Όποτε μου έχει ζητηθεί να μιλήσω ή να αναπτύξω το δόγμα της κοινής χάρης, μου δίνεται η εντύπωση πως υπάρχει ένας φόβος του να μην ξεπεράσουμε κάποια όρια, τα οποία διατηρούν μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην κοινότητα της πίστης και την υπόλοιπη ανθρωπότητα.
Κατανοώντας τον φόβο, θα ήθελα, από τη μια, να θέσουμε τη διαχωριστική γραμμή εκεί που την τοποθετεί ο Ιωάννης Καλβίνος. Γράφει ο ίδιος,
«Χρειάζεται να κατανοήσουμε, πως η δήλωση ότι το Πνεύμα του Θεού κατοικεί μόνο σε πιστούς, αναφέρεται ως προς το Πνεύμα του αγιασμού… Ο Κύριος γεμίζει, κινείται και ζωογονεί όλα τα πράγματα διά της δύναμης του ίδιου Πνεύματος… εάν ο Κύριος έχει θελήσει να βοηθηθούμε στη φυσική, στη διαλεκτική, στα μαθηματικά και άλλες παρόμοιες κατευθύνσεις, τότε ας χρησιμοποιούμε αυτή τη βοήθεια. Επειδή εάν παραμελήσουμε τα χαρίσματα του Θεού, που δίνονται δωρεάν σε αυτούς τους τομείς, τότε θα πρέπει να υποφέρουμε δίκαιη κρίση για αυτού του είδους τη νωθρότητα» (Καλβίνος, Θεσμοί ΙΙ, 2, 16).
Η διάκριση είναι σαφής: η κοινή χάρη δεν είναι σωτήρια χάρη, ωστόσο, ο Καλβίνος τονίζει τη βιβλική ισορροπία των δώρων που το Άγιο Πνεύμα απλόχερα προσφέρει σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Από την άλλη, ως προς τον φόβο που περιγράφω παραπάνω, είναι σημαντικό να δούμε πως πολλές φορές ο Λόγος του Θεού περιγράφει περιστατικά στα οποία η διαχωριστική γραμμή μας κάνει να νιώθουμε ανήσυχα και το κάνει με περίσσεια τόλμη. Αυτό θα προσπαθήσω να δείξω μέσα από μια μελέτη του επιλόγου του βιβλίου της Γενέσεως και πιο συγκεκριμένα των χωρίων Γεν. 49:33-50:9.
Διάλεξα αυτή την περικοπή από τη ζωή του Ιωσήφ, καθώς μας προσφέρει μια όμορφη εικόνα για το πώς μοιάζει αυτό που ο Θεός έχει στο σχέδιό Του για τους πιστούς ανάμεσα στον κόσμο και στην ιστορία των ανθρώπων. Σε αυτά τα εδάφια προσφέρεται μία γεύση από το τέλος, είναι μια εσχατολογική εικόνα. Μια εικόνα που ίσως κλονίζει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε την παρουσία της εκκλησίας στην ανθρώπινη κοινωνία.
Η όμορφη αυτή εικόνα κορυφώνεται στα παρακάτω τα εδάφια:
«Τότε ο Ιωσήφ ανέβηκε να θάψει τον πατέρα του, και μαζί του ανέβηκαν όλοι οι άρχοντες του Φαραώ, οι αξιωματούχοι των ανακτόρων του και όλοι οι αξιωματούχοι της Αιγύπτου… Ανέβηκαν ακόμη μαζί του άμαξες και καβαλάρηδες, πάρα πολύ μεγάλη συνοδεία». (Γεν.50:7,9)
Είναι μια πολύ σημαντική εικόνα, σε ένα πολύ σημαντικό σημείο, λίγο πριν μπούμε στο βιβλίο της Εξόδου, όπου η Αίγυπτος και ο Φαραώ θα γίνουν ο απόλυτος εχθρός του Ισραήλ. Συναντούμε αυτά τα δύο μέρη —λαός Ισραήλ και Αίγυπτος— να στέκονται, εδώ, πλάι-πλάι, και να γιορτάζουν με μεγαλοπρέπεια τη ζωή και τον θάνατο, του Ιακώβ, πατέρα του Ιωσήφ.
