Μαθητεία σε μικρές ομάδες

Εισαγωγή

Ο όρος «μικρή ομάδα» στον χώρο της χριστιανικής μαθητείας δεν είναι άγνωστος όρος για τους περισσότερους από εμάς. Πολύ συχνά μια εκκλησία δημιουργεί μικρότερες υποομάδες με σκοπό τη βαθύτερη κατανόηση της Βίβλου και την εφαρμογή της στην πρακτική χριστιανική ζωή της καθημερινότητας.¹

Οι ομάδες αυτές μπορούν να δημιουργηθούν με βάση την ηλικία (έφηβοι, νέοι, ενήλικοι  κ.α.) ή με βάση οποιαδήποτε άλλη κατηγορία (γυναίκες, άνδρες, μητέρες, οικογένειες, γεωγραφική εγγύτητα, εθνικότητα κλπ.), και συναντιούνται σε οποιαδήποτε τακτικά διαστήματα θεωρείται ότι είναι απαραίτητο. Δεν παίζει σημαντικό ρόλο η μέρα και η ώρα που θα επιλεχτεί, αρκεί αυτές να βοηθούν τα μέλη της ομάδας να βρίσκονται μαζί. Άλλη ομάδα μπορεί να βρίσκεται απογεύματα, άλλη πάλι νωρίς το πρωί· το «πότε» δεν έχει σημασία, αρκεί να εξυπηρετούνται τα μέλη της ομάδας. Επίσης το μέγεθος της ομάδας δεν είναι απόλυτο. Μια ομάδα μπορεί να έχει 5-6 άτομα, ενώ μια άλλη να έχει 15-20. Η λειτουργικότητα είναι αυτή που καθορίζει τον αριθμό των μελών, κι αυτή συχνά εξαρτάται από τα εκάστοτε μέλη.

Όμως, για ποιο λόγο έχουμε μικρές ομάδες; Μήπως οι συλλογικές συνάξεις της εκκλησίας δεν αρκούν για την κατανόηση της Βίβλου και την εφαρμογή της στην πρακτική χριστιανική ζωή της καθημερινότητάς μας; Προτού δώσουμε μια βιαστική απάντηση, ας κάνουμε μια παύση και ας αναρωτηθούμε: για ποιον λόγο δεν έχουμε μικρές ομάδες; Μήπως δεν υπήρξαν συχνά μικρές ομάδες στα σχέδια του Θεού για τον άνθρωπο; Μήπως ο ίδιος ο Χριστός δεν σύστησε μια τέτοια «μικρή ομάδα» μαθητείας, στην οποία αργότερα ανέθεσε να συνεχίσει το έργο Του;² Θαρρώ πως αξίζει να εξετάσουμε τι μπορούν να προσφέρουν οι μικρές ομάδες σε μια εκκλησιαστική κοινότητα και ποια είναι τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τις κάνουν αποτελεσματικά εργαλεία στα χέρια του Θεού για να μεταμορφώσει τις ζωές των ανθρώπων.

Τέσσερα χαρακτηριστικά των μικρών ομάδων μαθητείας

(1) Αμεσότητα

Μια μικρή ομάδα απευθύνεται προσωπικά σε κάθε μέλος της, γι’ αυτό και η επικοινωνία είναι άμεση και χρειάζεται να είναι αμοιβαία. Για να λειτουργήσει όμως η επικοινωνία, χρειάζεται να υπάρξουν κάποιες προϋποθέσεις. Η βασικότερη ίσως προϋπόθεση, που έγκειται αποκλειστικά στο χέρι των υπευθύνων της μικρής ομάδας και θα καθορίσει καταλυτικά την ανάπτυξη της ομάδας, είναι η αποδοχή.³ Ίσως ακούγεται αυτονόητο, επειδή οι περισσότεροι γνωρίζουμε ότι στην εκκλησία «όλοι είναι ευπρόσδεκτοι» ή «ο Χριστός σε δέχεται όπως είσαι». Ναι, ο Χριστός καλεί τους πάντες και μας δέχεται στην κατάσταση που είμαστε, εμείς όμως συχνά δυσκολευόμαστε να συγχρωτιστούμε με ανθρώπους που αποκλίνουν —έστω και λίγο— απ’ ό,τι έχουμε συνηθίσει. Για παράδειγμα, ας αναλογιστούμε: από πόσα διαφορετικά μορφωτικά επίπεδα αποτελείται ο στενός μας κύκλος ή πόσες εθνότητες περιλαμβάνει;

