«Υιέ ανθρώπου, προφήτευσον επί τους ποιμένας του Ισραήλ· προφήτευσον και ειπέ προς αυτούς, Ούτω λέγει Κύριος ο Θεός προς τους ποιμένας· Ουαί εις τους ποιμένας του Ισραήλ, οίτινες βόσκουσιν εαυτούς· οι ποιμένες δεν βόσκουσι τα ποίμνια; Σεις τρώγετε το πάχος και ενδύεσθε το μαλλίον, σφάζετε τα παχέα· δεν βόσκετε τα ποίμνια. Δεν ενισχύσατε το ασθενές και δεν ιατρεύσατε το κακώς έχον και δεν εκάμετε επίδεσμα εις το συντετριμμένον και δεν επανεφέρατε το πεπλανημένον και δεν εζητήσατε το απολωλός· αλλά εν βία και εν σκληρότητι εδεσπόζετε επ’ αυτά. Και διεσκορπίσθησαν, επειδή δεν υπήρχε ποιμήν, και έγειναν κατάβρωμα εις πάντα τα θηρία του αγρού και διεσκορπίσθησαν» (Iεζεκ. 34/2-5).
Όλη η Βίβλος, από τη Γένεση μέχρι την Αποκάλυψη, ασχολείται με δύο κεντρικά θέματα: τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό και τη σχέση του με τον πλησίον του. Στις σκέψεις που θα ακολουθήσουν θα προσπαθήσουμε να δούμε μία συγκεκριμένη πλευρά του δεύτερου θέματος, πώς δηλαδή ο άνθρωπος ο οποίος έχει αγγιχτεί από τη Χάρη του Χριστού και ζει με ευγνωμοσύνη προς Εκείνον που πλήρωσε το προσωπικό του χρέος στο Σταυρό, πρέπει να βλέπει, αντιμετωπίζει και διοικεί τους υφισταμένους του όταν ταυτόχρονα κατέχει μια ηγετική θέση στον επαγγελματικό στίβο. Στο κομμάτι από το βιβλίο του προφήτη Ιεζεκιήλ που διαβάζουμε πιο πάνω μπορούμε να διακρίνουμε τη βασικότερη αιτία που οδηγεί έναν ηγέτη στη μη αποτελεσματική διοίκηση: δεν έχει ξεκάθαρους στόχους. Εχει ξεχάσει το λόγο για τον οποίο έχει ανθρώπους στη δούλεψή του. Δεν έχει σαφές όραμα για την επιχείρησή του, ή το τμήμα της το οποίο διοικεί. Ποιος είναι ο στρατηγικός στόχος σε μακροπρόθεσμη προοπτική; Η ευημερία του οργανισμού, η προσωπική επιτυχία του εργοδότη, η ευτυχία των εργαζομένων; Ή μήπως όλα αυτά μαζί υπό την αιγίδα του Θεού;
Ο εργοδότης ή προϊστάμενος που είναι συνειδητός χριστιανός έχει κάποια δεδομένα που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να κάνουν τα πράγματα πιο απλά. Στην Αγία Γραφή απο πολύ νωρίς, στο βιβλίο της Εξόδου, ο Θεός δίνει στο λαό, μέσω του οποίου έχει υποσχεθεί στον Αβραάμ ότι θα ευλογήσει όλα τα έθνη, τις Δέκα Εντολές, οι οποίες ασχολούνται ακριβώς με το μεγάλο θέμα που προαναφέραμε: τις σχέσεις του ανθρώπου με το Θεό (οι τέσσερεις πρώτες) και τις σχέσεις του ανθρώπου με το συνάνθρωπό του (οι επόμενες έξι). Η βάση όμως και των δέκα είναι οι δύο πρώτες, η απαίτηση του Θεού για αποκλειστική λατρεία του Ίδιου και η καταδίκη της ροπής του ανθρώπου προς την ειδωλολατρεία. Οι αναγεννημένοι από το Αγιο Πνεύμα έχουμε ουσιαστικά ένα μεγάλο πνευματικό στόχο: τα πράγματα τα οποία έχει φτιάξει ο Θεός με το σκοπό να είναι περιφερειακά στοιχεία της ζωής μας, αλλά τα οποία η αμαρτωλή και διεστραμμένη μας φύση μάς κάνει να τα βάζουμε στο κέντρο και να τα ανάγουμε σε είδωλα, όλα αυτά ν’αφήσουμε το Χριστό να τα πάρει και να τα βάλει στην περιφέρεια, προκειμένου να καταλάβει Εκείνος τη θέση του βασιλιά της καρδιάς μας. Στην περίπτωση ενός εργοδότη ποια άραγε μπορεί να είναι αυτά τα είδωλα; Θα έλεγε κανείς το χρήμα, η δύναμη και η εξουσία, η καριέρα, η επιτυχία. Σωστά. Όμως το μεγάλο είδωλο είναι ο κάλπικος θεός της ναρκισσιστικής εποχής μας, ο ίδιος δηλαδή ο εαυτός του ανθρώπου που στην προκειμένη περίπτωση είναι ο ηγέτης. Αυτό φωνάζει ο Ιεζεκιήλ1.
