Στις 19 Μαΐου του 2023 ο Κύριος κάλεσε κοντά του τον γνωστό ιεροκήρυκα, συγγραφέα, ποιμένα και στοχαστή Τιμ Κέλερ1 σε ηλικία 72 ετών μετά από 3 χρόνια παιδείας με καρκίνο στο πάγκρεας. Έψαχνα αρκετή ώρα την κατάλληλη λέξη για να περιγράψω τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του μετά την σκληρή διάγνωση της καταληκτικής ασθένειάς του. Διάλεξα την λέξη “παιδεία” γιατί στις πολλές ευκαιρίες που είχε για να μιλήσει για αυτήν την εμπειρία τόνιζε την αλλαγή, το βάθος και την ποιότητα που έφερε στη ζωή τη δική του και της γυναίκας του. Συχνά έλεγε ότι κατά τη διάρκεια της ασθένειάς του δύο ήταν οι προσευχές τους. Η πρώτη, «Κύριε θεράπευσε τον Τιμ». Η δεύτερη, «αν τον θεραπεύσεις μην επιτρέψεις να ζήσουμε τη σχέση μας μαζί Σου με τον ίδιο τρόπο όπως πριν».
Δεν είναι τυχαίο που ξεκινώ μιλώντας για τις προσευχές του. Πολλοί άνθρωποι εύκολα θα φαντάζονταν ότι ο Κέλερ ήταν ένας ψυχρός εγκεφαλικός τύπος που απλά διάβαζε, έγραφε και κήρυττε. Κι όμως όσοι είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν καλύτερα θα διαπίστωναν εύκολα ότι αν ήταν ένα πράγμα αυτό ήταν ένας άνθρωπος που ζούσε μια έντονη, πειθαρχημένη, αυθεντική, ζεστή, φορτισμένη πνευματική ζωή. Θυμάμαι πριν πολλά χρόνια σε μία συνάντηση με μερικούς ακόμη στην Νέα Υόρκη μας μιλούσε για το πώς καλλιεργεί καθημερινές πνευματικές ασκήσεις και συνήθειες. Για το πρόγραμμα με το οποίο μελετά τη Βίβλο και για την ζωή της προσευχής του. Στα μάτια μου φαινόταν σαν να ένας «εγκόσμιος ασκητής». Κι όμως μπορούσες να δεις εύκολα ότι αυτή η επιμέλεια της πνευματικής του υγείας είχε μια αυθεντική θέρμη και συναισθηματική φόρτιση. Χαιρόταν τη σχέση του με τον Θεό! Σε αυτή τη συνάντηση μας είπε ότι μία από τις συνήθειες του ήταν να σταματά στο μέσο της ημέρας και να βγάζει από το πορτοφόλι του μια κάρτα στην οποία έχει γραμμένες τις πέντε εμμένουσες αμαρτίες, αυτές δηλαδή που τον πολιορκούν στη ζωή του και να ξοδεύει χρόνο σε προσευχή αυτοεξέταση και εξομολόγησης. Και τότε ένας κλασικός Αμερικάνος που ήταν στην παρέα τόλμησε να ρωτήσει αν μπορεί να το βγάλει και να μας τις πει. Εγώ δεν ήξερα που να κρυφτώ. Ο Κέλερ έβγαλε το πορτοφόλι του και μας τις διάβασε. Δεν θυμάμαι τις άλλες τέσσερις. Θυμάμαι όμως μία που μου έκανε εντύπωση. Ήταν ο πειρασμός του «κυνισμού». Πόσο ελεύθερος πρέπει να νιώθεις μέσα στην χάρη του Θεού για να είσαι τόσο ευάλωτος. Αυτή η συνάντηση ήταν η μόνη περίσταση που βρέθηκα τόσο κοντά του. Όπως συχνά λέω η σχέση μου με τον Κέλερ ήταν ότι του έκανα μία χειραψία μία φορά στη ζωή μου. Ήταν σε εκείνη τη συνάντηση. Η επιρροή του και στη ζωή μου αλλά και στη ζωή χιλιάδων άλλων ήταν μέσα από το έργο του, το παράδειγμά του και τη σκέψη του.
