«επειδή, τα όπλα τού πολέμου μας δεν είναι σαρκικά, αλλά δυνατά με τον Θεό για καθαίρεση οχυρωμάτων»
(Β’ Κορ. 10:4)
Όταν ο Λούθηρος θυροκολλούσε τις 95 Θέσεις του σχετικά με τα συγχωροχάρτια, η πρόθεσή του δεν ήταν να υποκινήσει μια δημόσια αντιδικία σε βαθμό που θα προκαλούσε τέτοιο σάλο σχεδόν σε όλη τη Γερμανία και την Ευρώπη. Η ενέργειά του έδινε διέξοδο στην αγανάκτηση που προκλήθηκε από την ξεδιάντροπη εκμετάλλευση απλών ανθρώπων με την πρακτική των συγχωροχαρτιών και την χονδροειδή παρουσίαση που μετέρχονταν ο πωλητής τους, ο Τέτσελ. Ήταν ταυτόχρονα μια ευθεία αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας τέτοιων μεθόδων για τη «σωτηρία» από το «καθαρτήριο πυρ». Μορφωμένοι άνθρωποι πήραν αυτές τις «Θέσεις», τις μετέφρασαν (από τα Λατινικά) και τις διένειμαν σε όλη τη Γερμανία χωρίς να έχει γνώση ο Λούθηρος. Τώρα ο Λούθηρος έγινε στόχος επίθεσης επισκόπων, μοναχών (ιδιαίτερα των Δομινικανών που συσπειρώθηκαν γύρω από τον Τέτσελ) και όσων υποστήριζαν την Ρωμαιοκαθολική θεολογία και την «συγχωροχάρτινη» πρακτική για σωτηρία. Έτσι άρχισε ο αγώνας των Μεταρρυθμιστών. Ένας αγώνας που επρόκειτο να είναι μακρύς, δύσκολος και για τους πιστούς στην αλήθεια της Αγίας Γραφής γεμάτος διωγμούς, κινδύνους, θυσίες, αίμα και θάνατο. Όμως άξιζε κάθε θυσία επειδή ήταν ένας αγώνας υπέρ της αλήθειας του ευαγγελίου του Χριστού, μια προσπάθεια επιστροφής στον αποστολικό χριστιανισμό, ένας πνευματικός πόλεμος για την καθαίρεση πνευματικών οχυρών και υψωμάτων πλάνης. Σε αυτή την προσπάθεια οι δυνάμεις του κακού δεν επρόκειτο να μείνουν αδρανείς. Ο Δράκος πάντα θα στέκεται ενώπιον της γυναικός για να καταφάγει το τέκνον αυτής (Αποκ. 12:4β). Όσο θα υπάρχει φως και σκοτάδι, θα υπάρχει σύγκρουση μεταξύ τους. Τόσο η πλάνη όσο και η αλήθεια πάντα θα έχουν τους υπηρέτες τους.
Οι αγώνες αυτοί των Μεταρρυθμιστών έλαβαν διάφορες μορφές. Μια από αυτές ήταν και οι συζητήσεις που διεξήγαν με τους Ρωμαιοκαθολικούς εκπροσώπους. Ήταν αυτές οι συζητήσεις ένα μέτωπο στο οποίο οι Μεταρρυθμιστές είχαν την ευκαιρία να εξηγήσουν τις θέσεις τους και να αναπτύξουν τις αλήθειες της Αγίας Γραφής. Έγιναν διάφορες τέτοιες συζητήσεις και συναντήσεις στις οποίες σε κάποιο βαθμό οι υποστηρικτές της Μεταρρύθμισης κινδύνευαν ακόμα και να χάσουν τη ζωή τους. Συνέχισαν όμως ακούραστα τους αγώνες αν και δεν προέκυψαν άμεσα αποτελέσματα. Ακαταπόνητοι όμως συνέχισαν τους ακατάβλητους αγώνες τους.
Ας δούμε κάποιες από αυτές τις συζητήσεις.