Το πρώτο λοιπόν που πρέπει να συμφωνήσουμε είναι πως, όταν μιλάμε για ηγέτη που είναι συνειδητός χριστιανός, μιλάμε για κάποιον ο οποίος στην κεντρική θέση της καρδιάς του έχει το Χριστό και μόνο ∙ κάποιον που δεν είναι εργοδότης και χριστιανός, αλλά χριστιανός εργοδότης∙ κάποιον για τον οποίο ο οργανισμός του οποίου ηγείται είναι απλά ένα μέσον για να δοξαστεί ο Χριστός και όχι όργανο προκειμένου να προαχθούν οι προσωπικές, οικογενειακές ή συντεχνειακές του φιλοδοξίες και συμφέροντα. Ως εργοδότης ενδιαφέρεται βέβαια για την οικονομική ευρωστία της επιχείρησης, αλλά τον ενδιαφέρει εξίσου -μέσα από τη δίκαιη, μη προσωποληπτική και επαγγελματική διοίκηση που ασκεί- και το να αντλήσουν χαρά και ικανοποίηση οι υφιστάμενοί του. Όχι μόνο πετυχαίνοντας στόχους που βελτιώνουν το βιοτικό τους επίπεδο, αλλά και ζώντας καθημερινά σε ένα ευχάριστο περιβάλλον, όπου πρυτανεύει ο επαγγελματισμός και η δικαιοσύνη. Βέβαια, στις μέρες της φοβερής κρίσης που ζούμε ίσως αυτά να ακούγονται ρομαντικά και κάπως ανέφικτα. Πόσο συχνά, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, δεν έρχεται στο μυαλό μας η απελπισμένη κραυγή του Εκκλησιαστή:«Εμίσησαέτι εγώ πάντα τον μόχθον μου, τον οποίον είχον μοχθήσει υπό τον ήλιον·» (Εκκλ.2/18)
Το χριστιανικό όμως μάνατζμεντ αναντίρρητα πλεονεκτεί και έχει τη δυνατότητα να δίνει λύσεις. Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηριχθεί ότι ιδιαίτερα τώρα, στην κρίση, ο χριστιανός μάνατζερ μπορεί να κάνει τη διαφορά και μάλιστα ν’ αποκομίσει μ’ αυτό τον τρόπο και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η εποχή μας άλλωστε είναι η εποχή της διαφοροποίησης. Και ποια καλύτερη διαφοροποίηση μπορεί να περιμένει κανείς από την αλλαγή που φέρνει ο Χριστός στους δικούς του.
Ο Θεός και η έννοια της εργασίας
Η εργασία ως έννοια και πρακτική εμφανίζεται στο πρώτο κιόλας εδάφιο της Βίβλου. Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε τον ουρανό και τη γη. Και αμέσως μετά ο συγγραφέας της Γένεσης μάς περιγράφει τη γεμάτη δουλειά εβδομάδα του Θεού. Δυστυχώς, στο υποσυνείδητό μας συχνά θεωρούμε οτι η εργασία είναι ένα από τα παράγωγα της πτώσης μας, παρερμηνεύοντας μάλλον τα εδάφια 18 και 19 του τρίτου κεφαλαίου της Γένεσης. Ή, στην καλύτερη περίπτωση, θεωρούμε ότι η εργασία δόθηκε ως αποστολή από το Θεό στον Αδάμ στην προ-πτωτική κατάσταση, χωρίς όμως να είναι και μία έννοια η οποία έχει άμεση σχέση με τον ίδιο το Θεό.
Ωστόσο, τα δύο πρώτα κεφάλαια της Αγίας Γραφής μάς δείχνουν ένα Θεό ο οποίος εργάζεται και στο τέλος απολαμβάνει το τέλειο αποτέλεσμα της δουλειάς Του και η απόλαυση αυτή είναι η ανάπαυσή Του. Ο Θεός λοιπόν όχι μόνο εργάζεται, αλλά και βρίσκει χαρά στην εργασία Του. Η αγάπη, που είναι η ταυτοποιός ουσία της Τριάδας, ξεχύνεται έξω από τα όρια της τριαδικής ζωής και τα αποτελέσματα είναι «καλά λίαν» (Γεν.1/31). Ο Θεός δουλεύει για να δημιουργήσει, όχι με κίνητρο το ίδιον όφελος, αφού στην τέλεια μεταξύ τους κοινωνία Πατέρας, Υιός και Πνεύμα ζούνε την απόλυτη ευτυχία και πληρότητα. Εργάζεται από αγάπη και προχωρεί στο τόλμημα της δημιουργίας της οποίας κορωνίδα είναι ο κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του άνθρωπος. Και το έργο αυτό Τον γεμίζει χαρά και Του δίνει απόλαυση, τόσο που την έβδομη μέρα την ξεχωρίζει, για να είναι η ημέρα της πραγματικής ανάπαυσης που είναι ο θαυμασμός του τέλειου έργου Του.
