«Πάρτε κάτι, οτιδήποτε και σ’ οποιοδήποτε τομέα, τέχνη, επιστήμη, πολιτική, θρησκεία, ό,τι κι αν βάλει ο νους σας, “λουστράρετέ” το με κάθε τρόπο έτσι που να εντυπωσιάζει τους πιο πολλούς, το “λαό”, και σερβίρετέ το μ’ ένα ωραίο περιτύλιγμα και με άφθονη και εκλεκτή ρητορική – βοηθάει κι αυτή σε πολύ μεγάλο βαθμό. Και προπάντων μη μιλάτε για σπουδή, για γνώση, για εμβάθυνση και για παρόμοια ενοχλητικά, κι ούτε πολύ-πολύ και για χαρίσματα και ταλέντα που δυσκολεύουν τον εύκολο δρόμο. Κι αν βρεθούν και μερικοί ενοχλητικοί και “δύσκολοι” που ίσως ξέρουν ή κι ενδιαφέρονται για κάτι καλύτερο – δε βαριέσαι… δεν πρόκειται να δημιουργήσουν και μεγάλο πρόβλημα. Στο τέλος-τέλος “τους κολλάμε την ετικέτα του “ελιτιστή” και αυτομάτως απαλασσόμεθα από τη σημασία τους”, όπως είχε γράψει κάποτε με το γνωστό σκωπτικό του ύφος ο Μάνος Χατζιδάκις, ένας από τους πιο έξυπνους και ταλαντούχους Έλληνες της εποχής μας, και συγχρόνως ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του λαϊκισμού.

«Άστους λοιπόν να φωνάζουν. Σύντομα θα κουραστούν και θα σταματήσουν, κι εμείς θα συνεχίσουμε τη δουλειά μας απτόητοι και ανενόχλητοι. Χωρίς να σκοτιζόμαστε για ποιότητα, για καλή μουσική, για καλό βιβλίο, για σωστή κι επιμελημένη δουλειά. Και σε κάθε σημαντικό “πόστο” μην παραλείπουμε να τοποθετούμε όποιον τύχει, φτάνει νάναι “δικός μας”, κι ας είναι άσχετος, ανίκανος, αδιάβαστος».

Μέχρι εδώ, η συνταγή. Προφανώς δεν σας είναι άγνωστα όλα αυτά. Η χώρα μας είναι κυριολεκτικά η “κοιτίδα” του λαϊκισμού. Ας θυμηθούμε μονάχα εκείνους που τοποθετούνταν πιο παλιά – κι ίσως και σήμερα- επικεφαλής των νοσηλευτικών ιδρυμάτων και των δημοσίων επιχειρήσεων κοινής ωφελείας: όλοι τους απόστρατοι στρατηγοί ή αποτυχόντες υποψήφιοι βουλευτές… Κι αν κάποια στιγμή πάει να ριζώσει κάτι καλό στον τόπο μας, ξεριζώνεται κι αυτό “εν τη γενέσει του”. Ήρθαν πρόσφατα δικοί μας, Έλληνες καθηγητές κι ερευνητές που έχουν διακριθεί στα πιο σπουδαία εκπαιδευτικά ιδρύματα κι ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού για να προσφέρουν την εμπειρία  και τις γνώσεις τους στην οργάνωση των πανεπιστημίων μας, κι εμείς τους διώξαμε, μη τυχόν και μας… κακομάθουν κι εμάς να δουλεύουμε σωστά… Ήρθε κι ο Σταμάτης Κριμιζής, από τα λαμπρότερα ονόματα στο χώρο της αστροφυσικής και στην έρευνα του διαστήματος για να οργανώσει το νεόκοπο “ερευνητικό” μας κέντρο, κι έφυγε ο άνθρωπος μέσα σ’ ελάχιστες μέρες τραβώντας τα μαλλιά του.  Τι παραπάνω να πούμε για τον λαϊκισμό… Εμείς οι ίδιοι αποτελούμε τον ορισμό του…