Ήταν ανάγκη να υπερασπιστούν την αλήθεια – Η συζήτηση της Χαϊδελβέργης
Ο Πάπας Λέων ο 10ος πιεζόμενος από εκείνους που κέρδιζαν αδρά από την πώληση συγχωροχαρτιών έδωσε εντολή στον επικεφαλής του Αυγουστινιανού Τάγματος να τερματίσει την αντιδικία. Έτσι ο Λούθηρος κλήθηκε να εμφανιστεί μπροστά στο διοικητικό σώμα των Αυγουστινιανών στην Χαϊδελβέργη τον Απρίλιο του 1518. Αυτή είναι γνωστή ως η «Η συζήτηση της Χαϊδελβέργης» όπου ο Λούθηρος παρουσίασε 40 Θέσεις (διαφορετικές από τις 95). Μεταξύ άλλων ο Λούθηρος παρουσίασε τη σημαντική αντίθεση της Ρωμαιοκαθολικής θεολογίας και της θεολογίας της σωτηρίας με βάση το σταυρό του Χριστού. Ο Λούθηρος γνώριζε πως η Ρωμαιοκαθολική θεολογία εξυψώνει το τι μπορεί ο άνθρωπος να καταφέρει, τα ηθικά επιτεύγματα της ανθρώπινης καλοσύνης με τα οποία προσπαθεί να κερδίσει τη σωτηρία του. Με τη Βιβλική όμως θεολογία αντιλαμβανόταν την θεία απόρριψη κάθε ανθρώπινου επιτεύγματος, μια απόρριψη που αποκαλύφθηκε στο σταυρό του Ιησού Χριστού· η αληθινή γνώση του Θεού και η αληθινή σωτηρία βρίσκονται όχι στην ανθρώπινη προσπάθεια παρά μόνο στον εσταυρωμένο Χριστό. Ο αμαρτωλός πρέπει να πεθάνει ως προς τα δικά του επιτεύγματα, ισχυρίστηκε ο Λούθηρος, και να νοιώσει απόγνωση ως προς τη δική του διανοητική και ηθική ικανότητα να ανεύρει το Θεό, εάν πρόκειται ποτέ να λάβει τη χάρη του Χριστού. Με την παρουσίασή του ο Λούθηρος κέρδισε δύο νεαρούς μοναχούς, τον Μαρτίνο Μπούσερ και τον Ιωάννη Μπρένζ, που επρόκειτο σύντομα να γίνουν ηγέτες μεταρρυθμιστές σε άλλες περιοχές (Στρασβούργο και Σουαβία).
Μέχρι τότε ο Λούθηρος δεν διανοούνταν να αποσχισθεί από την Παποσύνη. Εντούτοις, βλέποντας τα πράγματα εκ των υστέρων, μπορούμε να διακρίνουμε πως η θεολογία του αργά και βαθμιαία γίνονταν πιο «Διαμαρτυρόμενη». Σε ένα δημοφιλές φυλλάδιο που έγραψε για να εξηγήσει τις 95 Θέσεις του αμφισβητούσε το δικαίωμα του Πάπα να είναι κεφαλή της Εκκλησίας· στις ημέρες του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου, εξήγησε ο Λούθηρος, η Εκκλησία της Ρώμης δεν ήταν ανώτερη της Ανατολικής Εκκλησίας. Σύντομα ασκούσε κριτική ακόμα και στην επίσημη θεολογία των συγχωροχαρτιών, αρνούμενος ότι ο Πάπας είχε οποιαδήποτε εξουσία να ελευθερώνει ψυχές από το καθαρτήριο πυρ. Επίσης άρχισε να διδάσκει πως αφορισμός από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν επηρέαζε την αιώνια σωτηρία μιας ψυχής· καμία επίγεια δύναμη δεν μπορούσε να χωρίσει έναν αληθινό πιστό από την αιώνια αγάπη του Χριστού. Έτσι εάν μια καταδίκη αφορισμού ήταν άδικη, απλά απέκοπτε μια ψυχή μόνο από την εξωτερική και ορατή Εκκλησία της Παποσύνης, και όχι από την πνευματική Εκκλησία των εκλεκτών· εάν ο αφορισμός ήταν δίκαιος, ειλικρινής, προσωπική μετάνοια ενώπιον του Θεού σώζει το αφορισμένο άτομο, ακόμα και αν η Εκκλησία δεν τον δέχεται ποτέ πίσω.
Τον Αύγουστο ο Πάπας κάλεσε τον Λούθηρο να εμφανιστεί ενώπιόν του μέσα σε 60 μέρες προκειμένου να λογοδοτήσει για τις «πλάνες» του· επίσης διέταξε τον Πρίγκιπα της Σαξονίας, Φρειδερίκο τον Σοφό, να παραδώσει το Λούθηρο στον Παπικό αντιπρόσωπο, Θωμά Ντε Βίο, επίσης γνωστό ως Καρδινάλιο Καγιετάν, διακεκριμένο Ιταλό θεολόγο και μαθητή του Θωμά Ακινάτη. Ο Φρειδερίκος όμως συντάχθηκε με τον Λούθηρο και κανόνισε μια ειρηνική συνάντηση μεταξύ του Λούθηρου και του Καγιετάν στο Άουγκσμπουργκ τον Οκτώβιο του 1518. Αυτές οι συζητήσεις ήταν μέρος του αγώνα που έδωσαν οι Μεταρρυθμιστές για την προβολή της Βιβλικής αλήθειας.