Βλέπουμε λοιπόν ότι στη Βίβλο η έννοια της εργασίας δεν έχει μόνο το χρησιμοθηρικό περιεχόμενο που της δίνουμε εμείς. Ο άνθρωπος έχει πλαστεί για να εργάζεται ακριβώς επειδή είναι φτιαγμένος κατ’εικόνα και ομοίωση του Θεού. Και ο Θεός, όπως ξεκαθαρίζει ο Ιησούς, δεν παύει να δουλεύει: «Ο δε Ιησούς απεκρίθη προς αυτούς· Ο Πατήρ μου εργάζεται έως τώρα, και εγώ εργάζομαι» (Ιωάν.5/17). Η εργασία συνεπώς είναι μία φυσική ανάγκη του ανθρώπου, όπως είναι η αναπνοή, η τροφή, η φιλία και το σεξ και, αν γίνεται στα πλαίσια του θελήματος του Θεού και για τη δική Του δόξα, εντάσσεται στο ευρύτερο δικό Του έργο. Αλλωστε, οι προτροπές στο λόγο του Θεού, ό,τι κάνουμε να το κάνουμε τέλεια, έχοντας διαρκώς την επίγνωση πως γι’ Αυτόν το κάνουμε, είναι πολλές. «Είτε λοιπόν τρώγετε είτε πίνετε είτε πράττετέ τι, πάντα πράττετε εις δόξαν Θεού» (Α Κορινθ. 10/31). Ή επίσης: «Και παν ό,τι αν πράττητε, εκ ψυχής εργάζεσθε, ως εις τον Κύριον και ουχί εις ανθρώπους,εξεύροντες ότι από του Κυρίου θέλετε λάβει την ανταπόδοσιν της κληρονομίας· διότι εις τον Κύριον Χριστόν δουλεύετε» (Κολοσ. 3/23).
Αυτό που κυρίως χρειαζόμαστε για να ζήσουμε, δεν είναι τα χρήματα που κερδίζουμε από τη δουλειά μας. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η δουλειά μας ως αναγκαίο στοιχείο της ύπαρξής μας. Η εργασία είναι ένας απο τους τρόπους του Θεού για να γίνουμε χρήσιμοι στους άλλους και όχι απλά να ζήσουμε για τον εαυτό μας.2
Ο Θεός ως εργοδότης
Στο βιβλίο της Γένεσης βλέπουμε ότι ο Δημιουργός αναθέτει στον άνθρωπο ένα σπουδαίο έργο: «Και έλαβε Κύριος ο Θεός τον άνθρωπον, και έθεσεν αυτόν εν τω παραδείσω της Εδέμ διά να εργάζηται αυτόν και να φυλάττη αυτόν» (Γέν. 2/15). Το έργο λοιπόν του ανθρώπου είναι στην πραγματικότητα έργο του Θεού. Ο Θεός είναι ο πρώτος εργοδότης στην Ιστορία και ο τρόπος που σχεδιάζει, οργανώνει, αναθέτει αλλά και στο τέλος ελέγχει τη δουλειά, είναι τέλειος. Στην ουσία πρόκειται για το έργο της συντήρησης, ανάπτυξης και φύλαξης του κήπου της Εδέμ μέσα στο άγιο πλαίσιο που βάζει ο Θεός. «Και εφύτευσε Κύριος ο Θεός παράδεισον εν τη Εδέμ κατά ανατολάς, και έθεσεν εκεί τον άνθρωπον, τον οποίον έπλασε. Και Κύριος ο Θεός έκαμε να βλαστήση εκ της γης παν δένδρον ωραίον εις την όρασιν, και καλόν εις την γεύσιν· και το ξύλον της ζωής εν μέσω του παραδείσου, και το ξύλον της γνώσεως του καλού και του κακού. Ποταμός δε εξήρχετο εκ της Εδέμ διά να ποτίζη τον παράδεισον· και εκείθεν εμερίζετο εις τέσσαρας κλάδους. Το όνομα του ενός, Φισών· ούτος είναι ο περικυκλόνων πάσαν την γην Αβιλά· όπου ευρίσκεται το χρυσίον· το δε χρυσίον της γης εκείνης είναι καλόν· εκεί είναι το βδέλλιον, και ο λίθος ο ονυχίτης. Και το όνομα του ποταμού του δευτέρου, Γιών· ούτος είναι ο περικυκλόνων πάσαν την γην Χούς. Και το όνομα του ποταμού του τρίτου, Τίγρις· ούτος είναι ο ρέων προς ανατολάς της Ασσυρίας. Ο δε ποταμός ο τέταρτος, ούτος είναι ο Ευφράτης» (Γέν. 2/8-14).
