Πριν από μερικά χρόνια, το Νοέμβριο του 20141, είχα μιλήσει για τη συμβολή του προτεσταντισμού στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού.2 Κι είχα κλείσει τότε μ’ αυτά τα λόγια την ομιλία μου: «Κι αν αξίζει να κρατήσουμε απ’ αυτή την ομιλία μία μονάχα σκέψη διατυπωμένη σε μορφή συνθήματος, θα σας θυμίσω τη φράση -«σλόγκαν»- που χρησιμοποίησε ο πρόεδρος Κλίντον στην πρώτη προεκλογική εκστρατεία του στα 1992, θέλοντας να τονίσει τη σπουδαιότητα που απέδιδε στην οικονομική ανόρθωση της χώρας του: “It’s the economy, stupid!” .- “Είναι η οικονομία, ανόητε!”. Παραφράζοντας λοιπόν τη φράση του προέδρου Κλίντον, στο ερώτημα ποιος είναι ο λόγος που οι προτεσταντικές χώρες προόδευσαν τόσο πολύ σε σχέση με τις υπόλοιπες, απαντούμε: “Είναι η Βίβλος, ανόητε!” – “It’s the Bible, stupid!”».
Δεν πρόκειται ασφαλώς να επαναλάβουμε σήμερα τα όσα είπαμε τότε σ’εκείνη την ομιλία, όσο κι αν το σημερινό μας θέμα έχει άμεση σχέση με το προηγούμενο, μια κι ανάμεσα στ’άλλα ο χρόνος που έχει ορισθεί για σήμερα είναι αρκετά περιορισμένος. Γι’ αυτό και θ’αρκεστούμε στα απολύτως απαραίτητα. Και πρωτ’ απ’όλα είχα τότε διατυπώσει το ακόλουθο ερώτημα: «Κάθε τόσο παρακολουθούμε στον τύπο (και υποθέτω και στο διαδίκτυο με το οποίο δεν είμαι ιδιαίτερα εξοικειωμένος) διάφορες στατιστικές από οργανισμούς παγκοσμίου κύρους που αναφέρονται στις χώρες ή στις πόλεις ολόκληρου του πλανήτη, με αξιολόγησή τους σε διαφόρους τομείς, όπως:
- σε ποια κράτη παρατηρείται το χαμηλότερο ποσοστό διαφθοράς;
- πού βρίσκονται τα καλύτερα πανεπιστήμια;
- σε ποιες χώρες ή σε ποιες πόλεις σ’ολόκληρο τον κόσμο είναι πιο ευχάριστο να ζει κανείς;
- ποιες χώρες είναι πιο προηγμένες οικονομικά;
- σε ποιες χώρες η δημοκρατία λειτουργεί πιο υποδειγματικά;
Σ’ όλες λοιπόν τις στατιστικές που δημοσιεύονται με τα παραπάνω ερωτήματα και με άλλα παρόμοια, με ελάχιστες, μία ή δύο εξαιρέσεις, οι οκτώ έως δέκα τουλάχιστον πρώτες χώρες στην αξιολόγηση ανήκουν στον προτεσταντικό χώρο: Ηνωμένες Πολιτείες, Καναδάς, Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία, Ολλανδία, Ελβετία, σκανδιναβικές χώρες, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία κλπ. (Μόλις πριν από μερικούς μήνες, για παράδειγμα, δημοσιεύθηκε ένας κατάλογος με τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου που έδειξε ότι από τα είκοσι καλύτερα τα δεκαεπτά βρίσκονται στη Βρετανία και στις ΗΠΑ). Πώς εξηγείται το φαινόμενο αυτό;» Κι είχα αναφέρει τότε πως ένας απ’ τους κυριότερους λόγους -και φυσικά όχι ο μοναδικός- που εξηγεί, για παράδειγμα, τη μεγάλη πρόοδο και στην εκπαίδευση και σ’ άλλους τομείς, είναι το γεγονός πως με τη διάδοση της Αγίας Γραφής στη γλώσσα του λαού, έμαθαν από πολύ νωρίς οι άνθρωποι σ’αυτές τις χώρες να μελετούν την Αγία Γραφή, να διδάσκονται απ’ αυτήν, να κάνουν κτήμα τους τις πολύτιμες έννοιες και τις πνευματικές διδαχές του Λόγου του Θεού, και συγχρόνως εξοικειώθηκαν με το διάβασμα και μελέτησαν κι άλλα βιβλία και μορφώθηκαν κι έμαθαν να σκέπτονται και ν’αναλύουν και να συζητούν σοβαρά πολύ περισσότερο από εμάς εδώ όπου ολόκληρος σχεδόν ο λαός μας γνώριζε την Αγία Γραφή μέχρι πριν μερικά χρόνια μονάχα από τα εξώφυλλα, και για την πλειονότητα των συμπατριωτών μας το ίδιο συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, παρ’ όλο που -επιτέλους!- έχει εκδοθεί κι έχει κυκλοφορήσει εδώ και μερικά χρόνια και στη δημοτική μας γλώσσα.