Σε μια μικρή ομάδα μαθητείας είναι απαραίτητο να νιώθουν όλοι ευπρόσδεκτοι και αποδεκτοί· δεν είναι «ο κύκλος μας», αλλά ο κύκλος του Χριστού.⁴ Πώς θα αντιδράσει κάποιος, αν νιώσει άβολα, επειδή «δεν ταιριάζει» με την υπόλοιπη ομάδα; Αν εισπράξει περίεργα βλέμματα ή δεν του μιλήσει κανείς; Η αποδοχή συνήθως δεν εκφράζεται αυθόρμητα από όλους και συνιστά μάλλον σκόπιμη και αδιάκοπη προσπάθεια παρά συναίσθημα. Γι’ αυτόν τον λόγο, η δημιουργία και διατήρηση ενός κλίματος αποδοχής είναι ευθύνη των ηγετών μιας μικρής ομάδας. Εκείνοι θα δώσουν τον τόνο και θα εμφυσήσουν με τη στάση τους την αποδοχή στα μέλη της ομάδας τους.⁵

Η αποδοχή ανοίγει τον δρόμο στην αμεσότητα, επειδή μια μικρή ομάδα αποτελεί έναν στενότερο κύκλο συνάντησης. Οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν ο ένας τον άλλον σιγά-σιγά και να αναπτύξουν προσωπικές σχέσεις μεταξύ τους. Στα πλαίσια αυτού του κύκλου, ο άλλος παύει να είναι ένα ανώνυμο πρόσωπο που συναντάμε την Κυριακή το πρωί στη λατρεία, και γίνεται η Μαρία ή ο Κώστας. Δεν είναι πια «μια γνωστή φυσιογνωμία», αλλά άνθρωποι που γνωρίζεις προσωπικά, μιλάς μαζί τους, γνωρίζεις την οικογένειά τους ή για την οικογένειά τους.

Καθώς γνωρίζονται καλύτερα τα μέλη της ομάδας, δημιουργείται ένα κλίμα οικειότητας και μια αίσθηση ασφάλειας που βοηθά τους ανθρώπους να νιώσουν πιο άνετα. Με τον καιρό (κάτι εξαιρετικά σχετικό αφού αυτό μπορεί να σημαίνει από μερικές εβδομάδες έως κάποια χρόνια), η οικειότητα που αναπτύσσεται βοηθά τους  συμμετέχοντες να κατεβάσουν τις άμυνές τους και να επιτρέψουν σε άλλους να τους πλησιάσουν ουσιαστικά. Ακόμα καλύτερα, να πλησιάσουν οι ίδιοι άλλους με τους οποίους νιώθουν πιο κοντά. Το να αισθάνεται κανείς ασφάλεια μέσα σε μια ομάδα μαθητείας είναι ουσιώδες. Δίνει τη βεβαιότητα στον καθένα που συμμετέχει πως ό,τι κι αν συμμεριστεί δε θα γίνει αντικείμενο κουτσομπολιού ή κατάκρισης.⁶ Η ασφάλεια της ομάδας βοηθά επίσης τον καθένα να δεχθεί έλεγχο, αν αυτός είναι αναγκαίος.⁷ Τέλος, όταν οι άνθρωποι νιώθουν ασφαλείς, γίνονται πιο ανοικτοί, πιο δεκτικοί και πιο έτοιμοι να αφήσουν το Ευαγγέλιο να τους αλλάξει.

(2) Συμμετοχή

Η λειτουργία μιας μικρής ομάδας βασίζεται στη συμμετοχή των μελών της. Η ύπαρξη της μικρής ομάδας δημιουργεί τον χώρο και τον χρόνο για διάδραση και συμμετοχή. Είναι ο τόπος όπου κάποιος μπορεί να εκφράσει ερωτήματα, να ζητήσει διευκρινίσεις για θέματα που ίσως δεν κατανοεί επαρκώς, να ζητήσει συμβουλές. Ο Λόγος του Θεού αναλύεται και αποσαφηνίζεται με τρόπο κατανοητό σε όλους,⁸ αλλά παράλληλα δίνεται η ευκαιρία για συζήτηση, όπου μπορεί κάποιος να αναφέρει δικές του εμπειρίες, να εκφέρει μια γνώμη, να συμμεριστεί κάτι προσωπικό.