Ας δούμε με ποιους τρόπους ο Θεός κάνει ένα τέλειο και εξαιρετικά προχωρημένο -ακόμα και για τα δεδομένα της εποχής μας- «σεμινάριο μάνατζμεντ» κατά την εβδομάδα της Δημιουργίας:
- Πρώτα απ’ολα παραδίδει στον «υφιστάμενό του» Αδάμ ένα άψογα οργανωμένο πρότζεκτ. Όλα είναι στη θέση τους και για τα μέτρα του τέλειου Θεού «καλά λίαν». Θα λέγαμε ότι ο Αδάμ καλείται να δουλέψει στο τελειότερο περιβάλλον εργασίας στο οποίο εργάστηκε ποτέ άνθρωπος. Πόσες φορές σύγχρονοι εργοδότες αναθέτουν μια δουλειά στον υφιστάμενό τους χωρίς να έχουν φροντίσει να δημιουργήσουν τις κατάλληλες υποδομές, χωρίς να έχουν ξεκαθαρίσει τους ρόλους των εγαζομένων, χωρίς να εχουν φτιάξει ένα στοιχειώδες οργανόγραμμα, περιμένοντας από τον άμοιρο υφιστάμενο να πάρει ρίσκα που δεν του αναλογούν, να κάνει θαύματα που δεν γίνονται, σε μια προσπάθεια η οποία -λόγω κακής οργάνωσης και μελέτης- είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία. Αυτό που έκανε ο Θεός ήταν να στήσει έναν τέλειο οργανισμό και να βάλει τον κατάλληλο μάνατζερ να τον διαχειριστεί.
- Ομως ο Θεός με την σοφία Του προνόησε και για κάτι που λίγοι εργοδότες το κάνουν προληπτικά. Και όταν το κάνουν, το κάνουν κατόπιν εορτής με ακατάλληλα μέσα και τσιγκούνικη νοοτροπία. Σκέφτηκε ότι για να μπορέσει ο άνθρωπος να κάνει σωστά και απερίσπαστα τη δουλειά που του ανέθεσε θα χρειαζόταν και συνεργάτη. Ενα συνεργάτη που όχι τόσο θα τον βοηθούσε στη δουλειά, όσο θα τον καθιστούσε τον ίδιο πλήρη και ευτυχισμένο. Από μια σκοπιά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Θεός δίνει το παράδειγμα τού πώς ο τέλειος εργοδότης σπεύδει να προλάβει και να καλύψει τις βιοτικές, συναισθηματικές και ψυχικές ανάγκες του υφισταμένου του, αν και η κύρια οπτική του Δημιουργού προς τον άνθρωπο δεν ήταν αυτή του εργοδότη. Συμπερασματικά λοιπόν μέχρις εδώ βλέπουμε τον Θεό εργοδότη-μάνατζερ να οργανώνει τέλεια τη δουλειά και να τη στελεχώνει πλούσια.
- Στη συνέχεια κάνει μία πλήρη και αναλυτική περιγραφή εργασίας. Προσδιορίζει το χώρο ευθύνης του ανθρώπου, του αναθέτει συγκεκριμένη δουλειά, θέτει τους κανόνες και τους περιορισμούς, καθορίζει το ηθικό και κανονιστικό πλαίσιο! Του λέει: «Είσαι ελεύθερος να κάνεις ό,τι θέλεις. Χρησιμοποίησε τη δημιουργικότητα και τη φαντασία σου για να ομορφύνεις τον κήπο, αλλά, πρόσεξε, υπάρχει αυτός ο περιορισμός». Επίσης του ξεκαθαρίζει από την αρχή και την ποινή της παράβασης. Στα εδάφια 28-29 του πρώτου κεφαλαίου της Γένεσης ο Θεός εξηγεί αναλυτικά στον άνθρωπο τι πρέπει να κάνει: «Και είπε προς αυτούς ο Θεός, αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και γεμίσατε την γην και κυριεύσατε αυτήν, και εξουσιάζετε επί των ιχθύων της θαλάσσης και επί των πετεινών του ουρανού και επί παντός ζώου κινουμένου επί της γης. Και είπεν ο Θεός, Ιδού, σας έδωκα πάντα χόρτον κάμνοντα σπόρον, όστις είναι επί του προσώπου πάσης της γης, και παν δένδρον, το οποίον έχει εν εαυτώ καρπόν δένδρου κάμνοντος σπόρον· ταύτα θέλουσιν είσθαι εις εσάς προς τροφήν· και εις πάντα τα ζώα της γης και εις πάντα τα πετεινά του ουρανού και εις παν ερπετόν έρπον επί της γης και έχον εν εαυτώ ψυχήν ζώσαν, έδωκα πάντα χλωρόν χόρτον εις τροφήν». Και στα εδάφια 16 και 17 του επόμενου κεφαλαίου συνεχίζει: «Προσέταξε δε Κύριος ο Θεός εις τον Αδάμ, λέγων, ‘Από παντός δένδρου του παραδείσου ελευθέρως θέλεις τρώγει, από δε του ξύλου της γνώσεως του καλού και του κακού δεν θέλεις φάγει απ’ αυτού· διότι καθ’ ην ημέραν φάγης απ’ αυτού, θέλεις εξάπαντος αποθάνει‘». Δίνει δηλαδή ο Θεός μια αναλυτικότατη θα λέγαμε περιγραφή εργασίας (αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως Job Description) με πλήρη καταγραφή υποχρεώσεων και δικαιωμάτων, δυνατοτήτων και περιορισμών. Ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρη στον Αδάμ τη θέση του στην ιεραρχία της δημιουργίας (θα λέγαμε σήμερα στο οργανόγραμμα). Ο Αδάμ ξέρει σε ποιον δίνει λόγο αλλά και ποιους εξουσιάζει.