Ας διαλέξουμε τώρα τυχαία έναν ακόμη από τους τομείς που αναφέρονται στις παραπάνω δημοσκοπήσεις, εκείνον της διαφθοράς, στον οποίο, όπως είναι γνωστό, έχουμε κι εμείς οι έλληνες ιδιαίτερη επίδοση. Ο Vishal Mangalwadi, ινδός συγγραφέας και από τους σπουδαίους στοχαστές της εποχής μας, στο εκπληκτικό βιβλίο του με τον τίτλο “Το Βιβλίο που Δημιούργησε τον Κόσμο σας” (“The Book that Made your World” εκδόσεις Thomas Nelson), αποτεινόμενος στον δυτικό κόσμο κι αναφερόμενος στην Αγία Γραφή, διηγείται ενδεικτικά μια ενδιαφέρουσα αντιπροσωπευτική ιστορία: Στα 1982 ταξίδευε για την Αγγλία για να πάρει μέρος σε κάποιο συνέδριο για την οικονομική ανάπτυξη. Έτυχε λοιπόν να κάθεται δίπλα του στο αεροπλάνο κάποιος συμπατριώτης του επιχειρηματίας, που φλυαρούσε ακατάπαυστα μέσα στη νύχτα, και μάλιστα σε μεταμεσονύκτιες ώρες .«Του ήταν αδύνατο να καταλάβει», διηγείται, «για ποιο λόγο εγώ ζούσα μέσα στη φτώχεια σ’ ένα χωριό της Ινδίας υπηρετώντας τους φτωχούς, και το θεώρησε σαν ιερή υποχρέωσή του να με πείσει να εγκατασταθώ στην Αγγλία όπου ζούσε κι ο ίδιος, μια και εκεί, όπως ισχυριζόταν, ήταν πολύ εύκολο ν’ανοίξεις μια επιχείρηση και να κερδίσεις πολλά χρήματα. Παρατήρησα όμως πόσο φτωχά ήταν τ’αγγλικά του. Δεν πρόφερε ούτε μία φράση χωρίς να κάνει ένα τουλάχιστον λάθος. Πώς μπορούσε με τέτοιο γλωσσικό χάλι να πετύχει σαν επιχειρηματίας στην Αγγλία; “Πείτε μου, κύριε”, τον ρώτησα, “για ποιο λόγο η επιχείρηση είναι τόσο εύκολη στην Αγγλία;” “Γιατί εκεί ο καθένας σου δείχνει εμπιστοσύνη”, απάντησε χωρίς να διστάσει ούτε στιγμή. Μην έχοντας εμπειρία από επιχειρήσεις, δεν μπόρεσα τότε να μπω στο νόημα για το πόσο σημαντικό ήταν να σ’εμπιστεύονται σαν επιχειρηματία. Στις επόμενες μέρες, μετά το συνέδριο, φιλοξενήθηκα στην Ολλανδία από κάποιο φίλο μου. Ένα απόγευμα λοιπόν μου πρότεινε ο φίλος μου: “Πάμε ν’ αγοράσουμε λίγο γάλα”. Δεν είχα ποτέ μου δει πιο πριν κάτι τέτοιο: ένα πεντακάθαρο θαυμάσια τακτοποιημένο αγρόκτημα με περίπου εκατό αγελάδες, χωρίς την παρουσία ούτε ενός υπαλλήλου. Οι αγελάδες αρμέγονταν αυτόματα, και το γάλα διοχετευόταν σε μια μεγάλη δεξαμενή. Μπήκαμε στο χώρο του γαλακτοπωλείου. Ο φίλος μου άνοιξε την κάνουλα και γέμισε την κανάτα που κρατούσε, στη συνέχεια κατέβασε από ένα περβάζι ένα μπωλ γεμάτο με χρήματα, έβαλε μέσα σ’αυτό το αντίτιμο του γάλακτος και ξανατοποθέτησε το μπωλ στη θέση του. Δεν πίστευα στα μάτια μου. “Άνθρωπε μου”, ψέλλισα. “Αν ήταν ένας ινδός στη θέση σου, θα έπαιρνε και το γάλα και τα χρήματα!” Ο φίλος μου γέλασε, αλλά εκείνη τη στιγμή κατάλαβα τι προσπαθούσε να μου εξηγήσει ο ινδός συνταξιδιώτης μου όταν μιλούσε για εμπιστοσύνη».