Το πλαίσιο της μικρής ομάδας αφήνει εκτός τον παθητικό ρόλο του απλού ακροατή· αντίθετα, ενισχύει τον ενεργό ρόλο όλων, στον βαθμό που ο καθένας το επιθυμεί. Μέσα από τη διάδραση, τα μέλη της ομάδας συνειδητοποιούν πως έχουν ρόλο συμμετοχής και λόγο μέσα στην ομάδα. Νιώθουν πως ανήκουν σε κάτι ευρύτερο από την οικογένειά τους, αλλά ταυτόχρονα σε κάτι αρκετά μικρό, ώστε η παρουσία τους (κι αντίστοιχα η απουσία τους) να είναι αισθητή. Η αίσθηση του να ανήκεις κάπου είναι ζωτική για κάθε ανθρώπινο ον. Θέλεις να ανήκεις σε μια παρέα που ενδιαφέρεται για σένα κι όταν λείπεις… να της λείπεις.

Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα που προσφέρει ο κύκλος μιας μικρής ομάδας μέσα από τη διάδραση των μελών της είναι η απόκτηση μιας πιο σφαιρικής οπτικής των καταστάσεων. Μέσα από τα μάτια άλλων ανθρώπων  αντιλαμβανόμαστε καταστάσεις που υφίστανται γύρω μας, που ίσως δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ότι υπάρχουν. Αλληλεπιδρούμε με διαφορετικές προσωπικότητες και διαφορετικούς τρόπους σκέψης που διευρύνουν τους ορίζοντές μας. Παρακολουθούμε συζητήσεις και παίρνουμε συσσωρευμένη γνώση που είναι ωφέλιμη για την καθημερινότητά μας.⁹ Συναντούμε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες και συνειδητοποιούμε πως οι δυσκολίες δεν τυχαίνουν μόνο σε εμάς. Άλλες φορές στο πρόσωπο δίπλα μας διακρίνουμε την ευγνωμοσύνη μέσα στην ταλαιπωρία, ή την επιμονή μέσα στην προσπάθεια, και παίρνουμε δύναμη να παλέψουμε τις δικές μας αντιξοότητες.¹⁰ Το σίγουρο είναι πως όσο πιο πολύπλευρα βλέπουμε τη ζωή, τόσο πιο ισορροπημένα την αντιμετωπίζουμε.

(3) Σχέσεις

Μια ομάδα μαθητείας δεν αποσκοπεί μόνο στη γνώση αλλά και στην πράξη.¹¹ Δεν ωφελεί πολύ να έχεις γνώσεις για την πνευματική ζωή, αν δεν τη ζεις. Και για να ζήσουμε τη χριστιανική ζωή, χρειαζόμαστε φίλους· το σώμα του Χριστού. Έτσι, μια από τις πιο βασικές επιδιώξεις μιας μικρής ομάδας μαθητείας είναι η ανάπτυξη ουσιαστικών σχέσεων μεταξύ των μελών της. Όταν όλοι νιώθουν αποδεκτοί και ασφαλείς μέσα στην ομάδα, οι σχέσεις αποκτούν άλλη χροιά. Όσο περνά ο χρόνος και οι άνθρωποι αρχίζουν να απολαμβάνουν την παρέα ο ένας του άλλου, οι καρδιές ανοίγονται και οι γνωριμίες δίνουν θέση στις φιλίες.

Ίσως κάποιοι έχουμε συνηθίσει να βρισκόμαστε με τους φίλους μας. Ίσως έχουμε δημιουργήσει έναν στενό κύκλο αγαπημένων προσώπων, ο οποίος καλύπτει όλες τις ανάγκες μας για φιλία και παρέα. Ας μην ξεχνάμε, όμως, πως παντού γύρω μας υπάρχουν άνθρωποι που ζουν, ουσιαστικά, μόνοι τους. Άνθρωποι που δεν είχαν ή δεν έχουν την τύχη να ανήκουν σε μια λειτουργική οικογένεια ή σε μια αγαπημένη παρέα. Ας θυμόμαστε πως όλοι μας —άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο— έχουμε ανάγκη από φίλους· ανθρώπους με τους οποίους ζούμε τη ζωή παρέα.¹² Και ο Θεός έτσι το θέλησε, τη ζωή (φυσική και πνευματική) να τη ζούμε παρέα με άλλους.¹³ Μέσα από την παρέα ο Θεός μάς προμηθεύει πρότυπα, συμμάχους, οικογένεια.¹⁴