Είναι μια γιορτινή εικόνα. Όλοι οι άρχοντες και οι αξιωματούχοι του Φαραώ, ντυμένοι με τα καλύτερά τους, συνοδευόμενοι από μια τεράστια πομπή από άμαξες και καβαλάρηδες.
Συχνά στο μυαλό μας, μια τέτοια γιορτινή εικόνα δεν βγάζει νόημα, ακριβώς επειδή στη σκέψη μας η κοινότητα των πιστών δεν έχει κανέναν λόγο να στέκεται πλάι στον υπόλοιπο κόσμο και ιδιαίτερα σε μια τέτοια στιγμή. Συχνά στη σκέψη μας, ο κόσμος στέκεται εχθρικά απέναντι στους πιστούς και στην εκκλησία, δεν έχει τίποτα να μας προσφέρει.
Όμως η ιστορία του Ιωσήφ μετατοπίζει αρκετά τη σκέψη μας για το πώς ακριβώς μοιάζει αυτή η “συμβίωση”. Μάλιστα, κάνει αυτή τη σκηνή που μόλις είδαμε: Αιγύπτιοι και Ισραηλίτες πλάι-πλάι, όχι απλώς μία παράμετρο, αλλά την πιο σημαντική στιγμή στο πλαίσιο της διαθήκης του Θεού με τους προπάτορες της πίστης. Εάν πάμε πίσω στην υπόσχεση που έδωσε ο Θεός στον Αβραάμ, θα θυμηθούμε πως το κέντρο της υπόσχεσης εκπληρώνεται σε αυτή την σκηνή. Έχουμε κυριολεκτικά την πρόγευσή της εκπλήρωσης της υπόσχεσης του Θεού, ότι μέσα από τον λαό Ισραήλ, θα ευλογηθούν όλα τα έθνη. Σε αυτή τη σκηνή, οι Ισραηλίτες και τα έθνη στέκονται και “γιορτάζουν” τη διαθήκη του Θεού με τον λαό Ισραήλ.
Με απλά λόγια, η επαφή του Θεού με αυτόν τον κόσμο —αυτό το πλάι-πλάι που συναντούμε εδώ— είναι το όραμα του Θεού. Αυτό είναι το ζητούμενο της διαθήκης.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θέλω να δούμε τρία πράγματα για την επαφή μας με αυτόν τον κόσμο: πρώτον, πως μέσα από την επαφή μας με τον κόσμο εμείς, πρώτοι, αλλάζουμε. Δεύτερον, πως μέσα από την επαφή μας με τον κόσμο, ο κόσμος ο ίδιος αλλάζει. Τέλος θέλω να δούμε τον “τάφο” που ένωσε τον κόσμο.
Α. Μέσα από την επαφή μας με τον κόσμο αλλάζουμε
Όταν σκεφτόμαστε τον κόσμο και την εκκλησία, συχνά ακούμε τη φράση: καλύτερα εδώ μέσα παρά εκεί έξω, εννοώντας ως “εδώ μέσα” την εκκλησία και το “εκεί έξω” τον κόσμο. Ωστόσο, ο Λόγος του Θεού έχει διαφορετική γνώμη. Συχνά στην Παλαιά Διαθήκη όταν ο λαός του Θεού έρχεται σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο —τους ειδωλολάτρες— κάνει τα πάντα για να δείξει πως οι άνθρωποι “εκεί έξω” διαχειρίζονται τις υποθέσεις και ανταποκρίνονται στον Θεό με πιο ορθό τρόπο.
Θυμηθείτε για παράδειγμα την ιστορία του προφήτη Ιωνά. Όσους αλλόθρησκους συναντά τα πηγαίνουν πολύ καλύτερα από τον Ιωνά. Χαρακτηριστικά όλοι υπακούν Στον Θεό: οι ναύτες στην τρικυμία προσεύχονται, ενώ ο Ιωνάς κοιμάται. Οι άνθρωποι της Νινευή μετανοούν. Ακόμη και η φύση υπακούει, η θάλασσα, το κήτος, το φυτό, το σκουλήκι υπακούν. Όλοι υπακούν εκτός από τον Ιωνά.