Σας φαίνονται απίστευτα όλα αυτά; Δεν ξέρω αν συμβαίνουν ακόμη και τώρα όπως πριν από σαράντα σχεδόν χρόνια, με τόσους ξένους μετανάστες σήμερα, αλλά είναι αληθινά από την πρώτη μέχρι την τελευταία λέξη. Υπάρχουν άλλωστε αρκετές παρόμοιες ιστορίες. «Αν όλα αυτά γίνονταν στην Ινδία», συνεχίζει ο συγγραφέας (και βέβαια και στην Ελλάδα, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε κι εμείς), «ο ιδιοκτήτης θα είχε προσλάβει κάποιον ταμία, κάτι βέβαια που θ’ ανέβαζε και την τιμή του γάλακτος. Κι ακόμη θα πρόσθετε και αρκετό νερό στο γάλα για να κερδίζει περισσότερα. Θα χρειαζότανε τότε να διορισθεί κάποιος επιθεωρητής από το κράτος, αλλά κι αυτός, όπως και οι υπόλοιποι, θα ήταν διεφθαρμένος και θα ζητούσε να δωροδοκηθεί από τον ιδιοκτήτη για να κάνει “τα στραβά μάτια”, όπως λέμε. Ποιος θα τους πλήρωνε όλους αυτούς; Ασφαλώς εγώ, ο καταναλωτής, που θα έδινα και περισσότερο φόρο για να αντιμετωπιστούν οι πρόσθετες δαπάνες μιας διεφθαρμένης κοινωνίας και μιας διεφθαρμένης κρατικής μηχανής. Εξάλλου με την επιβάρυνση της τιμής του γάλακτος δε θα μου έμεναν περίσσια χρήματα για ν’αγοράσω σοκολάτα για το γάλα των παιδιών μου, κι έτσι τα παιδιά μου δε θα ήταν τόσο υγιή σαν τα ολλανδάκια που με λιγότερα χρήματα τρέφονται πολύ καλύτερα, με ανόθευτο γάλα, εμπλουτισμένο και με τις απαραίτητες βιταμίνες της σοκολάτας. Επιπλέον όλα αυτά αυξάνουν την τιμή και όλων των γαλακτομικών προϊόντων όπως τα παγωτά, τα γλυκίσματα και άλλα. Κι όλη αυτή η διαφθορά αποτρέπει τίμιους ανθρώπους και ικανούς επιχειρηματίες να στήσουν μια σωστή αξιόπιστη επιχείρηση».
Ίσως κάποιοι από σας θεωρήσουν την ιστορία αυτή και τα συμπεράσματα του συγγραφέα κάπως υπερβολικά και ολίγον απλοϊκά. Στην πραγματικότητα αποτελούν ένα θαυμάσιο εκλαϊκευμένο και απόλυτα κατανοητό μάθημα πολιτικής οικονομίας, που δείχνει πόσο καταστρεπτική είναι η διαφθορά για την καθημερινότητα των διεφθαρμένων λαών, και πόσα θα είχαν να κερδίσουν αν υπήρχε η εμπιστοσύνη του ενός προς τον άλλον. Μ’άλλα λόγια, πώς και γιατί προόδευσαν τόσο πολύ οι λαοί που έχουν δεχτεί την ευεργετική επίδραση του ευαγγελίου μετά τη θρησκευτική μεταρρύθμιση. Κι ακόμη -και το βλέπουμε σήμερα παρακολουθώντας την επικαιρότητα- πόσα όλοι αυτοί οι λαοί έχασαν και χάνουν καθώς όλο και περισσότερο απομακρύνονται από τις αρχές της Αγίας Γραφής. Βέβαια, δεν είναι εύκολο να ξεριζωθούν εντελώς αυτές οι αρχές. Κι αυτός είναι ο λόγος που οι ευεργετικές επιδράσεις τους εξακολουθούν ακόμη και σήμερα σε αρκετό βαθμό. Με λίγη όμως προσπάθεια ακόμη, και με λίγη ακόμη “καλή” θέληση, όλο και κάτι “καλύτερο” θα έχουμε στο μέλλον. Ο Θεός να φυλάει τους δικούς Του πιστούς που έχουν απομείνει και που αποτελούν -οφείλουν ν’ αποτελούν- το άλας της γης και το φως του κόσμου…