Θα ‘πρεπε κανονικά εμείς οι χριστιανοί, ή, τουλάχιστον, εμείς οι χριστιανοί ευαγγελικοί, που σ’ αυτούς κυρίως απευθυνόμαστε, ν’ αποτελούμε εξαίρεση μέσα σ’ αυτό το σκηνικό. Θα ‘πρεπε να ᾽μαστε υπόδειγμα σωστής και υπεύθυνης δουλειάς, σ’ όποιον τομέα δουλεύουμε και σ’ όποια αποστολή αναλαμβάνουμε, είτε μέσα στην εκκλησία, στις ποικίλες δραστηριότητες του έργου του Θεού, είτε έξω στον κόσμο. Άλλωστε αυτό μας διδάσκει η Αγία Γραφή και μας το επαναλαμβάνουν με ακόμη μεγαλύτερη έμφαση, εμάς τους “προτεστάντες”, οι μεγάλοι πνευματικοί μας οδηγοί, ο Λούθηρος κι ο Καλβίνος. Ας προσέξουμε όμως: λαϊκιστικό δεν είναι κατ’ ανάγκη το λαϊκό, το απλό, το κατανοητό. Διαβάζουμε τον ευαγγελικό λόγο, τα λόγια του ίδιου του Χριστού: πόσο απλά, πόσο κατανοητά, μα μαζί και πόσο φροντισμένα και κομψά, με τις παραβολές Του ν’ αποτελούν υποδειγματικά έργα τέχνης. Πάρτε την Αγία Γραφή από την αρχή μέχρι το τέλος με τον ανεπανάληπτο λόγο των προφητών, με τους ψαλμούς ν’ αποτελούν θησαυρούς της παγκόσμιας ποίησης, με τις επιστολές ιδιαίτερα του αποστόλου Παύλου να έχουν σηματοδοτήσει την απαρχή και τη βάση της θεολογικής σκέψης και της χριστιανικής φιλοσοφίας. Κι όμως πόσους και πόσους απλούς χριστιανούς μ’ ελάχιστες γραμματικές γνώσεις δεν έχουμε γνωρίσει ν’ απαγγέλλουν απέξω ολόκληρα “κατεβατά” του Παύλου και μάλιστα στην αρχαΐζουσα μετάφραση του Βάμβα – σαν τον παππού μου το Θανάση, ιδρυτή της εκκλησίας μας, απόφοιτο μόλις της δευτέρας δημοτικού…

Θέλετε κι ένα παράδειγμα από τις χιλιάδες παρόμοια της εποχής μας; Αρκετοί, υποθέτω, έχετε παρακολουθήσει στην τηλεόραση το μεγάλο Μπίλυ Γκράχαμ  στις γιγαντιαίες ευαγγελιστικές του συγκεντρώσεις. Λόγος απλός, χωρίς περίπλοκους συλλογισμούς, εύκολος στην κατανόηση ακόμη και για όσους έχουν στοιχειώδεις σχεδόν γνώσεις της αγγλικής γλώσσας. Κι ωστόσο με πόση ποιότητα δοσμένος, με πόση πληρότητα, με πόση δύναμη Αγίου Πνεύματος… Συγκρίνετέ τον με τους θεατρινισμούς και τη φτήνια αρκετών τηλευαγγελιστών (όχι όλων) για να δείτε πως ορίζεται ο… ευαγγελιστικός λαϊκισμός… Όχι, ούτε το απλό, ούτε το μοντέρνο, ούτε το νεανικό είναι κατ’ ανάγκη λαϊκιστικά. Ακούω πολλές φορές κάτι μοντέρνα χριστιανικά συγκροτήματα με την ποικιλία των ρυθμών και των ήχων τους σε αριστοτεχνικούς συνδυασμούς, με τα λόγια τους τόσο απλά όσο και πρωτότυπα, όχι όλο τα ίδια και τα ίδια, αλλά και τόσο όμορφα δεμένα με τη μουσική, και συχνά μου έρχονται δάκρυα στα μάτια… Και πρέπει  ακόμη να πω πως είναι κρίμα που πολύ συχνά παραμερίζεται ακόμη κι εδώ, στον τόπο μας, η δουλειά δικών μας, ελλήνων ευαγγελικών συνθετών και στιχουργών (δυο-τρεις μάλιστα απ’ αυτούς έχουν αναδειχθεί και στον τομέα της έντεχνης μουσικής) σε όφελος άλλων, ξένων, που σε πολλές περιπτώσεις έχουν κυριαρχήσει στο διεθνές χριστιανικό μουσικό στερέωμα χωρίς σπουδαίες καλλιτεχνικές αξιώσεις. Έχει, δυστυχώς, ο λαϊκισμός εισβάλει παντού θριαμβευτικά, εκμεταλλευόμενος ανάμεσα στ’ άλλα , ή -για να το πούμε με μια λέξη της μόδας – “εργαλειοποιώντας” ακόμη και τους διαθέσιμους αγωγούς της παγκοσμιοποίησης…