Καθώς αναπτύσσονται οι σχέσεις των ανθρώπων, λοιπόν, η ομάδα δυναμώνει. Το κάθε μέλος παύει να είναι μονάδα που συναντιέται μια-δυο φορές την εβδομάδα με άλλες μονάδες· οι σχέσεις που αναπτύσσονται οδηγούν τους ανθρώπους σε συχνότερη επικοινωνία, βαθύτερο ενδιαφέρον και πρακτική ανταπόκριση του ενός προς τον άλλο. Σταδιακά γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο πως οι αδυναμίες που έχουμε και η αμαρτία που κουβαλάμε μάς αφορούν όλους και είναι συμφέρον μας να τις πολεμάμε μαζί παρά μονάχοι.¹⁵ Μαζί με εκείνους που ίσως εντοπίσουν την αστοχία μας, αλλά θα μας συμπαρασταθούν υπομονετικά όσο παλεύουμε μαζί της.¹⁶ Αυτή είναι τελικά η ουσία της πνευματικής ζωής, η έννοια του σώματος του Χριστού.

(4) Μαρτυρία

Μια ομάδα που έχει τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι μια αποτελεσματική ομάδα, δηλαδή αναπτύσσει ανθρώπους που προοδεύουν πνευματικά, επειδή δέχονται μαθητεία, αγάπη και έλεγχο.¹⁷ Καθώς τα μέλη της ομάδας αυξάνονται στην πίστη και ωριμάζουν, θα συμβάλλουν καθοριστικά και στην πνευματική ανάπτυξη ολόκληρης της εκκλησίας.

Έχοντας αγκαλιάσει τον ενεργό τους ρόλο στη μικρή ομάδα, τα μέλη της θα δραστηριοποιηθούν περαιτέρω. Για παράδειγμα, θα προσκαλέσουν στην ομάδα μια γειτόνισσα, έναν συμπατριώτη, έναν συγγενή· θα μεταφέρουν τα καλά νέα του Ευαγγελίου στον κοινωνικό τους περίγυρο με γνήσιο και προσωπικό ενδιαφέρον. Τα μέλη μιας μικρής ομάδας δύσκολα θα παραμείνουν απλοί παρατηρητές στη ζωή της εκκλησίας. Αντίθετα, αυτό που βιώνουν στη μικρή τους ομάδα θα το αναπαραγάγουν στο ευρύτερο πλαίσιο της εκκλησίας.¹⁸ Ως ενεργά μέλη, θα αναζητήσουν τρόπους υπηρεσίας και σταδιακά θα στελεχώσουν τη μαρτυρία της εκκλησίας στην κοινότητα, ανάλογα με τα χαρίσματα και τις δυνατότητές τους.¹⁹

Μάλιστα, αν αυτή η ομάδα δεν είναι μία αλλά περισσότερες και αν η περιοχή της εκκλησίας δέχεται επιρροές από όλες αυτές τις ομάδες, φανταστείτε τι αντίκτυπο μπορεί να έχει μια εκκλησία στον τοπικό της περίγυρο.

Επίλογος

Οπωσδήποτε  η αμεσότητα, η συμμετοχή, οι σχέσεις και η μαρτυρία, δεν είναι τα μόνα χαρακτηριστικά μιας αποτελεσματικής ομάδας μαθητείας. Προσωπικά, όπως τα έχω βιώσει μέσα από διάφορες μικρές ομάδες στις οποίες έχω συμμετάσχει, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια τα χαρακτηριστικά που αναφέραμε αποτελούν πλεονεκτήματα (αμεσότητα, συμμετοχή, σχέσεις) και αποτέλεσμα (μαρτυρία) των μικρών ομάδων μαθητείας. Όλα όσα ανέφερα σε αυτό το άρθρο βασίζονται σε ανθρώπους που έχω γνωρίσει, τη ζωή των οποίων έχω δει να αλλάζει σταδιακά μέσα από τη συμμετοχή τους σε μια μικρή ομάδα μαθητείας. Τους ανθρώπους αυτούς δεν τους άλλαξε η ομάδα, οι υπεύθυνοι της ομάδας ή η διδασκαλία. Τους άλλαξε ο Θεός. Η αλλαγή δε συνέβη από τη μια στιγμή στην άλλη· πήρε χρόνο και εξακολουθεί να παίρνει χρόνο, επειδή ο Θεός πάντα δουλεύει μέσα μας. Επίσης δεν άλλαξε η ζωή όλων όσων συμμετείχαν σε μικρές ομάδες.

