Το περιοδικό TIME στο τεύχος Ιουνίου 2014, έχοντας στο εξώφυλλο τη διεμφυλική ακτιβίστρια και ηθοποιό του δημοφιλούς προγράμματος Orange Is the New Black, πραγματοποίησε την εισαγωγή μιας μεγάλης συζήτησης περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προκαταλήψεων και ρατσισμού σε ένα άρθρο με τίτλο που κατονομάζει την έναρξη του δημόσιου διαλόγου, για την αναζήτηση της ταυτότητας του φύλου, ως το σημείο καμπής στην ανθρώπινη ιστορία1. Τα τελευταία χρόνια όλες οι συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα γι΄ αυτό το θέμα εισηγούνται την έλευση μιας πραγματικότητας στην οποία η ταυτότητα του φύλου είναι “ρευστή”2. Παραδοσιακά, φύλο και σεξουαλικότητα θεωρούνταν ευθέως ανάλογα, εφόσον το βιολογικό φύλο ενός ατόμου καθόριζε τη σεξουαλική του φύση ή ρόλο. Στη σύγχρονη αντίληψη, όμως, η σχέση φύλου και σεξουαλικότητας αναδεικνύεται όλο και πιο ρευστή αφού οι έννοιες του γενετήσιου φύλου (sex) και του κοινωνικού φύλου (gender) αποσυνδέονται3. Οι άνθρωποι στην εποχή μας παρακινούνται στον αυτοπροσδιορισμό, δηλαδή στο να ανακαλύψουν και να καθορίσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους, γεγονός το οποίο αναπόφευκτα συμπεριλαμβάνει και την ανακάλυψη του κοινωνικού τους φύλου. Βεβαίως, αυτή η εξέλιξη μας οδηγεί στο σημείο να συνειδητοποιήσουμε ότι, τελικά, το πραγματικό ζήτημα στην εποχή μας δεν είναι η επιθυμία για αυτοπροσδιορισμό, αλλά η επιθυμία για την ανακάλυψη μιας ταυτότητας που θα ικανοποιήσει τις βαθύτερες επιθυμίες του εαυτού μας. Το πραγματικό ζήτημα δεν σχετίζεται πρωτίστως με την ανακάλυψη του “κοινωνικού φύλου” αλλά πολύ περισσότερο με τα ερωτήματα: “Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος;”, “ποια μπορεί να είναι η ταυτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης;”, Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να ζήσει μια ζωή με νόημα;”
Ο Γερμανός φιλόσοφος Johann Gottfried Herder αναφέρεται στα εμπόδια της πορείας προς την ανακάλυψη του εαυτού μας. Ο ίδιος παρατηρεί τον 18ο αιώνα ότι κάθε άνθρωπος χρειάζεται ένα εξωτερικό σημείο αναφοράς για να γνωρίσει τον εαυτό του και ότι, μέχρι να συμβεί αυτό, ο ίδιος του ο εαυτός παραμένει άγνωστος. Ο Νίτσε επίσης σε ένα από τα έργα του θα αναφέρει:
“Δεν γνωρίζουμε τον εαυτό μας, εμείς που αναζητούμε τη γνώση αγνοούμε τον εαυτό μας…Μένουμε κατ’ ανάγκη ξένοι προς τον εαυτό μας, δεν τον καταλαβαίνουμε, συγχέουμε τον εαυτό μας με άλλους· για μας ισχύει ο νόμος στους αιώνες των αιώνων: «Κανένας δεν είναι πιο ξένος προς τον εαυτό του από τον εαυτό του», όσον αφορά στον εαυτό μας, δεν είμαστε από εκείνους που «αναζητούν τη γνώση»4.
Ο εαυτός μας, συνεπώς, παραμένει ο μεγάλος άγνωστος και η γνώση του καθίσταται δύσκολη, αν όχι ανέφικτη, όταν εισερχόμαστε στην εποχή της “ρευστής ταυτότητας”. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον και οι ίδιες οι σχέσεις καθίστανται ασταθείς και εύθραυστες. Ο άνθρωπος της ρευστής νεωτερικότητας (Liquid Modernity) – όπως αποκαλεί ο Ζ. Μπάουμαν τη μετανεωτερικότητα, την κοινωνία δηλαδή των τελευταίων δεκαετιών, με τους ραγδαίους ρυθμούς αλλαγής – δημιουργεί δεσμούς εξαρχής χαλαρούς, ώστε να μπορούν να λύνονται εύκολα, γρήγορα και δίχως πόνο, κάθε φορά που αλλάζουν οι περιστάσεις. Η κεντρική μορφή της ρευστής μοντέρνας εποχής είναι ακριβώς ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς, ανθεκτικούς δεσμούς, γεγονός που τον οδηγεί σε μια απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού5. Ωστόσο, παρ’ όλες τις αγωνιώδεις υπαρξιακές ερωτήσεις και τις επίμονες προσπάθειες για την απόκτηση ταυτότητας, οι απαντήσεις και η ταυτότητα που επιθυμούμε δεν μπορούν να εντοπιστούν χωρίς την παραδοχή της ύπαρξης μιας πραγματικότητας που δεν ορίζεται από την ανθρώπινη αντίληψη.