Πριν, όμως, γράψω δυο λόγια για το πώς μας επηρέασε ο Κέλερ αξίζει να αναφέρουμε το ποιοι επηρέασαν τον Κέλερ. Πρόσφατα γράφτηκε και διάβασα το βιβλίο του Κόλιν Χάνσεν με τίτλο Τimothy Keller: His Spiritual and Intellectual Formation. Είναι ένα ενδιαφέρον είδος βιογραφίας που εστιάζει όχι τόσο στα γεγονότα της ζωής αλλά στους ανθρώπους, ιδέες και εμπειρίες που διαμόρφωσαν την ζωή και την σκέψη κάποιου. Κανείς δεν φυτρώνει ως μανιτάρι και όλοι οφείλουμε πολλά σε άλλους. Πόσο σημαντικό είναι να το αναγνωρίζουμε και ως άσκηση αυτογνωσίας αλλά και ως εργαλείο ταπεινοφροσύνης (και είναι μέσα σε αυτό το πνεύμα που γράφονται και αυτές οι λίγες γραμμές). Από τα πολλά και ενδιαφέροντα που υπάρχουν μέσα σε αυτό το βιβλίο ξανά ξεχωρίζει η έμφαση στην έννοια της αναζωπύρωσης. Η διακονία δεν είναι τεχνική ή μεθοδολογία που μαθαίνεις και ασκείς καταφέρνοντας σπουδαία πράγματα. Στην ερώτηση ποιο είναι το μυστικό για μία πετυχημένη ίδρυση μιας νέας εκκλησίας η απάντηση του Τιμ Κέλερ και της γυναίκας του Κάθυ είναι «δες που ο Θεός θα εργαστεί έργο αναζωπύρωσης και φρόντισε να είσαι εκεί έναν μήνα πριν»! Και επίσης ότι στην καρδιά, στον πυρήνα και στη βάση της αναζωπύρωσης βρίσκεται το ευαγγέλιο, τα καλά νέα της δικαίωσης δια της πίστεως. Αυτό το τελευταίο ήταν κάτι που ο Κέλερ το κατάλαβε μέσα από τη διδασκαλία του Ρίτσαρντ Λάβλεϊς που κάποιοι από εμάς είχαμε επίσης την τύχη να τον προλάβουμε ως καθηγητή στο θεολογικό σεμινάριο του Gordon Conwell. Η έμφαση λοιπόν στο ευαγγέλιο που πλέον περιγράφεται μέσα από την φράση «gospel centered» – δηλαδή, «με κέντρο το ευαγγέλιο», είναι κεντρική σε όλη τη διακονία του Κέλερ και κυρίως στο κήρυγμά του. Μπόλιασε τον κορμό του εξηγητικού κηρύγματος με αυτήν την έμφαση στο ευαγγέλιο! Ας μου επιτραπεί εδώ μια ακόμη προσωπική αναφορά. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα μετά τις σπουδές μου στις ΗΠΑ, ήμουν φανατικά προσκολλημένος σε αυτό που λέμε «εξηγητικό κήρυγμα» (expository preaching). Δηλαδή, το να κηρύττεις βιβλίο – βιβλίο της Γραφής και εδάφιο – εδάφιο. Ο αδελφός Αντώνης Κουλούρης, προεστός του πρεσβυτέριου της εκκλησίας μας τότε, μου έλεγε συχνά υπό τύπον επίπληξης «Γιώτη, βάλε στο κήρυγμά σου περισσότερο τον Χριστό». Εγώ του απαντούσα, αφελώς, πώς εγώ κηρύττω ότι είναι μπροστά μου στο βιβλικό κείμενο. Αν μιλά για τον Χριστό θα μιλήσω και εγώ. Μέσα από την έμφαση του Κέλερ κατάλαβα και το γιατί είναι σημαντικό αλλά και το πώς γίνεται να ρωτώ σε κάθε περικοπή «πού είναι ο Χριστός»; Όχι βέβαια να κολλάω τον Χριστό σαν «ουρά» στο τέλος αλλά ψάχνοντας και εκθέτοντας την λογική του ευαγγελίου του Χριστού μέσα από κάθε περικοπή και ιστορία της Αγίας Γραφής. Μιας και μιλάμε για το κήρυγμα αξίζει να αναφέρω και κάτι άλλο που χαρακτήριζε το κήρυγμα του Κέλερ και ήταν μία ακόμη κομβική επιρροή για πολλούς. Να το συνοψίσω σε μία φράση που συχνά έλεγε «αν όταν κηρύττεις δεν έχεις στο νου σου τον μη-πιστό