- Μία απο τις βασικότερες παραμέτρους στο μάνατζμεντ είναι η παροχή κινήτρων. Ναι, χιλιετίες πριν διατυπώσουν κάτι τέτοιο οι σύγχρονοι «γκουρού» της διοίκησης, ο Θεός το έχει κάνει δίνοντας σοβαρά και ξεκάθαρα οριοθετημένα κίνητρα στο Αδάμ. Στα εδάφια που προαναφέραμε διαβάζουμε: «Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε, γεμίσατε την γην και κυριεύσατε αυτήν, εξουσιάζετε …» Και στη συνέχεια τους εξηγεί ότι θα μπορούν να τρώνε και να ζουν από αυτά που θα καλιεργούν (ελευθέρως θέλεις τρώγει), αλλά τους κάνει επίσης και γνωστή την ποινή (θέλεις εξάπαντος αποθάνει) στην περίπτωση που Τον αμφισβητήσουν, ως τη μόνη πηγή της ευτυχίας τους, τρώγοντας από το απαγορευμένο δένδρο.
- Τέλος, έρχεται η πιο επαναστατική, γενναία αλλά και γλυκειά στιγμή του «σεμιναρίου». Ο Θεός αναθέτει εξουσία στον Αδάμ, όχι στα λόγια, αλλά προχωρώντας σε μια πράξη που όμοια και ανάλογή της σπάνια βλέπει κανείς στη σύγχρονη επιχειρηματική πρακτική. Στα εδάφια 19 και 20 του δεύτερου κεφαλαίου της Γένεσης διαβάζουμε: «Έπλασε δε Κύριος ο Θεός εκ της γης πάντα τα ζώα του αγρού, και πάντα τα πετεινά του ουρανού, και έφερεν αυτά προς τον Αδάμ, διά να ίδη πώς να ονομάση αυτά· και ό,τι όνομα ήθελε δώσει ο Αδάμ εις παν έμψυχον, τούτο να ήναι το όνομα αυτού. Και έδωκεν ο Αδάμ ονόματα εις πάντα τα κτήνη, και εις τα πτηνά του ουρανού, και εις πάντα τα ζώα του αγρού».
Αλήθεια, πόσες φορές ένας εργοδότης προτρέπει και ωθεί έναν υφιστάμενό του μάνατζερ να βάλει τη δική του αποφασιστική πινελιά στο χώρο ευθύνης του; Να καθορίσει τις διαδικασίες όπως εκείνος τις ονειρεύεται -οργανώνοντας, προγραμματίζοντας, στελεχώνοντας, δίνοντας κίνητρα, ελέγχοντας τη δουλειά όπως αυτός νομίζει (πάντα εννοείται με σεβασμό στην κουλτούρα και τις αξίες του οργανισμού και εντάσσοντας τις πρωτοβουλίες του στα ευρύτερα στρατηγικά πλάνα); Αρκεί να εστιάσουμε την προσοχή μας στο πώς ο Θεός φέρνει τα ζώα και τα πτηνά μπροστά στον Αδάμ, για να τους δώσει εκείνος όνομα, δίνοντάς του μ’ αυτό τον τρόπο τη χαρά της συμμετοχής στο μεγάλο έργο, κάνοντάς τον συνεργάτη Του στην πράξη. Δεν μπορεί να σκεφτεί κανείς πιο γοητευτικό παράδειγμα εργοδότη που σέβεται τις δομές της ιεραρχίας αυτοσυγκρατούμενος, μη παρεμβαίνοντας (ενώ στην ουσία κανείς δεν μπορεί να τον εμποδίσει να το κάνει) και κυριολεκτικά «σπρώχνοντας» τον υφιστάμενό του μάνατζερ να δώσει το δικό του χρώμα στο χώρο ευθύνης του. Οταν λοιπόν ένας εργοδότης σκέφτεται τη δουλειά του στα πλαίσια της αποστολής του ως συνειδητού χριστιανού στον κόσμο, εκείνο που απαιτείται να σκέφτεται πάνω απ’ όλα είναι τον Κύριό του, το Θεό Λόγο και το πώς Εκείνος λειτούργησε εκείνη την πρώτη εβδομάδα ή «εβδομάδα» της Ιστορίας.