Κάτι παρόμοιο συναντούμε και στην ιστορία του Ιωσήφ. Καταρχήν, γενικότερα το θέμα της ιστορίας του Ιωσήφ είναι: η Αίγυπτος ως σωτηρία για τον λαό Ισραήλ, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος της πείνας.
Αλλά πιο συγκεκριμένα, η ιστορία του Ιωσήφ ξεκινά με μια πραγματικά σκοτεινή ιστορία για εκείνον και την υπόλοιπη οικογένεια. Ένα οικογενειακό δράμα. Από την κακή και άνιση διαχείριση του πατέρα Ιακώβ προς τα παιδιά του, ως την περηφάνια του Ιωσήφ και τον φθόνο των αδελφών του. Αυτή είναι η ιστορία του λαού του Θεού! Ο συγγραφέας του βιβλίου της Γενέσεως “δε μασά τα λόγια του”. Είναι μια ιστορία περηφάνιας, φθόνου και διεκδίκησης της πρωτοκαθεδρίας. Σκοτώνονται για το ποιος θα έχει την εξουσία, ποιος θα υπερισχύσει. Το θέμα είναι, πάντα, τα πρωτοτόκια.
Προχωρώντας όμως στην ιστορία βλέπουμε αλλαγή και διόρθωση των πραγμάτων. Ο Ιωσήφ φθάνοντας στον πάτο της κοινωνίας, ξένος σε μια χώρα, καταλήγει να γίνει ο δεύτερος άρχοντας, πλέον, όμως, είναι αλλαγμένος. Όχι μόνο δεν παίρνει εκδίκηση αλλά μαθαίνουμε πως υποδέχθηκε τα αδέλφια του με μεγαλοπρέπεια.
Η ιστορία, σε αυτό το σημείο, φαίνεται να μας υποβάλει μία πολύ σημαντική ερώτηση: τι είναι αυτό που έφερε την αλλαγή στον Ιωσήφ; Η βέβαιη απάντηση είναι ο Θεός, αλλά ο Θεός χρησιμοποιεί την ανθρώπινη ιστορία, τα ανθρώπινα μέσα και τους ίδιους τους ανθρώπους.Ίσως καταλήξουμε να απαντήσουμε: οι δυσκολίες και η ταπείνωση που βίωσε. Ωστόσο, αυτό που θέλω να υποστηρίξω είναι πως η αλλαγή του Ιωσήφ ξεκινά στη συνάντησή και την επαφή του με τον Φαραώ. Ο κόσμος εκεί έξω τον αλλάζει!
Υπάρχει μία αναφορά στην ανταπόκριση του Φαραώ αφότου ο Ιωσήφ εξηγεί τα όνειρα του Φαραώ, την οποία είναι σημαντικό να τη διαβάσουμε μέσα στο πλαίσιο του προβλήματος της διαχείρισης της εξουσίας από τον Ιωσήφ και την υπόλοιπη οικογένεια:
«Και στον Ιωσήφ είπε: Αφού ο Θεός σε έκανε να τα ξέρεις όλα αυτά, δεν υπάρχει κανένας άλλος τόσο συνετός και σοφός, όπως εσύ. Εσύ θα προΐστασαι στο ανάκτορό μου και όλος ο λαός μου θα υπακούει στις διαταγές σου. Μόνον ως προς το θρόνο θα είμαι ανώτερός σου. Σ’ εσένα, του είπε, παραδίδω την εξουσία πάνω σε όλη την Αίγυπτο». (Γεν. 41:39-41)
Και συνεχίζει:
«Μ’ αυτά τα λόγια ο Φαραώ έβγαλε από το χέρι του το δαχτυλίδι με το σφραγιδόλιθό του και το πέρασε στο χέρι του Ιωσήφ… “Εγώ είμαι ο Φαραώ”, του είπε. “Χωρίς όμως τη δική σου έγκριση, κανείς δε θα κάνει τίποτα σ’ όλη τη χώρα”». (Γεν. 41:42,44)
Να σε ποιο σημείο και πώς αλλάζει ο Ιωσήφ· έρχεται σε επαφή με κάτι πρωτόγνωρο. Συναντά κάποιον που μοιράζεται την εξουσία του, κάποιον που δε φοβάται τους άλλους. Στο πρόσωπο του Φαραώ συναντούμε τον χαρακτήρα που θα θέλαμε να δούμε στον Ιωσήφ. Ενώπιον του Φαραώ, ο Ιωσήφ και η υπόλοιπη οικογένεια του φαίνονται βδελυροί, γεννημένοι μέσα σε προβληματικές καταστάσεις. Η ιστορία της ζωής του Ιωσήφ μας καλεί να παραδεχτούμε πως ο Φαραώ και η Αίγυπτος, αν και όχι λαός Του Θεού, συμπεριφέρεται λιγότερο “κοσμικά” —αν βοηθά αυτός όρος— από τον Ιωσήφ.