τότε μην σε ξαφνιάζει εάν δεν τον έχεις και στα καθίσματα της εκκλησίας σου». Τα δύο αυτά στοιχεία, δηλαδή η ερώτηση «που είναι ο Χριστός και το ευαγγέλιο» και δεύτερον ότι όταν κηρύττω σκέφτομαι όχι μόνο τον άνθρωπο της πίστης αλλά και τον μη-πιστό μπόλιασαν ευεργετικά, θέλω να πιστεύω, το εξηγητικό κήρυγμα που φυσικά παραμένει ο βασικός κορμός. Βέβαια για να μιλήσεις και στον μη-πιστό πρέπει να βρεις την γλώσσα που θα καταλάβει και πρέπει να ξέρεις τον κόσμο του. Πρέπει επίσης να βρεις κάποια κοινή βάση, κοινές παραδοχές και κοινές αυθεντικές φωνές. Μία άλλη επανάσταση που έφερε ο Κέλερ ήταν ότι ξαφνικά άρχισε να μιλά για πολιτιστικά αγαθά που του έδιναν θύρες και γέφυρες για να επικοινωνήσει βιβλικές αλήθειες. Έτσι τον ακούμε να μιλά για ταινίες, τραγούδια, μυθιστορήματα, φιλοσοφικά κείμενα. Το κάνει όχι για να εντυπωσιάσει αλλά για να επικοινωνήσει. Και το κάνει τίμια. Δηλαδή, η εμπλοκή του με τον πολιτισμό δεν είναι επιφανειακή, χρηστική και ωφελιμιστική αλλά βαθιά, αληθινή και εμπεριστατωμένη. Η κατανόηση λοιπόν του “πλαισίου” της “πολιτισμικής συνάφειας” (στα αγγλικά contextualization) καθιερώθηκε, εν πολλοίς μέσα από το παράδειγμα και διδασκαλία του Κέλερ, ως ένα αίτημα για μία διακονία με νόημα.
Ο Κέλερ όμως ήταν κυρίως ένα πράγμα: ένας άνθρωπος που καιγόταν από την επιθυμία να δει Νεοϋορκέζους να γνωρίζουν προσωπικά τον Θεό, να δει στην Νέα Υόρκη να φουντώνει ένα κίνημα του ευαγγελίου που θα αλλάζει ζωές και θα αλλάζει την πόλη. Ο τρόπος που πείστηκε ότι αυτό μπορεί να γίνει είναι μέσω της εκκλησίας. Η εξίσωση αυτή δίνει ως αποτέλεσμα την έμφαση στην ίδρυση εκκλησιών. Αφήνει την ασφάλεια μιας ακαδημαϊκής καριέρας στο γνωστό θεολογικό σεμινάριο του Westminster για να πάει στην Νέα Υόρκη με στόχο την ίδρυση μιας πρεσβυτερικής εκκλησίας. Αυτό που τώρα μας ακούγεται ως κάτι το απλό τότε ήταν σκέτη τρέλα. Αρχικά εμπλέκεται ως σύμβουλος μιας ομάδας που έχει αυτόν τον οραματισμό αλλά στο τέλος νιώθει την κλήση και αναλαμβάνει ο ίδιος την πρόκληση. Και ήταν πράγματι η ώρα του Θεού! Γεννιέται η εκκλησία Redeemer Presbyterian Church (Πρεσβυτερική Εκκλησία του Λυτρωτή). Και μεγαλώνει και απλώνεται και λειτουργεί ως καταλύτης για να ιδρυθούν πολλές νέες εκκλησίες στη Νέα Υόρκη. Και μετά συμβαίνει η τραγωδία στους Δίδυμους Πύργους και το πνευματικό τοπίο της πόλης αλλάζει ριζικά. Θυμάμαι πριν χρόνια ήταν στην Αθήνα ο γνωστός συγγραφέας και στοχαστής Οs Guiness ο οποίος σε γενικές γραμμές ασκεί κριτική στην πνευματική συνθήκη της ευαγγελικής εκκλησίας στην Αμερική. Μετά από μία ζοφερή ανάλυση που έκανε τον ρώτησα, «μα καλά δεν βλέπεις τίποτε καλό»; Η απάντηση του ήταν, «βλέπω, η Νέα Υόρκη ήταν μία πνευματική έρημος αλλά σήμερα έγινε ένα πνευματικό κέντρο για την εκκλησία του Χριστού». Σε έναν βαθμό θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Θεός χρησιμοποίησε τον Κέλερ και το κίνημα ίδρυσης εκκλησιών στην πόλη για να γίνει αυτό.