Η έννοια της εργοδοσίας στην Κ. Διαθήκη
Οι παραβολές του Ιησού είναι γεμάτες από παραδείγματα εργοδοτών -θετικά ή αρνητικά. Βέβαια ο στόχος του Ιησού είναι να δείξει το σκοπό της αποστολής Του, να εμπνεύσει τους μαθητές Του με το όραμα της βασιλείας Του και να καταδείξει την έννοια της Χάρης. Δεν δίνει ο Χριστός μοντέλο εργασιακών σχέσεων, αλλά χρησιμοποιώντας εικόνες από το πλαίσιο της τότε καθημερινότητας, μεταφέρει στους ακροατές Του, με τον απαράμιλλο τρόπο Του, αιώνια και διαχρονικά μηνύματα ζωής. Όμως δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε ότι τα θετικά πρότυπα εργοδοτών διακρίνονται για το δίκαιο και γενναιόδωρο του χαρακτήρα τους, ενώ τα αρνητικά για την απληστία τους. Ας δούμε για παράδειγμα εκείνη την εκπληκτική φιγούρα του πατέρα του λεγόμενου «άσωτου γιου». Αυτού του κανονικά απρόσιτου επικεφαλής της πλούσιας οικογένειας σε μια πατριαρχική κοινωνία, που μόλις μαθαίνει ότι ο γιος του επιστρέφει ταπεινωμένος, δεν διστάζει να καταρρίψει όλα τα στερεότυπα και να τσαλακώσει την εικόνα του τρέχοντας με λαχτάρα να τον προϋπαντήσει. Στην αφήγησή Του λοιπόν ο Ιησούς λέει πως, όταν ο «άσωτος» ήρθε στα συγκαλά του, αναλογίστηκε πόσοι μισθωτοί του πατέρα του έχουν περίσσιο ψωμί (Λουκ.15/17). Ή ας κοιτάξουμε το αντίθετο παράδειγμα στο δωδέκατο κεφάλιο του Λουκά (16-21), πώς δηλαδή Ο Ιησούς καταδικάζει το φίλαυτο και πλεονέκτη πλούσιο. Όμως, όταν η Καινή Διαθήκη διδάσκει κάτι πρακτικό για τη ζωή μας, θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε δύο σημαντικά πράγματα:
– Πρώτον, ότι αυτό που μας λέει είναι πώς να ζούμε εμείς μέσα στην κοινωνία, βιώνοντας και αντανακλώντας τη Χάρη Του, και όχι τι θα κάνουμε για ν’ αλλάξουμε τα πολλά στραβά της κοινωνίας.
– Δεύτερον, ότι αυτό που λέει το λέει σε ανθρώπους που έζησαν τον πρώτο αιώνα μ.Χ. σε κοινωνίες πολύ διαφορετικές από τη δική μας. Η δουλειά μας λοιπόν σήμερα είναι με πολλή προσοχή και σοφία, διακρίνοντας τα διαφέροντα, να δούμε, με την οδηγία πάντα του Αγίου Πνεύματος, τι ακριβώς διδάσκει ο Λόγος του Θεού σ’ εμάς σήμερα, τους ανθρώπους του εικοστού πρώτου αιώνα που ζουν σε μια μεταμοντέρνα δυτική κοινωνία.
Με τα δύο αυτά λοιπόν δεδομένα στο νου, φτάνοντας στις Επιστολές του Παύλου, διαβάζουμε δύο σημαντικά κείμενα, το ένα από την επιστολή προς Εφεσίους και το άλλο από την επιστολή προς Κολοσσαείς, που λένε:
«Οι δούλοι υπακούετε εις τους κατά σάρκα κυρίους σας μετά φόβου και τρόμου εν απλότητι της καρδίας σας ως εις τον Χριστόν, μη κατ’ οφθαλμοδουλείαν ως ανθρωπάρεσκοι, αλλ’ ως δούλοι του Χριστού, εκπληρούντες το θέλημα του Θεού εκ ψυχής, μετ’ ευνοίας δουλεύοντες εις τον Κύριον και ουχί εις ανθρώπους, εξεύροντες ότι έκαστος ό,τι καλόν πράξη, τούτο θέλει λάβει παρά του Κυρίου, είτε δούλος είτε ελεύθερος. Και οι κύριοι, τα αυτά πράττετε προς αυτούς, αφίνοντες την απειλήν, εξεύροντες ότι και σεις αυτοί έχετε Κύριον εν ουρανοίς, και προσωποληψία δεν υπάρχει παρ’ αυτώ». (Εφεσ. 6/5-9).
«Οι κύριοι, αποδίδετε εις τους δούλους σας το δίκαιον και το ίσον, εξεύροντες ότι και σεις έχετε Κύριον εν ουρανοίς» (Κολοσ. 4/1).