Η περικοπή θέτει το ερώτημα διαχρονικά στην κοινότητα της πίστης: είναι χειρότερα εκεί έξω από εδώ μέσα; Και ο σκοπός του ερωτήματος δεν είναι να μας ωθήσει να βάλουμε τα δυνατά μας για να γίνουμε καλύτεροι, αλλά για να μας βοηθήσει να μειώσουμε τη απόσταση που έχουμε στον νου μας για εμάς και τον κόσμο. Ο Θεός χρησιμοποιεί την υπόλοιπη ιστορία και την κοινωνία των ανθρώπων για να μας αλλάξει.
Υπάρχει μάλιστα και ένα στοιχείο ειρωνείας, καθώς ο Ιωσήφ και τα αδέλφια του διεκδικούσαν την πρωτοκαθεδρία —ποιος φορά τα πιο όμορφα ρούχα, ποιος θα προσκυνήσει ποιον — και τώρα ο Ιωσήφ διοικεί ανάγκες της γενικότερης ιστορίας. Διοικεί και διατάζει τον λαό της Αιγύπτου, όμως πλέον επηρεασμένος από την ίδια τη ζωή του Φαραώ, καθώς γνώρισε έναν άλλο τρόπο του τι σημαίνει να είσαι “πρώτος”. Υπάρχει κάτι ευεργετικό σε αυτή την επαφή της “κοινότητα της πίστης” με τον “κόσμο”, καθώς βοηθά τους πιστούς να σηκώσουν το κεφάλι τους από τον μικρόκοσμό τους —τους χιτώνες και τα πρωτοτόκια— οι υποθέσεις τους μπαίνουν στο ευρύτερο πλαίσιο της ζωής.
Ο Ιωσήφ φαίνεται να έχει αναγνωρίσει αυτόν τον ευεργετικό χαρακτήρα της επαφής με τον υπόλοιπο κόσμο και δε φοβάται μια στενή επαφή με την κοινωνία γύρω του. Χαρακτηριστικά μαθαίνουμε πως επιλέγει να τηρήσει τα εθιμοτυπικά της Αιγύπτου για τη ταφή του πατέρα του δίχως κανέναν ενδοιασμό:
«διέταξε τους γιατρούς που ήταν στην υπηρεσία του να βαλσαμώσουν τον πατέρα του τον Ισραήλ. Οι γιατροί τον βαλσάμωναν σαράντα μέρες –τόσος χρόνος απαιτείται γι’ αυτή την εργασία». (Γεν.50:2-3)
Β. Μέσα από την επαφή μας με τον κόσμο, ο κόσμος αλλάζει
Το δεύτερο που συμβαίνει μέσα από την επαφή μας με τον κόσμο, είναι ότι από αυτή τη συνάντηση ο κόσμος αλλάζει.
Υπάρχει άλλη μία ειρωνική σκηνή στην εξιστόρηση, ειρωνική, καθώς για ακόμη μία φορά, ο κόσμος ανταποκρίνεται σωστά στα γεγονότα που εξελίσσονται μπροστά του και υπενθυμίζει στους ανθρώπους του Θεού για το πώς πρέπει να ζουν. Κάτι που κάνει συχνά ο Λόγος του Θεού: βάζει τη σωστή θεολογία στα “λάθος χείλη”, στα “χείλη του κόσμου”.