Θέλετε και τον επίλογο της παραπάνω ιστορίας του ινδού αδελφού; «Πριν μερικά χρόνια», καταλήγει, «διηγήθηκα την ιστορία αυτή σε ένα συνέδριο στην Ινδονησία. Κάποιος αιγύπτιος σύνεδρος γελούσε ακατάπαυστα, πολύ περισσότερο από τους υπόλοιπους ακροατές. Καθώς όλα τα μάτια στράφηκαν με απορία επάνω του, διευκρίνισε: “Εμείς οι αιγύπτιοι είμαστε πιο έξυπνοι από τους ινδούς. Αν κανείς δεν μας παρακολουθούσε, θα παίρναμε φεύγοντας μαζί μας το γάλα, τα χρήματα και μαζί και όλες τις αγελάδες!” Ο άνθρωπος, βλέπετε, σπλαχνίστηκε εμάς τους ινδούς που δε θα κερδίζαμε και τόσο πολλά, όσο αυτοί»…
Μιλήσαμε πιο πριν για τη Βρετανία και για το αίσθημα της αμοιβαίας εμπιστοσύνης στις εμπορικές συναλλαγές, σύμφωνα με τη μαρτυρία του ινδού επιχειρηματία. Κι ακόμη θα επαναλάβουμε πόσο έχει παρακμάσει αυτή η χώρα, και πόσο γρήγορα εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να παρακμάζει και πολιτικά, και κοινωνικά, και πνευματικά σε σχέση με το ένδοξο παρελθόν της. Δεν είναι η πρώτη φορά και δεν είναι η μόνη χώρα όπου παρακολουθούμε τέτοιου είδους φαινόμενα. Δυστυχώς, στις περισσότερες χώρες που ακολούθησαν τη θρησκευτική μεταρρύθμιση, τα σκαμπανεβάσματα αυτά αποτελούν τον κανόνα. Ας μην ξεχνάμε ότι ο εχθρός, ετοιμοπόλεμος πάντα, στέλνει όλες τις δυνάμεις του να μουντζουρώσουν, να καταστρέψουν, να διαστρέψουν ή και ακόμη να γελοιοποιήσουν κάθε πνευματικό κίνημα. Άλλοτε με πλανερές αντιβιβλικές διδασκαλίες, άλλοτε με αποδόμηση ενός πνευματικού κινήματος, τόσο που στο τέλος να καταντάει ένα “ξενέρωτο” διανοητικό κατασκεύασμα, άλλοτε με κωμικές ακρότητες όπως γίνεται αρκετά συχνά -δυστυχώς- με το χαρισματικό πεντηκοστιανικό κίνημα, το μεγαλύτερο και το πιο σημαντικό πνευματικό προτεσταντικό κίνημα στην εποχή μας. Ολόκληρη η ιστορία της εκκλησίας του Χριστού και σε ατομικό και σε εκκλησιαστικό επίπεδο και σε επίπεδο εθνών και λαών είναι γεμάτη από διαλεκτικές ας τις πούμε, εναλλαγές πνευματικών θριάμβων, επιθέσεων του εχθρού και νέων πνευματικών θριάμβων. «Όπου επερίσσευσεν η αμαρτία, υπερεπερίσσευσεν η χάρις»…
Μια «πειραματική απόδειξη» γι αυτό το φαινόμενο έχουμε και πάλι από τη Βρετανία. Στα 1730, δύο αιώνες μετά τη μεταρρύθμιση, κάποιος επίσκοπος της αγγλικανικής εκκλησίας παραπονιόταν ότι η θρησκεία και η ηθική ζωή στην πατρίδα του είχαν φτάσει σε τόσο αξιοθρήνητο κατάντημα, όσο δεν είχε γνωρίσει μέχρι τότε καμιά χριστιανική χώρα. Υπάρχουν περιγραφές της εποχής που ξεπερνούν κάθε φαντασία, κι όπου τα Σόδομα και Γόμορρα ωχριούν μπροστά τους. Στον ίδιο αυτό αιώνα, στα 1703, γεννιέται ένας μεγάλος άνθρωπος του Θεού, από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στην ιστορία της εκκλησίας, που μέσα σε μερικές δεκαετίες θ’ ανατρέψει το θλιβερό αυτό σκηνικό και θ’ αναμορφώσει ριζικά τη χώρα, δημιουργώντας με τη δύναμη και την έμπνευση του Θεού ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα στην ιστορία της χριστιανικής εκκλησίας και γενικότερα του δυτικού κόσμου. Ο άνθρωπος αυτός είναι ο John Wesley, για πολλά χρόνια αγγλικανός κληρικός, κι αργότερα ιδρυτής της ευαγγελικής μεθοδιστικής εκκλησίας. Αξίζει ν’ αφιερώσουμε μια ξεχωριστή ομιλία στη ζωή και στο έργο του. Εδώ θα περιοριστούμε σε κάποιους αριθμούς και σε μερικές σύντομες πληροφορίες και κρίσεις.