Αν, λοιπόν, θυμόμαστε τις δύο αρχές που προαναφέραμε, θα αποφύγουμε τη σοβαρή ερμηνευτική πλάνη να αναρωτηθούμε γιατί ο Παύλος ανέχεται το θεσμό της δουλείας. (Για όποιον ενδιαφέρεται περισσότερο για το συγκεκριμένο ζήτημα, η θαυμάσια ανάλυση που κάνει ο John Stott στο βιβλίο του Το μήνυμα της προς Εφεσίους Επιστολής3 θα είναι εξαιρετικά διαφωτιστική). Το θέμα στα εδάφια αυτά είναι τι μας λέει το Πνεύμα το Άγιο διαχρονικά σχετικά με τις κάθετες εργασιακές σχέσεις μέσ’ απ’ το συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο -ένα πλαίσιο στο οποίο ο θεσμός της δουλείας συνιστά μία απο τις θεμελιώδεις δομές τόσο της κοινωνίας όσο και της οικονομίας.Τότε λοιπόν υπήρχαν «κύριοι», σήμερα υπάρχουν εργοδότες-προϊστάμενοι.Τότε υπήρχαν δούλοι, σήμερα υπάρχουν εργαζόμενοι– υφιστάμενοι. Ας επισημάνουμε όμως πρώτα κάποια στοιχεία σε σχέση με τη δουλεία:
– Οι δούλοι εκείνη την εποχή ήταν περιουσιακά στοιχεία. Είχαν συγκεκριμένη αξία που αποτιμάτο σε χρήμα και η αξία αυτή, καθώς τα χρόνια περνούσαν και αυτοί γερνούσαν, αποσβενόταν!
– Δεν διαφοροποιούνταν από τα άψυχα περιουσιακά στοιχεία. Κατά τον Αριστοτέλη ο δούλος ήταν ένα ζωντανό εργαλείο και το εργαλείο ήταν ένας άψυχος δούλος.
– Δεν ήταν νοητό ένας «κύριος» να έχει σχέσεις φιλίας με έναν δούλο, ούτε ήταν αποδεκτό να του απευθύνει άμεσα το λόγο παρά μόνο για να του δώσει εντολές εργασίας.
– Οι ιδιοκτήτες γενικά φρόντιζαν τους δούλους τους, όπως φρόντιζαν τα ζώα τους, συντηρούσαν τα εργαλεία τους κλπ.
Σε αυτό το περιβάλλον λοιπόν οι εντολές του Παύλου δεν θα πρέπει απλά να ακούγονταν ως επαναστατικές, ριζοσπαστικές και ρηξικέλευθες. Μάλλον θα πρέπει πραγματικά να σόκαραν! Πρώτα η προτροπή του προς τους ίδιους τους δούλους, υπονοεί ότι οι χριστιανοί δούλοι θεωρούνταν και ήταν ισότιμα μέλη της Εκκλησίας. Αλλωστε, στο εδάφιο 8 λέει σαφώς οτι ενώπιον του Κυρίου δεν υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ κυρίου και δούλου και ουσιαστικά το μόνο που υφίσταται στην πνευματική πραγματικότητα είναι ότι όλοι οι πιστοί είμαστε δούλοι του Χριστού και συνεπώς απελεύθεροι (Α Κορινθ.7/22). Αλλά και στη συνέχεια απευθυνόμενος στους κυρίους ο απόστολος Παύλος λέει πράγματα ανήκουστα για την εποχή:
– Πρώτον, οι κύριοι, που βέβαια είναι συνειδητοί χριστιανοί, να μη λειτουργούν απειλώντας και κάνοντας όχι μόνο κατάχρηση αλλά ούτε καν απλή χρήση της εξουσίας τους
– Δεύτερον να είναι δίκαιοι και να μην είναι προσωπολήπτες, όπως ακριβώς είναι ο Κύριός τους στον ουρανό.
– Τέλος, προτρέπει τους κυρίους με τον ίδιο τρόπο που οι δούλοι πρέπει να φέρονται σ’ αυτούς, έτσι να φέρονται κι εκείνοι στους δούλους τους.
Όλα αυτά θα μπορούσαμε να τα συνοψίσουμε σε τέσσερις λέξεις που συνεχώς επαναλαμβάνονται στην προς Εφεσίους Επιστολή: ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ. Όπως δηλαδή ο Χριστός μάς αγάπησε, όπως ο Χριστός μάς δέχτηκε, όπως ο Χριστός μάς συγχώρησε, όπως ο Χριστός μάς υπηρέτησε, όπως ο Χριστός θυσιάστηκε για μας… Να λοιπόν ποιο είναι το μοντέλο των ανθρώπινων σχέσεων, περιλαμβανομένων και των εργασιακών, το οποίο είναι αξεπέραστο και διαχρονικά πρωτοπόρο. Η αλήθεια είναι ότι στην μεταμοντέρνα εποχή μας στα μοντέλα διοίκησης, παρόλο που αυτά δεν ακολουθούν συγκεκριμένες φόρμες πια, πολύ δύσκολα θα διακρίνει κανείς το λεγόμενο αυταρχικό, αν και η σοβούσα κρίση ξαναφέρνει στο προσκήνιο πολλά ξεχασμένα μοντέλα. Θυμάμαι πως, όταν ήμουν φοιτητής, μάθαινα για τα περίφημα τέσσερα διοικητικά μοντέλα—τώρα απ’όσο παρακολουθώ είναι πολύ περισσότερα. Έχω όμως τη γνώμη ότι, αν μεταφέραμε στο σημερινό μας πλαίσιο τις εντολές του αποστόλου Παύλου, ως χριστιανοί μάνατζερς θα είμασταν πολύ πιο ριζοσπαστικοί από τους μη πιστούς συναδέλφους μας.
