H ταπεινοφροσύνη στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης

Η επιρροή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης

Σε μια πρόσφατη πανεπιστημιακή έρευνα που επιχειρούσε να καταγράψει τον αντίκτυπο των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης¹ (Instagram, Facebook, Twitter) στη ζωή των ανθρώπων που τα χρησιμοποιούν, επιβεβαιώθηκε αφενός η σπουδαιότητά τους ως σημαντικά πλαίσια επικοινωνίας και σύνδεσης με άλλους ανθρώπους, αφετέρου επισημάνθηκε και η ικανότητά τους να παράγουν μια πολύ συγκεκριμένη ψυχολογία στους χρήστες.² Η έρευνα αποφάνθηκε ότι τα ΜΚΔ δυνητικά μπορούν να διαμορφώσουν μια άλλου είδους σχέση ανάμεσα στους χρήστες και στην πραγματικότητα, που χαρακτηρίζεται από ένα είδος αποστασιοποίησης από την εμπειρία της αληθινής ζωής και από μια έντονη υπεραπασχόληση του χρήστη με τον εαυτό του. Οι εισηγητές της έρευνας έκαναν επίσης εκτενή αναφορά στη γενιά των millenials³ και σκιαγράφησαν με έναν έξοχο τρόπο την ψυχολογία της συγκεκριμένης γενιάς αναδεικνύοντας τα μοναδικά χαρακτηριστικά της σε σχέση με τις προηγούμενες.

Ένα από τα πρώτα συμπεράσματά τους ήταν ότι η γενιά των millenials αποτελείται από ανθρώπους που ενδιαφέρονται όχι απλά για την απόκτηση εμπειριών, αλλά για την απόκτηση βιωμάτων που θα παρουσιαστούν στα ΜΚΔ (Instagram, Facebook) προς ένα επιλεγμένο ακροατήριο (followers). Επιπρόσθετα, η ψυχολογία της γενιάς των millenials είναι εξαιρετικά ιδιόμορφη καθώς καλείται σε κάθε δραστηριότητα ζωής να λάβει υπόψη την παρουσία  ενός ακροατηρίου (οι υπόλοιποι χρήστες των ΜΚΔ), το οποίο θα επιδοκιμάσει, θα απορρίψει και θα σχολιάσει όλα τα βιώματα και τις εμπειρίες τους.  Ο χρήστης των ΜΚΔ, σε αυτήν τη νέα εποχή, αναλαμβάνει τον πρωτόγνωρο ρόλο του μεσίτη για τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς επιχειρεί να παρουσιάσει τα βιώματά του στο ακροατήριό του και να επιδιώξει την αποδοχή του ακροατηρίου του. Το αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) Την αποστασιοποίηση του χρήστη από την πραγματική εμπειρία ζωής (αφού το ζητούμενο δεν είναι τα βιώματα, αλλά η παρουσίαση των βιωμάτων), β) μια νέα θεώρηση του εαυτού (όχι ως άμεσα εμπλεκόμενου στην πραγματικότητα, αλλά ως μεσίτη και θεατή) και τέλος γ) την καλλιέργεια της αυτοπροβολής του εαυτού ως τρόπου απόκτησης της αληθινής ευτυχίας. 

Ζούμε λοιπόν στην τέλεια αντιστροφή του κόσμου που ο χαρακτήρας του Shakespeare, Βασιλιάς Ληρ, οραματίζεται όταν αναφέρει:

 Εύχομαι να έχεις περισσότερα από όσα παρουσιάζεις.

Εύχομαι να λες λιγότερα από όσα γνωρίζεις.

Απέναντι σε αυτήν τη νοοτροπία αυτοπροβολής που λαμβάνει χώρα στα ΜΚΔ, η βιβλική έννοια της ταπεινοφροσύνης αποτελεί το τέλειο αντίδοτο που καταπολεμά αποτελεσματικά την αρρώστια του εγωκεντρικού τρόπου ζωής. 

Πώς ορίζεται όμως η έννοια της ταπεινοφροσύνης και με ποιο τρόπο καταπολεμά τον εγωιστικό τρόπο ζωής; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δίδεται κατατοπιστικά μέσα στην Αγία Γραφή.