Ήταν το 2005 όταν άκουσα για πρώτη φορά το όνομα του και το όνομα της εκκλησίας Redeemer. Μιλώντας με έναν ποιμένα στη Βοστώνη και ανοίγοντας την καρδιά μου εκφράζονταν τον πόθο μου να δω η δική μου πόλη, η Αθήνα να αγγιχθεί από το ευαγγέλιο με ρώτησε αν είχα ακούσει ποτέ μου για τον Κέλερ ή για την εκκλησία Redeemer. Δεν είχα ιδέα. Μου εξήγησε ότι η εκκλησία του ήταν μία εκκλησία που ιδρύθηκε μέσω της εκκλησίας της Νέας Υόρκης και ότι η εκκλησία που κατά Θεία πρόνοια είχαμε επισκεφτεί την προηγούμενη Κυριακή στο κέντρο της Βοστώνης ήταν μία εκκλησία που αυτοί ίδρυσαν. Όλα αυτά μου ακούγονταν ως αλαμπουρνέζικα. Ήταν όμως η αρχή ενός ταξιδιού. Σε αυτό ο Κέλερ με τα κείμενά του, με την σκέψη του, με το κήρυγμα του ήταν σαν έναν “πνευματικός πατέρας”. Και όχι μόνο σε μένα. Για μέρες και μέρες μετά το θάνατο του το διαδίκτυο κατακλύστηκε από αναρίθμητες μαρτυρίες από όλο τον κόσμο για το πώς αυτός ο απλός άνθρωπος επηρέασε τη ζωή τους. Αυτή η πλημμυρίδα πιστεύω ότι ήταν κι ένα ξέσπασμα. Επιτέλους οι ευαγγελικοί βρήκαμε έναν νορμάλ άνθρωπο για να μπορέσουμε να πούμε «ναι και εμείς είμαστε από αυτήν την οικογένεια»! Μετά από τόση τρέλα με τις πολιτικές ακροβασίες πολλών ευαγγελικών και μετά από τα σκάνδαλα του ενός εκκλησιαστικού ηγέτη μετά τον άλλον είχαμε τόση ανάγκη να βρεθεί ένας άνθρωπος που είναι -επιτέλους – πνευματικός, ταπεινός, συγκροτημένος διανοητικά, γενναιόδωρος και – κυρίως – που «τελείωσε καλά»!
Και έτσι φτάνουμε στο τέλος. Λίγες ώρες πριν πεθαίνει, ο γιος του ο Μάικλ που είναι ποιμένας σε μία από τις εκκλησίες που γεννήθηκαν μέσα από την αρχική, έγραψε τα λόγια του πατέρα του: “ανυπομονώ να δω τον Ιησού, Πατέρα φέρε με στο σπίτι”. Έναν μήνα πριν πεθάνει, όπως μας αφηγείται ο φίλος του Φράνσις Κόλινς (που είναι κάτι σαν τον Τσιόδρα των ΗΠΑ), στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν και ξέροντας ότι η θεραπεία που έκανε δεν έφερε αποτέλεσμα και ότι πλέον πλησιάζει ο θάνατος σκέφτηκαν να βγουν στο σαλόνι του νοσοκομείου εκεί που υπήρχε ένα πιάνο και να ψάλλουν ύμνους. Εκεί διάλεξε τους ύμνους που θα έψελναν στην κηδεία του. Όλοι μαζί ήταν η αφήγηση του ευαγγελίου. Αφού τους έψαλαν, έγραψε μία εισαγωγή για τον καθένα ώστε να διαβαστεί στην τελετή ανάμνησης που έγινε στις 15 Αυγούστου. Δείτε την σημειολογία. Έγινε στον καθεδρικό του Αγίου Πατρικίου στην καρδιά του Μανχάτταν. Καθολική εκκλησία που δέχτηκε εκεί να γίνει η κηδεία! Δεν έβλεπες καμία φωτογραφία του Κέλερ. Η γυναίκα του η Κάθυ μας είπε ότι η ταφή έγινε σε ένα κοιμητήριο κάπου αλλά δεν αξίζει να ψάξετε να βρείτε τον τάφο του γιατί μάλλον δεν θα τον βρείτε. Το μήνυμα έφερε ο Σαμ Άλμπερυ και το θέμα του ήταν, τι άλλο, ο Χριστός! Κάποια στιγμή σε μία φευγαλέα αναφορά του στον Κέλερ χρησιμοποίησε μία φράση που συχνά ακουγόταν από τα χείλη του όταν ήθελε να δείξει ότι η κάθε βιβλική φιγούρα δεν είναι παρά μία ισχνή σκιά του Ιησού. «Ο Ιησούς είναι ο πραγματικός και τέλειος Κέλερ»! Όλοι μας δεν είμαστε παρά ατελείς μιμητές και ακόλουθοι του Χριστού που απλά δείχνουμε προς Aυτόν! Στο τέλος μένει, αξίζει να μείνει μόνο ο Χριστός!
- Το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι μία πλήρης παρουσίαση του έργου και της συνεισφοράς του Κέλερ. Είναι μερικές σκόρπιες σκέψεις. Ο αναγνώστης ας συγχωρέσει.