Πίσω στην ιστορία, τα αδέλφια του Ιωσήφ, επιστρέφουν για να ζητήσουν φαγητό για δεύτερη φορά. Σε αυτή τη δεύτερη επίσκεψη ανησυχούν και φοβούνται, καθώς έχουν βρει χρήματα στα σακιά τους —τοποθετημένα στα κρυφά από τους υπηκόους του Ιωσήφ— και φοβούνται μην τους κατηγορήσουν πως τα είχαν κλέψει στην πρώτη επίσκεψή τους. Έτσι σπεύδουν να προκαταλάβουν τον προϊστάμενο του σπιτιού του Ιωσήφ. Στο σημείο αυτό συναντούμε κάτι μοναδικό στην απάντηση του προϊστάμενου:
«Εκείνος τους είπε: Ησυχάστε και μη φοβόσαστε. Ο Θεός σας κι ο Θεός του πατέρα σας αυτός έβαλε το θησαυρό στα σακιά σας». (Γεν. 43:23)
Από τα “χείλη του κόσμου” ακούμε τη σωστή θεολογία, ο προϊστάμενος τους υπενθυμίζει πώς θα πρέπει να στέκονται ως πιστοί Του Θεού σε καταστάσεις σαν κι αυτή. Μάλιστα αυτό το “ησυχάστε” είναι “γροθιά στο στομάχι” καθώς είναι μία από τις πιο σημαντικές θεολογικές αλήθειες για τους Ισραηλίτες. Είναι η εβραϊκή λέξη για την ειρήνη, είναι η λέξη “σαλόμ”, δηλαδή, ο βασικός τρόπος να ζεις ως λαός Του Θεού, αυτό που σε διακρίνει από τους υπόλοιπους ανθρώπους.
Το περιστατικό μας παρακαλεί να αναρωτηθούμε: Πώς είχε αυτή τη θεολογία αυτός ο ξένος προϊστάμενος; Και μάλιστα μια καλά εφαρμοσμένη θεολογία. Ερμήνευσε την τοποθέτηση των χρημάτων στα σακιά ως μία ενέργεια της πρόνοιας του Θεού.
Η απάντηση νομίζω βρίσκεται στην επαφή του με την κοινότητα της πίστης. Μέσα από την επαφή μας με τον κόσμο αλλάζει ο ίδιος ο κόσμος. Ο προϊστάμενος του σπιτιού του Ιωσήφ γνωρίζει πολύ καλά αυτή τη θεολογία, καθώς είναι η θεολογία πάνω στην οποία έχει βασιστεί το σπίτι στο οποίο υπηρετεί. Κάθε μια φράση του Ιωσήφ, όπως αποτυπώνονται στα προηγούμενα κεφάλαια της Γένεσης, είναι μία ομολογία αυτής της θεολογίας:
«Δε με στείλατε, λοιπόν, εσείς εδώ, αλλά ο Θεός». (Γεν. 45:8)
Ως ρεφραίν, επαναλαμβάνονται αυτά τα λόγια από το στόμα του Ιωσήφ. Ο προϊστάμενος στεκόμενος πλάι στη ζωή του Ιωσήφ πλέον άλλαζε. Άρχισε να πιστεύει στον ζωντανό και αληθινό Θεό, στην πρόνοιά Του.
Με το να στεκόμαστε πλάι-πλάι με τον κόσμο, η απόσταση που έχουμε στο μυαλό μας μεταξύ της εκκλησίας και του κόσμου μικραίνει, καθώς οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με την αλήθεια. Το ευαγγέλιο εφαρμόζεται μπροστά στα μάτια τους και πλέον γίνεται ο τρόπος να κατανοήσουν καλύτερα όσα τους συμβαίνουν γύρω τους. Αυτό κάνουμε ως εκκλησία παρούσα μέσα στην κοινωνία: βάζουμε τον Θεό στην εξίσωση.