Η Ταπεινοφροσύνη σύμφωνα με την Αγία Γραφή

Η βιβλική έννοια της ταπεινοφροσύνης προσδιορίζεται από την ετυμολογία της ίδιας της λέξης και σημαίνει την ταπεινή φρόνηση/σκέψη ενός ανθρώπου αναφορικά με τον εαυτό του, τον πλησίον του και τον Θεό.⁴ Η Αγία Γραφή περιγράφει τον ταπεινό χαρακτήρα ως εκείνον που αναγνωρίζει την αμαρτωλότητά του⁵, αλλά επιπρόσθετα και τη μεγαλειότητα του Θεού.⁶ Επίσης, ο ταπεινός άνθρωπος ομολογεί ότι όλα όσα έχει τα έλαβε από τον Θεό⁷. Συνειδητοποιεί ακόμη ότι ο ίδιος είναι υπηρέτης/διαχειριστής χωρίς καμία παραπάνω αρμοδιότητα⁸. Τέλος ταπεινός άνθρωπος είναι εκείνος που αποφασίζει να ενεργήσει προς το συμφέρον του πλησίον του, θεωρώντας τον υπερέχοντα σε σχέση με τον εαυτό του.⁹ Όλες αυτές οι αναφορές της Αγίας Γραφής στην έννοια της ταπεινοφροσύνης αποδεικνύουν κάτι εξαιρετικά σημαντικό. Φανερώνουν ότι η ταπεινοφροσύνη τελικά δεν πηγάζει από μια μηχανική θρησκευτική ενέργεια απαξίωσης του εαυτού μας, ούτε από μια εσκεμμένη υποτίμηση της ύπαρξής μας, αλλά κυρίως πηγάζει από τη γνώση και την πίστη στην αλήθεια του Ευαγγελίου που διακηρύττει ότι εμείς δεν είμαστε οι θεοί αυτού του κόσμου και ότι υπάρχει μόνο ένας Θεός στον οποίο οφείλουμε τα πάντα. Η ταπεινοφροσύνη κατοικεί στην καρδιά ενός ανθρώπου, όταν αντιλαμβάνεται ότι η Χάρη και η Αγάπη του αληθινού Θεού, του Ιησού Χριστού, προς τους ανθρώπους είναι ένα ανεπανάληπτο δώρο το οποίο δεν αξίζουν.¹⁰ Η δημιουργία της ταπεινοφροσύνης, συνεπώς, δε συνδέεται τόσο με μια εξωτερική συμπεριφορά που θα υιοθετήσουμε, αλλά με μια σωστή εσωτερική θεώρηση του εαυτού μας ως αμαρτωλού και πεπερασμένου όντος. Συνδέεται επίσης με τη σωστή εσωτερική θεώρηση για τον πλησίον μας ως υπερέχοντα, αλλά τέλος και με τη σωστή εσωτερική θεώρηση του Θεού ως μεγαλειώδη και απόλυτα Αγίου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Θωμάς ο Ακινάτης στα έργα του θα επισημάνει ότι η ταπεινοφροσύνη στην ουσία της είναι η αλήθεια.¹¹ Δηλαδή, ότι όπως η υπερηφάνεια και η αυτοπροβολή οδηγεί τον άνθρωπο στην αποστασιοποίηση από την πραγματική ζωή και στην υπεραπασχόληση με το ανθρώπινο εγώ, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο η ταπεινοφροσύνη φέρνει σε επαφή τον άνθρωπο και πάλι με την αλήθεια αναφορικά με τον εαυτό του, τον πλησίον του και τον Θεό.

Με ποιο τρόπο όμως επηρεάζουν οι προηγούμενες θεολογικές παραδοχές τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα ΜΚΔ; Η απάντηση είναι ότι δημιουργούν μια νέα θεώρηση προς τον  Θεό, προς τον εαυτό μας, αλλά και προς τον πλησίον.