Πάμε τώρα να διατυπώσουμε δυο τρία άρθρα-συμβουλές (προς αποφυγήν) για το… “Εγχειρίδιο του Καλού Λαϊκιστή”. Κάθε άρθρο συνοδεύεται από σχετικό σχόλιο με βάση την πείρα εξήντα δύο χρόνων έντονης δραστηριότητας στον τομέα της θρησκευτικής μουσικής, και μ’ αναφορά σε πραγματικά γεγονότα. Έχουμε λοιπόν:

Άρθρο πρώτο: Μην παρασκοτίζεσαι για πολλές γνώσεις, σπουδές και υψηλές ποιότητες. Εξάλλου και να διαθέτεις τέτοιους είδους εφόδια, δεν πρόκειται να σου χρειαστούν. Είναι πολύ πιθανόν κάποιος που απλά “γρατσουνά” μερικές συγχορδίες στην κιθάρα να σε ξεπεράσει και να πάρει, ας πούμε, τη θέση του μαέστρου στη χορωδία της εκκλησίας σου -αν εξακολουθεί να υπάρχει κάτι τέτοιο. Εξάλλου κινδυνεύεις να χαρακτηριστείς σαν “μη πνευματικός” ή σαν “κοσμικός” αν επιμένεις στη σωστή προετοιμασία και στην ποιοτική δουλειά σε οποιοδήποτε μουσικό τομέα – είτε στη μοντέρνα μουσική, είτε στην παραδοσιακή, είτε στην κλασική (αυτό το τελευταίο ανέκαθεν ήταν σχεδόν ανύπαρκτο ή είναι είδος προς εξαφάνιση , αν όχι υπό διωγμόν).

Σχόλιο: Κλασική έχει μείνει η δήλωση -χρυσός κανόνας- κάποιου νεαρού σε κάποια εκκλησία: «Παίζω κιθάρα, μη φαντασθείτε τίποτε σπουδαίο, πρόχειρα πράγματα, να, για τον Κύριο(!…)»

Άρθρο δεύτερο: Έχεις ένα μεγάλο όπλο στα χέρια σου. Δύο λέξεις-έννοιες (αντίθετες μεταξύ τους) που έχουν μεγάλη πέραση στους ευαγγελικούς χριστιανούς που τις πιπιλίζουν συνεχώς σαν καραμέλα και που τους συγκινούν ιδιαίτερα: την έννοια της “πνευματικότητας” και την έννοια της “κοσμικότητας”. Βέβαια ξέρεις πολύ καλά πως και οι δύο όροι αναφέρονται συχνά στην Αγία Γραφή, αλλά εσύ σαν γνήσιος λαϊκιστής μην κάθεσαι να παρασκοτίζεσαι και να στενοχωριέσαι μήπως αλλιώς τους αντιλαμβάνονται οι λαϊκιστές μέσα στις εκκλησίες κι αλλιώς τους εννοεί η Αγία Γραφή. Άλλωστε φαντάζομαι να έχεις καταλάβει, τόσα χρόνια που ζεις μέσα στις εκκλησίες, πόσο έχουν απλοποιηθεί τα πράγματα για αρκετούς: Φούσκωσε το λόγο σου με μεγάλες “πνευματικές” κουβέντες-κλισέ (“με τη χάρη του Κυρίου” … “αδελφοί, πρέπει να έχουμε αγάπη μεταξύ μας”… “αχρείοι δούλοι είμαστε όλοι” κι άλλα ηχηρά παρόμοια) και αυτομάτως κερδίζεις την έγκριση του κοινού. Κι απ’ το άλλο μέρος χαρακτήριζε “κοσμικό” οτιδήποτε δεν είναι του γούστου σου, συνοδεύοντας την άποψή σου με τον πιο επιτυχημένο αφορισμό: «Κοσμικό είναι ό,τι δεν αναφέρεται στην Αγία Γραφή». Πιάνει πολύ.- Κλασικό παράδειγμα για να δικαιολογηθούν χονδρές και αγενείς συμπεριφορές οι λέξεις “πολιτισμός” και “ευγένεια” που δεν αναφέρονται βέβαια στη Γραφή γιατί απλούστατα αυτές οι λέξεις δεν υπήρχαν τότε στο ελληνικό λεξιλόγιο -αλλά ποιος κάθεται να ψάξει κάτι τέτοια ψιλά γράμματα …