Στα πενήντα τρία χρόνια της δραστηριότητάς του, από το 1739 μέχρι το 1791, καλύπτει συνολικά τετρακόσιες χιλιάδες χιλιόμετρα οργώνοντας κυριολεκτικά τη χώρα καβάλα στην πλάτη ενός αλόγου, πάνω από το οποίο εκφωνεί σαράντα πέντε χιλιάδες κηρύγματα, τα πιο πολλά σε υπαίθριους χώρους, με ακροατήρια από κάθε είδους ανθρώπους και από κάθε κοινωνική τάξη, από άρχοντες και σοφούς καθηγητές κι επιχειρηματίες μέχρι ανθρακωρύχους, ψαράδες, βιομηχανικούς εργάτες, λαθρέμπορους, ληστές και κάθε μορφής κοινωνικά απόκληρους. Κι αυτά όλα με τη συνεργασία για αρκετά χρόνια του επίσης σπουδαίου ευαγγελιστή George Whitefield και με τη μόνιμη συνοδεία του αδελφού του Charles Wesley, αξιόλογου ποιητή και υμνογράφου οκτώ χιλιάδων ύμνων, που αρκετοί από αυτούς ψάλλονται ακόμη και σήμερα.
Όλα αυτά τα χρόνια, παράλληλα με τα ευαγγελιστικά του κηρύγματα, αναπτύσσει ο Wesley τεράστιο συγγραφικό, εκπαιδευτικό και κοινωνικό έργο με συνολικά τριακόσια τριάντα βιβλία, με την ίδρυση σχολείων, ορφανοτροφείων, εκκλησιαστικών πτωχοκομείων και νοσηλευτικών ιδρυμάτων, κι ακόμη φροντίζει για τη διάδοση βιβλίων υψηλού επιπέδου με χαμηλές τιμές πώλησης. Κι όπως γράφει ο αμερικανός θεολόγος και ιστορικός John Barber στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του «Ο Δρόμος από την Εδέμ» («The Road from Eden»), με τη διακονία του Γουέσλεϋ και των συνεργατών του ουσιαστικά εξαλείφεται ο αλκοολισμός και η πορνεία, δύο μεγάλες πληγές για τη χώρα «και η αγγλική κοινωνία μεταμορφώνεται ριζικά». Κι όσο για το θεσμό της δουλείας που «ανθεί» εκείνη την εποχή στη χώρα, ο Wesley είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες που συμβάλλουν στην κατάργησή της με πρώτο φυσικά το μεγάλο William Wilberforce, επίλεκτο μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου.