Για ένα χριστιανικό μοντέλο διοίκησης
Συνεπώς ο μάνατζερ που είναι πιστός του Χριστού, οπως κάθε πιστός του Χριστού σε κάθε επάγγελμα και κάθε λειτουργία, καλείται να σκέφτεται και να ενεργεί όπως ο Χριστός. Γενναιόδωρος, δίκαιος, ιεραρχώντας το κοινό καλό πιο ψηλά από το ατομικό του συμφέρον, υπηρετώντας περισσότερο παρά υπηρετούμενος, δίνοντας ίσες ευκαιρίες, αντανακλώντας τη Χάρη που έλαβε. Σκέφτεστε, αν στους αιώνες που μεσολάβησαν, οι εργασιακές σχέσεις είχαν ακολουθήσει το μοντέλο της Καινής Διαθήκης πόσο διαφορετικές θα ήταν οι κοινωνίες μας, η παγκόσμια οικονομία, η ίδια η Ιστορία; Αν οι προτροπές του Παύλου στους κυρίους αναφορικά με τους δούλους ακούγονταν παράταιρες και ξένιζαν σ’ εκείνη την τόσο διαφορετική κοινωνία, το ίδιο θα πρέπει να ξενίζει και να ξαφνιάζει και το μοντέλο διοίκησης που προτείνουμε εμείς σήμερα. Αν στο σύγχρονο μάνατζμεντ μιλάνε για ανθρωποκεντρική διοίκηση, εμείς ας κάνουμε πραγματικότητα τη χριστοκεντρική διοίκηση. Όταν «στήνουμε» μια λειτουργία, όταν οργανώνουμε ένα καινούργιο τμήμα στην επιχείρηση, όταν ιδρύουμε μια θυγατρική, ας θυμόμαστε τον Υιό του Θεού, το Χριστό όταν οργάνωνε τον κήπο της Εδέμ. Όλα ήταν «καλά λίαν», ο Αδάμ είχε το τέλειο αφεντικό, το αφεντικό των ονείρων του κάθε εργαζόμενου θα λέγαμε, το τελειότερο εργασιακό περιβάλλον, με τέλεια περιγραφή εργασίας και μια τέλεια συνεργάτιδα. Αλλά κι εμείς, ως απελεύθεροι δούλοι του Χριστού, μήπως δεν έχουμε τον Κύριο των ονείρων μας; Πλήρη χάριτος και αληθείας, δίκαιο στην κρίση Του να μας υπηρετεί και να μας διδάσκει, ενώ ταυτόχρονα μας αφήνει χώρο να δημιουργήσουμε, να βάλουμε τη δική μας πινελιά στο δικό Του κήπο. Μας κάνει την ύψιστη τιμή να εντάσσει την ταπεινή μας εργασία στο μεγάλο δικό Του έργο. Μας καλεί να δουλεύουμε μιμούμενοι Αυτόν τόσο στην ποιότητα όσο και στην ένταση της εργασίας μας. Και όπως Εκείνος, ο Υιός Θεός, αναπαύτηκε την έβδομη μέρα, θαυμάζοντας την δημιουργία Του, έτσι μας καλεί κι εμάς να αναπαυόμαστε θαυμάζοντας την κορωνίδα του μεγάλου Εργου, τη θυσία Του στο Σταυρό και την ανάστασή Του, τη γέννηση της δεύτερης δημιουργίας Του. Αυτός ας μας αξιώσει να Του μοιάσουμε και να Τον μιμηθούμε και στα διοικητικά μας καθήκοντα -ως εργαζόμενοι γι’ Αυτόν– υλοποιώντας στην επαγγελματική μας ζωή τις προτροπές του Πέτρου:
«Ποιμάνατε το μεταξύ σας ποίμνιον του Θεού, επισκοπούντες μη αναγκαστικώς, αλλ’ εκουσίως∙ μηδέ αισχροκερδώς, αλλά προθύμως∙μηδέ ως κατακυριεύοντες την κληρονομίαν του Θεού, αλλά τύποι γινόμενοι του ποιμνίου∙και όταν φανερωθή ο αρχιποιμήν, θέλετε λάβει τον αμαράντινον στέφανον της δόξης.Ομοίως οι νεώτεροι υποτάχθητε εις τους πρεσβυτέρους∙ πάντες δε υποτασσόμενοι εις αλλήλους, ενδύθητε την ταπεινοφροσύνην· διότι ο Θεός αντιτάσσεται εις τους υπερηφάνους, εις δε τους ταπεινούς δίδει χάριν»(Α Πέτρ. 5/2-5).
- Myron Rush, Management: A Biblical Approach, SP PUBLICATIONS, 1983
- Timothy Keller with Katherine Leary Alsdorf, Every Good Endeavor, DUTTON, 2012
- John Stott , Το Μήνυμα της προς Εφεσίους Επιστολής, Ο ΛΟΓΟΣ, 2004 (σ. 361-37)