Σχόλιο: Αυτός ο χαρακτηρισμός του “κοσμικού” μπαίνει και βγαίνει κατά βούλησιν, ανάλογα με την εποχή και μερικές φορές ανάλογα και με τη μόδα: Παράδειγμα το μούσι ή η γενειάδα στους άντρες (προτού να τα “λανσάρουν” πρώτοι οι εργάτες του άμβωνα) ή ο κινηματογράφος και γενικά το θέαμα (προτού σαρώσει τα πάντα η τηλεόραση και το διαδίκτυο) ή τα κοντά ή τα μακριά μαλλιά για γυναίκες και άντρες (προτού “απελευθερωθούν” πλήρως κι αυτά) ή τα σκουλαρίκια και τα παντελόνια των γυναικών (προτού πολιτογραφηθούν σαν επίσημο ή καθημερινό ένδυμα στις εκκλησίες μας…) Ανούσιες και ανόητες συζητήσεις τότε, που ξόδεψαν άδικα πολύτιμο χρόνο, όσο κι απίθανες υπερβολές σήμερα, που δείχνουν το βάρος του κάθε μυαλού…

Κι όσο για τη μουσική, μην ξεχνάμε ότι η Γραφή δεν αναφέρει ούτε εκκλησιαστικά όργανα ούτε χρήση άλλων μουσικών οργάνων στην Καινή Διαθήκη, ούτε χορωδίες, ούτε μουσικά βραδινά, ούτε μουσικές διαλέξεις, ούτε συναυλίες – όπλο σπουδαίο εντελώς αδικαιολόγητα στην οπλοθήκη του κάθε λαϊκιστή. Και θυμάμαι πόσους… διωγμούς έχω υποστεί από αρκετές εκκλησίες για μερικά από αυτά”…  Κι όταν στα μέσα της δεκαετίας τους ’70 εμφανίσαμε στην εκκλησία μας σε «συναυλία για νέους» (κι αργότερα στο Συνέδριο Βορείου Ελλάδος) μοντέρνο συγκρότημα με ηλεκτρικές κιθάρες και ντέφια και ντραμς, κοντέψαμε να προκαλέσουμε… πόλεμο βορείων και νοτίων! Φυσικά, εμείς ήμασταν οι “σούπερ κοσμικοί”…  Ωστόσο μέσα σε μερικά χρόνια οι νότιοι μας είχαν ξεπεράσει στο είδος χωρίς μάλιστα κάποια αποκατάσταση: «Συγγνώμη, κάναμε λάθος»…

Άρθρο τρίτο (για πολύ προχωρημένους): Φρόντισε να τονίζεις σε κάθε ευκαιρία ότι η μουσική στο σύνολό της έρχεται «πολύ δεύτερη» σε σπουδαιότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα στοιχεία της πνευματικής ζωής (“δευτερεύουσα προσθήκη” την είχε χαρακτηρίσει κάποιος). Μπορείς μάλιστα, για ακόμη καλύτερο αποτέλεσμα, να χρησιμοποιήσεις και το γνωστό εξωφρενικό (μη νοιάζεσαι…) σούπερ επιχείρημα του Ιουβάλ, απογόνου έκτης γενιάς του Κάιν, «πατέρα πάντων των παιζόντων κιθάραν και αυλόν», για να αποδείξεις ότι η μουσική έχει διαβολική προέλευση, μια και την επινόησε πρώτος ο… δισέγγονος του δισέγγονου του φονιά, για ν’ απαλλαχτείς οριστικά απ’ αυτήν (έχει συμβεί σε μερικές περίεργες προτεσταντικές «σέχτες» του εξωτερικού), για να βρεις την ησυχία σου, μια και οι περί μουσικής συζητήσεις με τις ποικίλες απόψεις προκαλούν αναταραχές μέσα σε αρκετές εκκλησίες. Η μουσική, βλέπεις, ενώνει όταν τραγουδιέται και διχάζει -δυστυχώς- όταν συζητιέται, όπως είχε πει κάποτε κάποιος σοφός …