Γ. Ο τάφος που ένωσε τον κόσμο
Φθάνοντας στο τέλος, πίσω σε αυτή την εικόνα, μπροστά στον τάφο του Ιακώβ, όπου Ισραηλίτες και Αιγύπτιοι στέκονται μαζί. Ο λαός του Θεού και ο κόσμος στέκονται μαζί. Μας μπερδεύει αυτή η εικόνα, μας κάνει να αναρωτιόμαστε: πώς είναι δυνατόν κάτι τέτοιο να συμβαίνει;
Θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα την απάντηση όταν δούμε σε αυτό το σημείο μία εσχατολογική πρόγευση. Μία πρόγευση της υπόσχεσης του Θεού στον Αβραάμ πως θα γίνει ευλογία για τα έθνη. Ο σκοπός εξαρχής και πάντοτε ήταν αυτή η εικόνα που συναντούμε εδώ, ως μια πρόγευση μόνο, μπροστά στον τάφο του Ιακώβ. Μια υπόσχεση που γίνεται πραγματικότητα —με απόλυτο τρόπο— μπροστά σε έναν άλλο θάνατο και τάφο, αυτόν Του Ιησού.
Ο Απ. Παύλος μας ενημερώνει για την εκπλήρωση αυτής της υπόσχεσης που έχουμε ως πρόγευση στο τέλος του βιβλίου της Γενέσεως. Στην Επιστολή Προς Εφεσίους, διαβάζουμε:
«Αυτός πραγματικά είναι για μας η ειρήνη. Αυτός έκανε τους δύο αντιμαχόμενους κόσμους ένα λαό και γκρέμισε με το σταυρικό Του θάνατο ό,τι σαν τείχος τούς χώριζε και προκαλούσε έχθρα μεταξύ τους». (Εφ.2:14)
Πώς το έκανε αυτό ο Χριστός; Αποτελεί ένα μυστήριο, με την έννοια του θαύματος; Η απάντηση νομίζω είναι πιο απλή. Ο θάνατος του Χριστού μάς ενώνει. Ο σταυρός ενώνει όλους τους ανθρώπους, όχι μαγικά, αλλά αποδεικνύοντάς μας πως έτσι κι αλλιώς ήμασταν, εξαρχής και πάντοτε, από την ίδια πλευρά: αυτή των αμαρτωλών!
Μπροστά στον σταυρό γινόμαστε αυτό που ήδη είμαστε, φανερώνεται όλων μας το πρόβλημα, στεκόμαστε όλοι μας αμαρτωλοί ενώπιον του Θεού. Γινόμαστε ένα, καθώς στεκόμαστε ως εχθροί απέναντι στον Θεό και βλέπουμε να βάζει τέλος στον κοινό μας εχθρό, τον θάνατο!
Κοιτώντας τον κόσμο και τους άλλους γύρω μας συχνά ξεχνούμε την αλήθεια και βλέπουμε τους υπόλοιπους εχθρούς του Θεού και ξεχνούμε εύκολα και γρήγορα τη δική μας εχθρότητα. Μπροστά στον σταυρό, μπροστά στον θάνατο του Ιησού γινόμαστε —ή καλύτερα θυμόμαστε ξανά— πως ήμασταν πάντοτε ένα με την υπόλοιπη ανθρωπότητα: αμαρτωλοί, σκλάβοι του θανάτου και της φθοράς. Ο θάνατος και η εμπειρία της φθοράς μας φέρνουν αντιμέτωπους με αυτή την κοινή ανθρώπινη πραγματικότητα. Αυτό συναντούμε κοιτώντας τους ανθρώπους πλάι-πλάι μπροστά στον τάφο του Ιακώβ, το ίδιο προσφέρει ο σταυρός του Χριστού σε όλους τους ανθρώπους.
Αυτό είναι το πρώτο βήμα για να σταθούμε πλάι-πλάι. Όμως συνεχίζει ο Απ. Παύλος και μιλά για το πραγματικό θαύμα:
«Πραγματικά, δια του Χριστού μπορούμε μ’ ένα πνεύμα και οι δύο, εθνικοί και Ιουδαίοι, να πλησιάσουμε τον Πατέρα. Δεν είστε, λοιπόν, πια ξένοι και πάροικοι, αλλά ανήκετε στο λαό του Θεού, στην οικογένεια του Θεού». (Εφ.2:18-19)
Από κοινοί εχθροί του Θεού, πλέον γινόμαστε, δια του Ιησού Χριστού, οικογένεια του Θεού.