Η “ασφαλής ταυτότητα” του Ευαγγελίου
Αν και ζούμε σε ένα πολιτιστικό περιβάλλον το οποίο παρέχει καταιγισμό πληροφοριών για πολλά ζητήματα που άπτονται της πρακτικής καθημερινής ζωής, παραμένουμε δυστυχώς με αναπάντητα τα μεγάλα ερωτήματα βαθιά μέσα στις καρδιές μας. Δυσκολευόμαστε να απαντήσουμε με σαφήνεια στις ερωτήσεις: Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; Ποιοι είμαστε πραγματικά στον πυρήνα της ύπαρξής μας; Μια απόπειρα απάντησης σε αυτά τα ερωτήματα συντελείται κάθε φορά που ανατρέχουμε στη σύνθεση των επιμέρους ρόλων της ζωής μας. Είμαι υιός ή κόρη/είμαι φοιτητής-τρια ή εργαζόμενος-η/είμαι πατέρας ή μητέρα/ είμαι από την Αθήνα/είμαι παντρεμένος-η ή ανύπαντρος-η, κλπ. Ωστόσο, παρ’ όλες τις απόπειρες να προσφέρουμε απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα, αισθανόμαστε ανικανοποίητοι, αφού η ταυτότητα την οποία επιθυμούμε σχετίζεται πάντα με δύο βασικές πτυχές. Αφενός, με την πτυχή της βαθιάς αυτογνωσίας (το ποιος είμαι στον πυρήνα της ύπαρξής μου) και, αφετέρου, με την πτυχή της αυτοεκτίμησης (το πώς αισθάνομαι για αυτό που είμαι)6.
Το εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο επιχειρεί να επιβάλλει μια ταυτότητα σε κάθε άτομο που εισηγείται ένα συγκεκριμένο τρόπο θεώρησης του “εαυτού” και προτείνει μια συγκεκριμένη συναισθηματική αντίδραση για διάφορες αξίες και πεποιθήσεις. Αυτό συνέβαινε από τις πιο αρχαίες συντηρητικές κοινωνίες έως και τις πιο σύγχρονες και φιλελεύθερες κοινωνίες. Στις πιο παραδοσιακές κοινωνίες, για παράδειγμα, η ταυτότητα για το άτομο της κοινωνίας ήταν εξολοκλήρου, παράγωγη της προσήλωσης του ατόμου στην οικογένεια. Ο τρόπος απόκτησης της ταυτότητας ήταν σχεσιακός, και αν κάποιος εκπλήρωνε τον ρόλο του αισθανόταν βαθιά εκτίμηση για τον εαυτό του και, επίσης, το κοινωνικό πλαίσιο θα είχε μια καλή αντίληψη για αυτό το άτομο. Αυτή ήταν και η αιτία για την οποία στις αρχαίες κοινωνίες ήταν πολύ πιο συνηθισμένο να συναντήσεις τις έννοιες της αυτοθυσίας και της αυταπάρνησης για το καλό της οικογένειας και της ευρύτερης κοινότητας (πατρίδας), αφού αυτές οι αξίες πρόσφεραν ταυτότητα στο άτομο. Στις πιο σύγχρονες κοινωνίες, όμως, ο τρόπος με τον οποίο το άτομο επιβεβαιώνεται και δικαιώνεται έχει αποκτήσει έναν διαφορετικό χαρακτήρα. Ο αυτοπροσδιορισμός είναι η μόνη οδός για την απόκτηση ταυτότητας και η ευτυχία είναι αποτέλεσμα της αυτοπραγμάτωσης και της εκπλήρωσης των ατομικών ονείρων και επιθυμιών. Ο Robert Bella θα επιβεβαιώσει αυτή την αντίληψη όταν θα εισηγηθεί ότι η σύγχρονη κατανόηση της ταυτότητας βασίζεται στην έκφραση του ατομικισμού7. Είναι εύλογο λοιπόν, κάποιος να διερωτηθεί: ποιος τελικά είναι ο δρόμος της απόκτησης μιας ταυτότητας που δεν θα μεταβάλλεται από εποχή σε άλλη εποχή και από κοινωνικό πλαίσιο σε άλλο κοινωνικό πλαίσιο; Είναι πολύ λογικό να διατυπωθεί το ερώτημα για την καταλληλότητα του δρόμου που τελικά καλούμαστε να ακολουθήσουμε σε κάθε εποχή υπό την καθοδήγηση του εκάστοτε κοινωνικού πλαισίου. Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε ότι ο δρόμος της αυτοπραγμάτωσης και του αυτοπροσδιορισμού δεν θα είναι ξεπερασμένος στο μέλλον; Τι είναι αυτό που μπορεί να διασφαλίσει τις βαθύτερες επιθυμίες της ανθρώπινης καρδιάς για την απόκτηση μιας ταυτότητας που δεν θα αποδειχτεί “ρευστή” (δηλαδή ευμετάβλητη και εύθραυστη) αλλά αντίθετα ασφαλής;