Σχόλιο: Πρόκειται για θεωρία που προφανώς έχει ξεκινήσει από άκρως διεστραμμένα μυαλά. Φαντασθείτε τι σπουδαίος καλλιτέχνης πρέπει να είναι ο διάβολος ειδικά στη μουσική (στις υπόλοιπες τέχνες δε φαίνεται να τις επινόησε ο ίδιος, απλά τις μουντζούρωσε με το γνωστό ταλέντο της καταστροφής των πάντων), ώστε κατάφερε και τη δίδαξε στον δισέγγονο του δισέγγονου του Κάιν, έναν δικό του, τόσο… στενό συγγενή του φονιά, κι από ‘κει και ύστερα όλοι εμείς, ο λαός  Ισραήλ με τον μουσικό του πλούτο, όλοι οι υπόλοιποι λαοί της οικουμένης, η εκκλησία του Χριστού, οι… άγγελοι τη βραδιά της Γέννησης, οι στρατιές των πιστών στην Αποκάλυψη, όλοι πήραμε μια τέχνη που επινοήθηκε κάπου στα τάρταρα της κόλασης – φρίκη… Μπράβο στα διεστραμμένα μυαλά που επινόησαν μια τέτοια θεωρία και σε όλους αυτούς που την ασπάζονται ή κάθονται και τη συζητούν…

Και θα ᾽θελα ακόμη να προσθέσω, πως δεν είμαστε καθόλου λίγοι εμείς που μας έφερε ο Θεός κοντά Του χρησιμοποιώντας την τέχνη της μουσικής. Και δεν δίνουμε σε κανέναν το δικαίωμα να ρίχνει μέσα στη λάσπη αυτό το υπέροχο δώρο που μας έδωσε ο Θεός και που ομόρφυνε τόσο την πνευματική μας ζωή και μας χάρισε τόσες ευλογίες …

Άρθρο τέταρτο: Το σίγουρο είναι πως βρίσκεσαι σε καλό δρόμο. Έχεις κάνει φιλότιμες προσπάθειες ν’ απαλλαγείς και από τους “παραδοσιακούς” ύμνους με τα στρυφνά καθαρευουσιάνικα κείμενά τους, και φυσικά και από την “κλασική”, την έντεχνη θρησκευτική μουσική, έτσι κι αλλιώς “είδος εν ανεπαρκεία” στις εκκλησίες μας. Αφού μάλιστα σύντομα γλιτώνουμε κι από τις ελάχιστες χορωδίες που παρουσίαζαν τέτοια έργα – κάτι τελευταία υπολείμματα έμειναν μόνο – διάπλατα  ανοίγει ο δρόμος για την ολοκληρωτική εξαφάνιση του είδους. Κάτι αναμενόμενο. Η χώρα μας, βλέπεις, θα ήταν η πρώτη που θα είχε αθωωθεί αν η ενασχόληση με την κλασική μουσική αποτελούσε ποινικό αδίκημα… Αφού ξεμπερδεύουμε λοιπόν – ή κοντεύουμε να ξεμπερδέψουμε – με όλα αυτά, κοίταξε τώρα τι θα κάνεις και με τη μοντέρνα χριστιανική μουσική. Το είπαμε κι από την αρχή: όχι πολλή προσπάθεια, όχι πολλή σπουδή και γνώσεις· «πρόχειρα πράγματα, να, για τον Κύριο» – ας το ξαναπούμε για να εμπεδωθεί. Διώξε λοιπόν κι από δω τα δύσκολα. Μη μπλεχτείς με τίποτε σύνθετα χορωδιακά γκόσπελ ή σπιρίτσουαλ ή μιούζικαλ που ν’ απαιτούν σοβαρή προετοιμασία, ή με κομμάτια δυσκολόπαιχτα για ένα συγκρότημα. Φρόντισε να τραγουδούν όλοι οι τραγουδιστές σου “γιούνισον” -με μια φωνή  (χωρίς “σεκόντο” και τέτοια, ξέρεις) μελωδίες απλές, ευκολοχώνευτες, από εκείνες που μοιάζουν μεταξύ τους σα σταγόνες νερού, με κείμενα απλά, δυο-τρεις φράσεις όλες κι όλες: “Σε υψώνουμε”, “Σε καθίζουμε στο Θρόνο Σου”, “Δεν είναι άλλος σαν και Σένα” και τα παρόμοια γνωστά. Τι μας χρειάζονται άλλωστε τα πολύ φροντισμένα, τα πολύ έντεχνα; Δεν το είπαμε; «Δευτερεύουσες προσθήκες»…