Η Ταπεινοφροσύνη στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης

Η γνήσια ταπεινοφροσύνη προς τον Θεό συντελείται σε ένα βαθύ εσωτερικό επίπεδο της ανθρώπινης ύπαρξης και συνοδεύεται από τη συνειδητοποίηση της υπερηφάνειάς μας, ακόμη και τη στιγμή της καύχησής μας για την ταπεινοφροσύνη μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η προβολή της ταπεινοφροσύνης  είναι εξίσου προβληματική με την προβολή των αρετών, ικανοτήτων και επιτευγμάτων ενός ανθρώπου. Τέτοιες ενέργειες δεν μπορούν να είναι γνήσιες εκφράσεις ταπεινοφροσύνης, αφού και πάλι στρέφουν την προσοχή των άλλων (εν προκειμένω του ακροατηρίου μας στα ΜΚΔ) στον εαυτό μας και καλλιεργούν δυστυχώς την υπεραπασχόληση με το εγώ μας. O Jonathan Edwards, σημαντικός θεολόγος του 19ου αιώνα, στο έργο του “η φύση της αληθινής αρετής”, υποστηρίζει ότι η πράξη της αληθινής ταπεινοφροσύνης συναντά μεγαλύτερες δυσκολίες έκφρασης μέσα στο θρησκευτικό χώρο, ακριβώς γιατί πολλές φορές το ζητούμενο για τη θρησκεία είναι η προώθηση της εικόνας της ταπεινοφροσύνης σε επίπεδο εξωτερικής συμπεριφοράς και όχι η διαμόρφωση ενός ταπεινού χαρακτήρα που είναι αποτέλεσμα μιας εσωτερικής μετάνοιας. Επιπρόσθετα, ο Ιωάννης Καλβίνος  επισημαίνει τον κίνδυνο του θρησκευτικού ευσεβισμού, ο οποίος χωρίς τη γνήσια ταπεινοφροσύνη προς τον Θεό μπορεί να καταλήξει σε θρησκευτική υποκρισία και υπερηφάνεια.¹² Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι το να σκεφτόμαστε με ταπεινοφροσύνη προς τον Θεό σημαίνει ότι παραιτούμαστε από το να δημιουργούμε εμείς μια ταπεινοφροσύνη για τους εαυτούς μας και στρεφόμαστε με μετάνοια στον Θεό ο οποίος μπορεί να αλλάξει τον χαρακτήρα μας. Συνεπώς, τα ΜΚΔ δε μπορούν να αποτελέσουν το πλαίσιο της δημιουργίας και διαφήμισης της ταπεινοφροσύνης μας. Η δημιουργία της ταπεινοφροσύνης είναι δώρο Θεού και οδηγεί σε μια νέα θεώρηση του εαυτού μας, όπως επίσης σε μια νέα θεώρηση του πλησίον μας που καλούμαστε να εκφράσουμε ακόμη και στον κόσμο των ΜΚΔ.

Η γνήσια ταπεινοφροσύνη προς τον εαυτό μας είναι αποτέλεσμα της ταπεινοφροσύνης προς τον Θεό που μας δημιούργησε και όταν συντελείται μέσα μας, οδηγεί στη λύτρωση από την εμμονή να θέτουμε το εγώ μας στο κέντρο της προσοχής άλλων ανθρώπων. Η δύναμη της ταπεινοφροσύνης έγκειται στο γεγονός της αντιπαράθεσης, στην οποία μας οδηγεί, με την αμαρτωλότητά μας, όπως επίσης και στην κατανόηση της προσφοράς της κοινής χάρης του Θεού στη ζωή άλλων ανθρώπων πέραν του εαυτού μας (δηλαδή στη συνειδητοποίηση της ύπαρξη ατόμων με καλύτερες ικανότητες από τις δικές μας).¹³ Όπως  επισημαίνει ο C.S.Lewis, χριστιανός απολογητής του 20ου αιώνα, η γνήσια ταπεινοφροσύνη εξαιτίας της δύναμης με την οποία μπορεί να εργαστεί στην ύπαρξη ενός ανθρώπου, μπορεί να παράγει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό. Δημιουργεί τη μοναδική ικανότητα κάποιος να μπορεί να ξεχνά (ή να σκέφτεται λιγότερο) τις επιθυμίες και τις απαιτήσεις του εαυτού του προκειμένου να βιώσει την αληθινή πραγματικότητα της ζωής.¹⁴ Χαρακτηριστικά ο C.S.Lewis αναφέρει:

Μην έχεις στο μυαλό σου την εντύπωση πως, αν συναντήσεις έναν πραγματικά ταπεινό άνθρωπο, αυτός θα είναι ό,τι ο περισσότερος κόσμος αποκαλεί σήμερα “ταπεινό” – δε θα είναι ο τύπος του κακομοίρη, βαρετού ανθρώπου που λέει πάντα ότι είναι ένα τίποτα. Το πιθανότερο είναι ότι θα μείνεις με την αίσθηση ότι φαινόταν ένας χαρωπός και έξυπνος άνθρωπος που ενδιαφερόταν πραγματικά για τα όσα έλεγες σ’ αυτόν. Ο ίδιος δεν θα έχει καθόλου στο μυαλό του την ταπεινοφροσύνη του, δεν θα σκέφτεται καθόλου τον εαυτό του.¹⁵