Το Ευαγγέλιο έρχεται να προτείνει μια πολύ διαφορετική ταυτότητα για κάθε άνθρωπο η οποία στην περιοχή της θεολογίας συνδέεται με την έννοια της δικαίωσης8. Αυτή η ταυτότητα είναι διαφορετική, αφενός, γιατί αναφέρεται στην ύπαρξη ενός υπερβατικού Θεού, ο οποίος ορίζει την πραγματικότητα και λυτρώνει την ανθρωπότητα από την αδυναμία της να αυτοπροσδιοριστεί. Ο Ιωάννης Καλβίνος στους θεσμούς της Χριστιανικής θρησκείας θα επιβεβαιώσει αυτή την αντίληψη όταν θα ισχυριστεί ότι η γνώση του εαυτού μας ξεκινάει από τη στιγμή που γνωρίζουμε τον Θεό9. Από εκείνη τη στιγμή αποκτάται η βαθιά αυτογνωσία της ανθρώπινης κατάστασης που εισηγείται την ανεπάρκεια του ατόμου αλλά, ταυτόχρονα, και την επαρκή αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο. Ο Θεός αποδέχεται τέλεια ενώ γνωρίζει την ανθρώπινη ανεπάρκεια εις βάθος, και αυτό παράγει την ποιότητα της αγάπης που η καρδιά κάθε ανθρώπου αναζητεί από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής της. Αφετέρου, όμως, το Ευαγγέλιο προσφέρει μια πολύ διακριτή ταυτότητα και για έναν ακόμη λόγο. Γιατί στηρίζεται στο έδαφος της χάρης του Θεού και όχι στη βάση των ανθρωπίνων έργων. Δεν είναι τα ανθρώπινα έργα, η επίδοση και η δύναμη της θέλησης η αιτία για την οποία η ταυτότητα του Ευαγγελίου μπορεί να αποκτηθεί. Ο Απ. Παύλος θα αναφερθεί με τον καλύτερο τρόπο στην ταυτότητα που προσφέρει το Ευαγγέλιο όταν θα αναφερθεί στην αιτία της δικαίωσης για κάθε άνθρωπο.
“Πραγματικά, όλα εξακολουθώ να τα θεωρώ μειονεκτήματα σε σχέση με το ασύγκριτα ανώτερο αγαθό που κέρδισα γνωρίζοντας τον Ιησού Χριστό, τον Κύριό μου. Γι’ Αυτόν τα πέταξα όλα και τα θεώρησα σκουπίδια, προκειμένου να κερδίσω το Χριστό, και να ενωθώ μαζί Του. Δε θέλω πια τη δικαίωση που δίνει η δική μου τήρηση του νόμου, αλλά αυτήν που προέρχεται από την πίστη στο Χριστό, τη δικαίωση που προέρχεται από το Θεό και στηρίζεται στην πίστη“.10
Το Ευαγγέλιο συνεπώς προσφέρει μια ταυτότητα (δικαίωση) η οποία δεν στηρίζεται στη δική μας κατανόηση και στα δικά μας έργα αλλά στην παντογνωσία και στη χάρη του Θεού! Η ταυτότητα αυτή είναι απολύτως ασφαλής γιατί δεν απειλείται από προσωρινές συνθήκες, αλλά σχετίζεται με τον αιώνιο Θεό και την αγάπη Του προς την ανθρωπότητα!
- http://time.com/transgender-tipping-point/
- Με τον όρο αυτό εννοούμε ότι ο βιολογικός παράγοντας δεν είναι αυτός που καθορίζει το φύλο ενός ατόμου αλλά η ταυτότητα του φύλου καθορίζεται από τον αντίληψη κάθε ατόμου αναφορικά με τον εαυτό του.
- To γενετήσιο φύλο, αναφέρεται στα σωματικά χαρακτηριστικά, στη διαφορά μεταξύ αρσενικού και θηλυκού σώματος, ενώ το κοινωνικό φύλο στην κοινωνική διάσταση της διαφοράς των φύλων και στην ποικιλότητα της έκφρασής του, συμπληρωματικά με το βιολογικό φύλο.
- Απόσπασμα από το βιβλίο του Φ. Νίτσε, Η Γενεαλογία της Ηθικής, εκδ. Πανοπτικόν
- Bauman Zygmunt, Ρευστή Αγάπη, Για Την Ευθραυστότητα των ανθρώπινων δεσμών, Εστία 2006
- Jerrold Seigel, The idea of the self, Cambridge University Press
- Robert Bella, Habits of the Heart, University of California press
- Tim keller, Gospel in Life, Zondervan
- Ιωάννης Καλβίνος: Θεσμοί Χριστιανικής θρησκείας, 1.1. 2-3
- Επιστολή προς Φιλιππησίους κεφάλαιο 3:8-9