Σχόλιο: Βέβαια αυτά που περιγράφουμε αποτελούν ακραίες καταστάσεις. Δεν ξέρω αν υπάρχουν εκκλησίες που να τις εμφανίζουν σε τόσο “καθαρή” μορφή. Ωστόσο όλο και περισσότερο την προσεγγίζουμε, όταν π.χ. επιστρατεύουμε το μοντέρνο μας συγκρότημα “μεγαλοβδόμαδα” αποκλείοντας μάλιστα κάθε άλλο είδος μουσικής, ή ακόμη όταν συνοδεύουμε τη διανομή του άρτου και του οίνου στο Δείπνο με τραγούδια σαν το… “Ασηκώσαμε πανί” ή το “μια φωτιά ανάφτηκε” – δύο θαυμάσιες μελωδίες του Μάνου Αναγνώστου με τους εμπνευσμένους στίχους του Σπύρου Πορτινού και του Σώτη Αλεξανδρή, εντελώς αταίριαστες όμως για εκκλησιαστική χρήση και μάλιστα σε μια τόσο ιερή στιγμή. Δυστυχώς τέτοιου είδους φαινόμενα δεν είναι ούτε μοναδικά, ούτε σπάνια. Συμβαίνουν πολύ συχνά. Ζούμε, βλέπετε, στην εποχή του μεταμοντερνισμού, ή, επί το ελληνικότερον, στην εποχή της μετανεοτερικότητας. Όλα ένας “αχταρμάς”…

Επίμετρο

Τί συμπέρασμα βγάζουμε λοιπόν απ’ όλα τα παραπάνω; πρέπει ν’ απελπιστούμε και να το πάρουμε απόφαση πως βάζουμε ταφόπετρα σ’ ολόκληρη την ένδοξη παράδοση και τον απίθανο πλούτο της προτεσταντικής θρησκευτικής μουσικής, διατηρώντας μονάχα ένα πέντε–δέκα τοις εκατό, κι αυτό όχι από τα καλύτερα;

Εγώ τουλάχιστον δυσκολεύομαι να δώσω απάντηση. Έχουμε – και είχαμε- στις εκκλησίες μας λαμπρούς μουσικούς, που όμως οι περισσότεροι είτε μένουν – και έμειναν – στο περιθώριο, είτε ύστερα από κάποιες σοβαρές προσπάθειες απογοητεύτηκαν και τα παράτησαν. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Είναι παγκόσμιο. Η ευαγγελική εκκλησία έχει γράψει λαμπρές σελίδες στον τομέα της μουσικής, με τρόπο όμως άνισο, είτε χρονικά, είτε τυπικά. Υπάρχουν δογματικές ομολογίες που μεγαλούργησαν, και άλλες που αδιαφόρησαν ή στάθηκαν ακόμη και εχθρικές απέναντι στη μουσική. Υπήρξαν εποχές ακμής και παρακμής, όπως συμβαίνει και σε οποιοδήποτε άλλο τομέα. Ο Λούθηρος στάθηκε το αξεπέραστο παράδειγμα  – κι ίσως και το μοναδικό – πνευματικού καθοδηγητή που συνδύασε με αξιοθαύμαστο τρόπο τη θεολογία και τη βιβλική διδασκαλία με την τέχνη και ειδικά με τη μουσική. Που κράτησε την παράδοση διατηρώντας στοιχεία της καθολικής λειτουργίας και συγχρόνως καινοτόμησε καθιερώνοντας το λαϊκό είδος του χορικού, του choral. Και που πίστευε και διακήρυττε ότι οι ποιμένες των εκκλησιών εκτός από θεολογικές, θα έπρεπε να διαθέτουν και  μουσικές γνώσεις ή -το καλύτερο- να είναι και θεολόγοι, και μουσικοί. Ο ίδιος άλλωστε συνδύαζε και τα δυο με τον πιο επιτυχημένο τρόπο.

 Ίσως αυτό θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα. Ίσως οι θεολογικές και οι βιβλικές σχολές σ’ ολόκληρο τον κόσμο θα ‘πρεπε να δώσουν έμφαση και στη διδασκαλία  της μουσικής αντί για τα “ψιχία” που προσφέρουν σήμερα. Ίσως είναι καιρός να δημιουργηθούν επιτέλους βιβλικά ιδρύματα που να συνδυάζουν τη θεολογική κατάρτιση με τη μουσική και πιο γενικά με την τέχνη, με τη λογοτεχνία, με τα διάφορα πολιτιστικά στοιχεία κοιταγμένα με το μάτι ενός χριστιανού. Δεν ξέρω αν θα υπάρξει ή αν μπορεί να υπάρξει κάτι τέτοιο. Προς το παρόν η ιδέα αυτή  περιορίζεται μονάχα στην (μη) επιστημονική φαντασία.

Tα νεα άρθρα σε email

Εγγραφείτε στο newsletter μας για να λαμβάνετε τα νέα άρθρα όταν δημοσιεύονται.

Scroll to top