Σημειώστε τη χρονολογία του θανάτου του: 1791, δύο χρόνια μετά την έναρξη της γαλλικής επανάστασης. Στον ίδιο αιώνα με το μεγάλο άνθρωπο του Θεού, οι εγκυκλοπαιδιστές στη Γαλλία, ο Ντιντερό, ο Ντ’Αλαμπέρ μαζί με το Βολταίρο, τον Ρουσσώ και με άλλους φιλόσοφους και ανθρώπους των γραμμάτων, προετοιμάζουν τις ιδέες του λεγόμενου «διαφωτισμού». Πρέπει να σας ομολογήσω πως γράφοντας αυτές τις γραμμές με μεγάλη προσπάθεια συγκράτησα τον εαυτό μου να μην επεκταθεί και σε άλλα άκρως ενδιαφέροντα θέματα, όπως το κεφάλαιο του περίφημου αθεϊστικού «διαφωτισμού» που μόνο διαφωτισμός δεν ήταν έτσι όπως εφαρμόστηκε, και που ουσιαστικά στην αρχική καθαρή μορφή του ξεκινά από τη διδασκαλία του Χριστού, όπως την είχαν διατυπώσει οι καλβινιστές πουριτανοί και ουγενότοι χριστιανοί πριν από τους αθεϊστές του 18ου αιώνα που λάτρεψαν τη λογική -το «reason»- και απόδιωξαν Εκείνον που τη δημιούργησε και μας τη χάρισε, με αποτέλεσμα να φτάσουμε τελικά στον απόλυτο παραλογισμό και στην απόλυτη τρέλα που ζούμε σήμερα. Και ποιος ξέρει πού θα οδηγηθούμε αργότερα, και τι καταστάσεις θα ζήσετε εσείς οι νεότεροι στο μέλλον…
Ασφαλώς ούτε με την πρώτη ομιλία ούτε -πολύ λιγότερο- με τη σημερινή μπορεί να εξαντληθεί το απέραντο κεφάλαιο της επίδρασης της θρησκευτικής μεταρρύθμισης και της ευαγγελικής εκκλησίας στο δυτικό πολιτισμό και πιο γενικά στην πορεία της ανθρωπότητας. Ενδεικτικά μόνο θ’ αναφέρω την κοσμογονία που έφερε ακόμη και στις πιο απόμακρες γωνιές της γης με το ιεραποστολικό έργο, κι όχι μονάχα στον τομέα του ευαγγελισμού. Δεν υπάρχει, βλέπετε, μόνο η κακή πλευρά της αποικιοκρατίας. Οι αληθινοί χριστιανοί έχουν γράψει λαμπρές σελίδες εκεί, και μερικές απ’ αυτές ανήκουν, για να ‘μαστε δίκαιοι, και σε εκπροσώπους της καθολικής εκκλησίας, και της ορθόδοξης σε μικρότερη κλίμακα. Θα ‘θελα όμως προτού κλείσω, να θέσω ένα θεμελιακό ερώτημα για συζήτηση με επιμέρους κεφάλαια τα οποία επίσης θα διατυπώσω με τη μορφή ερωτήματος.
Και πρώτα το γενικό ερώτημα: Σε πόσο βαθμό άραγε η θρησκευτική μεταρρύθμιση και οι ευαγγελικές εκκλησίες που προήλθαν απ’ αυτή ανταποκρίθηκαν στο βασικό τους αίτημα-σύνθημα «Μόνο η Αγία Γραφή» – «Solα Scriptura»; Και προπάντων, με πόση πληρότητα πραγματοποίησαν τις προδιαγραφές που μας καθόρισε ο Ιησούς Χριστός στα ευαγγέλια;
Και τώρα τα επιμέρους κεφάλαια:
Κεφάλαιο πρώτο: Πόσο λίγο ή πόσο πολύ άφησε η θρησκευτική μεταρρύθμιση το ξερό και άγονο τμήμα της θεολογίας – γιατί υπάρχει και το απαραίτητο ωφέλιμο μέρος – να πνίξει την ποίηση και την ομορφιά του θεϊκού λόγου και της εν Χριστώ ζωής; Πόσο οι «νομικές μάχες», όπως λέει ο απόστολος Παύλος (κι εμείς προσθέτουμε: και οι θεολογικές διαμάχες) διέβρωσαν την ευαγγελική εκκλησία κι εξάντλησαν τις δυνάμεις της και δημιούργησαν εχθρότητες και εκδηλώσεις μισαλλοδοξίας σε βάρος του γενικού σκοπού, της εξάπλωσης του ευαγγελίου; Ο Σεβαστιανός Καστελλιόν (1515-1563), από τους σπουδαιότερους μεταρρυθμιστές, σίγουρα ο πιο συνετός απ’ όλους και ο πιο παραγκωνισμένος, γράφει σε κάποιο βιβλίο του: «Η ζωή μας περνάει μέσα στους καυγάδες, στις φιλονικίες και σε κάθε είδους αμαρτίες. Συζητάμε όχι για το δρόμο απ’ τον οποίο μπορούμε να πάμε στο Χριστό, αλλά για τη θέση και το αξίωμα που κατέχει ο Χριστός, για το πού βρίσκεται τώρα, τι κάνει, πώς κάθεται στα δεξιά του Πατέρα, πώς είναι ένα με τον Πατέρα. Συζητάμε ακόμη για το δόγμα της Αγίας Τριάδας, για τον απόλυτο προορισμό, για την ελεύθερη βούληση, για το Θεό, για τους αγγέλους, για την κατάσταση που βρίσκονται οι ψυχές μετά απ’ αυτή τη ζωή, και για άλλα παρόμοια που δεν είναι και τόσο απαραίτητο να τα γνωρίζει κανένας για να αποκτήσει τη σωτηρία με την πίστη, και που και αν ακόμη γίνουν κατανοητά, δεν κάνουν σε τίποτε τον άνθρωπο καλύτερο (όπως λέει κι ο απόστολος Παύλος: ”και εάν εξεύρω πάντα τα μυστήρια και πάσαν την γνώσιν, αγάπη δε μη έχω, είμαι ουδέν”)».