Αυτό, όμως, δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει από τη δημιουργία και τη λειτουργία καινούργιων μικρών ομάδων μαθητείας στις εκκλησίες μας. Επειδή, όταν βλέπεις τον Θεό να ανορθώνει ζωές, να τις αναγεννά και να τις μεταμορφώνει, αυτό που σε κατακλύζει είναι δέος. Και παρ’ όλα τα μικρά εμπόδια που ίσως κάποιος συναντήσει, όταν βλέπεις τον Θεό να κάνει θαύματα στις ζωές των ανθρώπων, βιώνεις μια απίστευτη εμπειρία. Οι μικρές ομάδες μαθητείας μπορούν να λειτουργήσουν ως τόπος όπου ο Θεός κάνει θαύματα στις ζωές ανθρώπων. Στις ζωές όλων μας.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Δες την προτροπή στο Ρωμαίους 12:2: Μην προσαρμόζεστε στη νοοτροπία αυτού του κόσμου, αλλά να μεταμορφώνεστε συνεχώς προς το καλό, αποκτώντας το νέο φρόνημα του πιστού. Έτσι θα μπορείτε να διακρίνετε ποιο είναι το θέλημα του Θεού, το καλό και αρεστό στο Θεό και τέλειο. (Τα εδάφια που παραθέτω είναι όλα από τη μετάφραση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας)
2. Ματθαίος 28:19-20: «Πηγαίνετε λοιπόν και κάνετε μαθητές μου όλα τα έθνη, βαφτίζοντάς τους στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και διδάξτε τους να τηρούν όλες τις εντολές που σας έδωσα. Κι εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα, ως τη συντέλεια του κόσμου».
3. Ρωμαίους 15:7-9^α: Να δέχεστε ο ένας τον άλλο, όπως δέχτηκε κι εσάς ο Χριστός, για να δοξάζεται ο Θεός. Κι εννοώ το εξής: Ο Ιησούς Χριστός έφτασε ως το σημείο να γίνει υπηρέτης του ιουδαϊκού λαού, για ν’ αποδειχθεί πως ο Θεός τηρεί τις υποσχέσεις του. Στο πρόσωπό του εκπληρώθηκαν οι υποσχέσεις που είχαν δοθεί στους προπάτορές μας, και χάρη σ’ αυτόν δόξασαν το Θεό για την ευσπλαχνία του και οι άλλοι λαοί.
4. Ο Χριστός είναι αυτός που μας καλεί όλους κοντά του (Ματθαίος 11:28: «Ελάτε σ’ εμένα όλοι όσοι κοπιάζετε κι είστε φορτωμένοι, κι εγώ θα σας ξεκουράσω»).
5. Λουκάς 7:36-50.
6. Ρωμαίους 14:13: Γι’ αυτό, λοιπόν, ας σταματήσουμε να κατακρίνουμε τους άλλους. Αντίθετα, κοιτάξτε να μη βάζετε πρόσκομμα ή εμπόδιο στον αδερφό.
7. Ψαλμός 141:5: Ας μ’ επιπλήξει ο δίκαιος κι ο όσιος ας μ’ ελέγξει· είναι μια χάρη που πρόθυμα θα τη δεχτώ. Κι όταν αυτούς τους βρίσκει η δυστυχία, εγώ δεν παύω να προσεύχομαι.
8. Β’ Τιμόθεο 4:2: Κήρυξε το λόγο του Θεού με επιμονή, στον κατάλληλο και στον ακατάλληλο καιρό· έλεγξε, επίπληξε, συμβούλεψε. Κι όλα αυτά με όλη τη μακροθυμία σου, διδάσκοντας με όλη σου την υπομονή.
9. Παροιμίες 24:5-6: Η σοφία του ανθρώπου τον κάνει δυνατό, η γνώση του το σφρίγος του αυξαίνει· γιατί πρώτα κάνεις προσεκτικά τα σχέδιά σου κι ύστερα βγαίνεις στον πόλεμο, κι η νίκη εξασφαλίζεται με τους πολλούς συμβούλους.