Τα λόγια του συγγραφέα εκφράζουν πολύ εύστοχα τον τρόπο με τον οποίο καλούμαστε να ζήσουμε με ταπεινοφροσύνη προς τον εαυτό μας και μας βοηθούν να σκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο κάτι τέτοιο θα λάβει χώρα ακόμη και τη στιγμή της χρήσης των ΜΚΔ. Το να σκεφτόμαστε με ταπεινή φρόνηση ως προς τον εαυτό μας, οδηγεί σε ένα είδος λύτρωσης από την αγωνία της αυτοπροβολής του εαυτού μας όπως επίσης και από την απεγνωσμένη επιθυμία μας για επιβράβευση (Like) από το ακροατήριο που παρατηρεί και δημιουργεί ευκαιρίες γνήσιας διάδρασης με την πραγματικότητα. Το να σκεφτόμαστε με ταπεινή φρόνηση για τον εαυτό μας σημαίνει ότι παραιτούμαστε από την υπεραπασχόληση του εγώ μας και αρχίζουμε να σκεφτόμαστε με γνήσιο ενδιαφέρον για τον πλησίον μας.

Το τελευταίο ερώτημα όμως που θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε σχετίζεται με την ταπεινοφροσύνη που καλούμαστε να έχουμε αναφορικά με τον πλησίον μας. Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε για τον πλησίον μας σχετίζεται με τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας. Αν στόχος είναι η εξύψωση του εγώ μας, τότε ο πλησίον μετατρέπεται σε ανταγωνιστή ή καλύτερα σε ένα μέσο που εξυπηρετεί τη δική μας αυτοπροβολή. Σε αυτήν την περίπτωση ακόμη και οι συζητήσεις μας στα ΜΚΔ αποκτούν έναν ωφελιμιστικό χαρακτήρα, καθώς το σημαντικότερο πράγμα δεν είναι ο πλησίον μας (συνομιλητής μας), αλλά τα επιχειρήματά μας και η επικράτηση της δικής μας άποψης. Αν όμως σκεφτούμε με ταπεινοφροσύνη για τον πλησίον μας, τότε το αποτέλεσμα θα είναι να επιχειρήσουμε την απεμπλοκή από σχέσεις καταναλωτικού και χρηστικού χαρακτήρα και την εμπλοκή σε αληθινές σχέσεις με τον πλησίον μας στις οποίες θα φανερώνουμε το γνήσιο ενδιαφέρον μας για εκείνον και τις ανάγκες του!

Η Αγία Γραφή συνεπώς, χαρακτηρίζει την ταπεινοφροσύνη απαραίτητη για την ζωή μας καθώς μας φέρνει σε επαφή με την αλήθεια αναφορικά με τον Θεό, τον εαυτό μας, τον πλησίον μας. Επίσης η Αγία Γραφή διακηρύττει ότι η ταπεινοφροσύνη παραλαμβάνεται από τον Χριστό, ο οποίος ταπεινώθηκε εξαιτίας της αγάπης του για εμάς. Αυτήν την ταπεινοφροσύνη που δεχόμαστε ως δώρο καλούμαστε και να την “ντυνόμαστε”, σε όλες τις περιοχές της ζωής μας!  

πάντες δὲ ἀλλήλοις τὴν ταπεινοφροσύνην ἐγκομβώσασθε, ὅτι [ὁ] θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσιν χάριν.

Α’ Πέτρου 5:5

Βιβλιογραφία

 ¹Για λόγους οικονομίας χώρου θα χρησιμοποιηθεί η συντόμευση: ΜΚΔ

²2017 American Psychological Association

 ³Οι Millennials ή αλλιώς Generation Y, είναι η γενιά, στην οποία ανήκουν όσοι γεννήθηκαν μεταξύ του 1980 και του 2000. Είναι νέοι, εθισμένοι στην τεχνολογία, άθεοι (σε μεγαλύτερο ποσοστό από την προηγούμενη γενιά) και σε σημαντικό ποσοστό άνεργοι (συγκριτικά με τους γονείς τους στην ίδια ηλικία), ως εκ τούτου με χαμηλότερη αγοραστική δύναμη.

⁴Liddell, H. G., Scott, R., Jones, H. S., & McKenzie, R. (1996). A Greek-English lexicon (p. 1757). Oxford: Clarendon Press.

⁵Ησαϊας 6:5

⁶Λουκάς 5:8

⁷Α’ Κορινθίους 4:7

⁸Λουκάς 17:10

⁹Φιλιππησίους 2:3

¹⁰Augustine, Confessions, trans. Henry Chadwick (Oxford: Oxford University Press,1991),130

¹¹“humilitas est veritas”

 ¹²Θεσμοί Χριστιανικής Θρησκείας, Βιβλίο Πρώτο, (Εκδόσεις ΓΣ ΕΕΕ, Αθήνα 1986), Κεφάλαιο 1

 ¹³Ρωμαίους 12:3

 ¹⁴Χριστιανισμός Απλώς, 182

¹⁵Χριστιανισμός Απλώς, 183