Έχουν περάσει πέντε σχεδόν αιώνες από τότε, κι ωστόσο τα περισσότερα απ’ όσα γράφει ο μεγάλος μεταρρυθμιστής είναι το ίδιο επίκαιρα. Είναι πολύ μικρό, δυστυχώς ακόμη και σήμερα, το ποσοστό των θεολόγων και “θεολογούντων” που μπορούν να ξεχωρίσουν το ουσιώδες από το επουσιώδες, την ουσία από τον τύπο. Η συντριπτική πλειοψηφία τους εξακολουθεί να βασανίζει και να βασανίζεται με ανούσιες λεπτομέρειες και υποπαραγράφους χωρίς ιδιαίτερη πνευματική σημασία, με αποτέλεσμα να αδυνατίζει ή και να εκμηδενίζεται η αγάπη προς όφελος της σκληρής “κομματικής” γραμμής. Είκοσι αιώνες πέρασαν από τότε που ο Κύριος Ιησούς έδωσε το βραβείο στον “αιρετικό” σαμαρείτη που ήξερε ν’ αγαπά τον “αλλόδοξο” τραυματία, και καταδίκασε τον ιερέα και τον λευίτη που φουσκωμένοι μέσα στη “θεολογική ορθότητά” τους έγραψαν στα παλιά τους τα παπούτσια τον πληγωμένο συνάνθρωπό τους. Πόσοι αιώνες άραγε πρέπει να περάσουν ακόμη για να αφομοιώσουμε το μάθημα που μας έδωσε;
Κεφάλαιο δεύτερο: Πόσο λίγο η πόσο πολύ επηρεάστηκε η θρησκευτική μεταρρύθμιση από την «ώσμωση» (για να μεταχειριστούμε έναν όρο της φυσικής) από την εισβολή της Παλιάς Διαθήκης μέσα στην εποχή της χάρης του Χριστού; Σε ποιο μέρος του ευαγγελίου -για ν’ αναφέρουμε ένα μόνο τομέα- μας ανέθεσε ο Κύριος την αποστολή να εφαρμόζουμε τη δικαιοσύνη του Θεού, να δικάζουμε, να καταδικάζουμε, να στιγματίζουμε – κι αυτό με ποικίλους τρόπους και σε διάφορα επίπεδα, με θανατικές καταδίκες πιο παλιά, με πολέμους (θρησκευτικούς ή “δίκαιους”), με διαπόμπευση και εξευτελισμό αμαρτωλών και “αμαρτωλών”, τη στιγμή που ο ίδιος ο Κύριος φέρθηκε στους αμαρτωλούς με αγάπη και στιγμάτισε μόνο τους υποκριτές θρησκευόμενους φαρισαίους; (και τέτοιοι υπάρχουν άφθονοι ανά τους αιώνες σε διάφορες εκδόσεις και χώρους).