10. Α’ Θεσσαλονικείς 2:1-2: Το ξέρετε κι εσείς, αδερφοί μου, ότι ο ερχομός μας στην πόλη σας δεν πήγε χαμένος. Πρωτύτερα στους Φιλίππους μάς κακοποίησαν και μας έβρισαν, όπως ξέρετε. Ο Θεός όμως μας έδωσε θάρρος, ώστε να σας κηρύξουμε το ευαγγέλιό του μέσα από πολλές δυσκολίες.
11. Ιάκωβος 1:25: Όποιος όμως μελέτησε τον τέλειο νόμο, δηλαδή το νόμο της ελευθερίας, και έμεινε σταθερός σ’ αυτόν, όποιος δεν υπήρξε απλός ακροατής που ξεχνάει, αλλά τον εφάρμοσε στην πράξη, αυτός με την έμπρακτη αυτή εφαρμογή θα είναι μακάριος.
12. Α’ Ιωάννη 1:7: Αν όμως ζούμε μέσα στο φως, όπως ο Θεός είναι στο φως, τότε έχουμε κοινωνία και μεταξύ μας, και το αίμα που πρόσφερε με το θάνατό του ο Υιός του ο Ιησούς μάς καθαρίζει από κάθε αμαρτία.
13. Γένεση 2:18: Ο Κύριος ο Θεός είπε: «Δεν είναι καλό να είναι ο άνθρωπος μόνος. Θα του φτιάξω έναν σύντροφο όμοιον μ’ αυτόν».
14. Α’ Κορινθίους 12:27-28: Εσείς όλοι μαζί αποτελείτε το σώμα του Χριστού, και είστε μέλη του, ο καθένας σας χωριστά. Γι’ αυτό στην εκκλησία ο Θεός τοποθέτησε τον καθένα στην ορισμένη του θέση: πρώτα έρχονται οι απόστολοι, σε δεύτερη θέση οι προφήτες, σε τρίτη οι διδάσκαλοι, και ακολουθούν οι θαυματουργοί, οι θεραπευτές, αυτοί που παραστέκονται στις ανάγκες, οι διαχειριστές, όσοι λαλούν διάφορα είδη γλωσσών.
15. Εκκλησιαστής 4:9-12: Οι δύο είναι καλύτεροι από τον έναν, γιατί η εργασία τους αποδίδει περισσότερο. Αν ο ένας πέσει, θα τον σηκώσει ο άλλος. Αλίμονο όμως σ’ εκείνον που είναι μόνος του· αν πέσει, δεν υπάρχει άλλος να τον σηκώσει. Κι ακόμη: αν κοιμηθούν δύο μαζί, ζεσταίνονται. Ο ένας όμως πώς θα ζεσταθεί; Ο ένας εύκολα κατανικιέται· οι δύο αντιστέκονται· οι τρεις, ακόμη καλύτερα. Γιατί, όπως λένε, «το τριπλό σχοινί δεν κόβεται εύκολα». Να σηκώνετε ο ένας το φορτίο του άλλου, κι έτσι θα εφαρμόσετε πλήρως το νόμο του Χριστού. -Γαλάτες 6:2 ΕΒΕ.
16. Ματθαίος 18:15: Αν σφάλει απέναντί σου ο αδερφός σου, πήγαινε κι επίπληξέ τον χωρίς να είναι άλλος μπροστά. Αν σε ακούσει, τον κέρδισες.
17. Γαλάτες 6:1: Αν κάποιος, αδερφοί μου, βρεθεί να κάνει κάποιο παράπτωμα, εσείς που έχετε το Πνεύμα του Θεού να τον διορθώνετε με πραότητα. Και Α’ Πέτρου 4:8: Πάνω απ’ όλα να αγαπάτε ο ένας τον άλλο με όλη σας την ψυχή, γιατί η αγάπη καλύπτει πολλές αμαρτίες.
18. Κολοσσαείς 3:16^α: Ο λόγος του Χριστού, με όλο τον πλούτο του, ας μένει μόνιμα ανάμεσά σας. Κι έτσι, να διδάσκετε και να συμβουλεύετε ο ένας τον άλλο με σοφία.
19. Α’ Θεσσαλονικείς 5:14: Σας προτρέπουμε, αδερφοί, να συμβουλεύετε τους άστατους, να παρηγορείτε τους λιγόψυχους, να στηρίζετε τους αδύνατους στην πίστη και να δείχνετε μακροθυμία σε όλους.