Κεφάλαιο τρίτο, σχετικό με το προηγούμενο: Πόση επιτυχία σημείωσε η εκκλησία του Χριστού στον τομέα της αγάπης που είναι μεγαλύτερη από την πίστη, και που χωρίς αυτήν η πίστη μας είναι άχρηστη όπως μας βεβαιώνει ο απόστολος Παύλος; (Δε βλάπτει καθόλου να διαβάζουμε κάθε τόσο το 13ο κεφάλαιο της πρώτης προς Κορινθίους επιστολής, ζυγίζοντας προσεκτικά μια-μια τις λέξεις…) Πόσο πιο εύκολο ή πιο δύσκολο είναι ν’ αγαπάμε με όλη μας την καρδιά τον αδελφό μας χωρίς αισθήματα ζήλιας και φθόνου και να “χαιρώμεθα μετά χαιρόντων”, που είναι πολύ πιο δύσκολο από το να “κλαίωμεν μετά κλαιόντων” όπου δεν μας βασανίζουν διάφορα συμπλέγματα και δε μας εμποδίζει ο φθόνος να σπλαχνιστούμε τον πάσχοντα;
Κεφάλαιο τέταρτο, τελευταίο και καθόλου ασήμαντο: Πόσους σοβαρούς επιστήμονες, πόσους μεγάλους καλλιτέχνες, πόσους σπουδαίους στοχαστές έχει να παρουσιάσει το ευαγγελικό κίνημα στα τελευταία διακόσια χρόνια (από τότε που ο “διαφωτισμός” κυριάρχησε χωρίς υπολογίσιμο αντίπαλο στον δυτικό κόσμο) για να δώσουν την δική τους πρόταση – το δικό τους “αφήγημα”, όπως συνηθίζουμε να λέμε σήμερα – απέναντι στην πληθώρα τω αθεϊστών επιστημόνων, καλλιτεχνών, φιλοσόφων; Πόσοι και πόσο άραγε έχουμε συνειδητοποιήσει κι έχουμε μιλήσει για την ιστορική αυτή απουσία, εκτός από ελάχιστους επώνυμους που μετριούνται στα δάκτυλα ίσως και “της μιας χειρός”, και που πιπιλίζουμε τα ονόματά τους κάθε τόσο – σε διεθνές επίπεδο; Γράφει ο περίφημος άγγλος χριστιανός προτεστάντης φιλόσοφος Φράνσις Μπέικον (1561-1626), καγκελάριος (πρωθυπουργός) του βασιλιά Ιακώβου Α΄: «Με την πτώση του ο άνθρωπος ξέπεσε από την κατάσταση της αθωότητας και από την κυριαρχία του επάνω στη Δημιουργία. Ωστόσο, ήδη απ’ αυτή τη ζωή τα πράγματα μπορούν να γίνουν καλύτερα. Για το πρώτο –την απώλεια της αθωότητας– με τη θρησκεία και την πίστη. Για το δεύτερο –την απώλεια της κυριαρχίας πάνω στη Δημιουργία– με την τέχνη και την επιστήμη»*. Πόσο διαφορετική θα ήταν η πορεία του ευαγγελικού μας κινήματος, αν η παραπάνω πρόταση είχε χαράξει τις κατευθυντήριες γραμμές του, ιδιαίτερα στους δύο τελευταίους αιώνες…
Κλείνοντας θα ξαναγυρίσω στο σύνθημα-σλόγκαν του προέδρου Κλίντον. Και θα το διατυπώσω αλλιώτικα, πιο έντονα και πιο κατηγορηματικά, για να τονίσω πόσο σημαντικό είναι να μελετούμε, να προσέχουμε και να παραμένουμε φανατικά -επιτρέψτε μου την έκφραση- στο παράδειγμα και στη διδασκαλία του Χριστού, απ’ όπου, πρέπει να ομολογήσουμε, έχουμε αποκλίνει σε σημαντικό βαθμό. Ποιό λοιπόν πρέπει να είναι το “κλειδί” της επιτυχίας μας, εμάς των ευαγγελικών, σαν άτομα, σαν εκκλησία και σαν παγκόσμιο πνευματικό κίνημα; Χωρίς ν’απευθύνομαι σε κανέναν από τους παρόντες, θα’ θελα ν’ ανακράξω με όλη τη δύναμη της φωνής μου και της ψυχής μου: «Είναι το παράδειγμα και η διδασκαλία του Χριστού, ανόητε! Κατάλαβέ το επιτέλους!»
1 Ομιλία που δόθηκε στο «Συνέδριο Θεσσαλονίκης στις 9.3.2019 στην ευαγγελική εκκλησία, Ποσειδώνος 57. Εδώ δημοσιεύεται με μερικά πρόσθετα στοιχεία.
2 Η ίδια ομιλία είχε δοθεί σε περίληψη στο Πάντειο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Αστήρ της Ανατολής» στο τεύχος του Δεκεμβρίου 2015, κι ακόμη επαναλήφθηκε τον Απρίλιο του 2018 στην ευαγγελική εκκλησία της Γλυφάδας.