Ο αγώνας στο Άουγκσμπουργκ
Ο Καγιετάν δεν ήταν ούτε των άκρων, ούτε σκληροπυρηνικός υπερασπιστής του παλιού. Στην πραγματικότητα ήταν και ο ίδιος κάπως μεταρρυθμιστής. Μετά την εμπέδωση του Ρωμαιο/κού-Διαμαρτυρόμενου σχίσματος, τη δεκαετία του 1520, ο Καγιετάν συνέστησε πολιτική συμφιλίωσης, υποστηρίζοντας πως η Εκκλησία πρέπει να αποδεχθεί το γάμο των ιερέων και να παραχωρήσει το κρασί στους λαϊκούς κατά τη θεία κοινωνία. Η αναφορά στην οποία ο Καγιετάν έκανε αυτές τις προτάσεις προκάλεσε τέτοιο σοκ που γρήγορα θάφτηκε στα Παπικά αρχεία. Σε αυτό το αρχικό στάδιο, το 1518, ο Καγιετάν συμφώνησε με κάποιες από τις κριτικές του Λούθηρου για τα συγχωροχάρτια και αναφέρθηκε σε σημεία διαφωνίας ως «λάθη» αντί για αιρέσεις από την πλευρά του Λούθηρου.
Ωστόσο οι τρεις συναντήσεις ανάμεσα στους δύο άνδρες δεν επέφεραν κανένα αποτέλεσμα. Ο Καγιετάν αισθάνονταν ότι αντιπαθούσε προσωπικά τον Λούθηρο· του φαίνονταν ότι ο Γερμανός μοναχός είχε τα μάτια ενός δαίμονα, με συνεχείς αναλαμπές σκοτεινού φωτός. Αμφότεροι έχαναν την ψυχραιμία τους με τον άλλον, ιδιαίτερα όταν ο Λούθηρος έβαλε τρικλοποδιά στον Καγιετάν σχετικά με ένα λάθος απόσπασμα που ο δεύτερος παρέθεσε από την Παπική βούλα Unigenitus, πάνω στο «θησαυροφυλάκιο των αξιών» (το περίσσευμα των καλών έργων των αποθανόντων αγίων). Ο Καρδινάλιος από την πλευρά του πίεζε σταθερά τον Λούθηρο σχετικά με την απόλυτη εξουσία της Παποσύνης να ερμηνεύει τη Γραφή, διέταξε τον Γερμανό να πάρει πίσω τα λάθη του και τον απείλησε με αφορισμό. Ο Λούθηρος αρνήθηκε να υποταχθεί και τα επιχειρήματα του Καγιετάν ανάγκασαν τον καθηγητή της Βιτεμβέργης για πρώτη φορά να αρνηθεί το αλάθητο του Πάπα. Γίνονταν όλο και πιο σαφές στο Λούθηρο ότι θα πρέπει είτε να εγκαταλείψει τις πεποιθήσεις του και να υποταχθεί άνευ όρων στην αξίωση της Παποσύνης για απόλυτη εξουσία σε πνευματικά θέματα, ή να εμμείνει στις απόψεις του με κόστος την κατηγορία ότι ήταν η ίδια η Παποσύνη που βρίσκονταν σε πλάνη. Σ’ αυτό το στάδιο, ο Λούθηρος ακόμα δεχόταν ότι το αξίωμα του Πάπα ήταν η ορατή κεφαλή της Εκκλησίας αλλά διατείνονταν ότι ο Πάπας υπόκεινταν στην διόρθωση από τις Γραφές και από μια οικουμενική Σύνοδο όλης της Εκκλησίας. Η τελική απάντηση του Καγιετάν ήταν, «Πάρε πίσω τα λάθη σου, διαφορετικά να μην εμφανιστείς πλέον μπροστά μου». Μετά από αυτό ο Λούθηρος το θεώρησε σωφροσύνη να διαφύγει από το Άουγκσμπούργκ και το έκανε γρήγορα με άλογο. Δεν τελείωσαν εκεί οι συζητήσεις και αντιδικίες που οι μεταρρυθμιστές διεξήγαν με τους αντιπάλους τους· συνεχίστηκαν. Όλες αυτές οι συγκρούσεις με τις πλάνες συνεπάγονταν γι αυτούς κινδύνους και απειλές για τη ζωή τους. Αψήφησαν τις δυσκολίες και την προσωπική ασφάλεια και άνεση και προτίμησαν να φέρουν πάνω τους το σταυρό του Χριστού. Η Μεταρρύθμιση ήταν ένα έπος σκληρών αγώνων.
Μαθήματα για τους πιστούς
Τόσο από τα γραπτά της καινής Διαθήκης, όσο και από την ιστορία, φαίνεται δεν μπορούν να συνυπάρξουν η αλήθεια με την πλάνη. Και μοιραία επέρχεται μια μεταξύ τους σύγκρουση. Οι πιστοί δεν έχουν άλλη ευκολότερη επιλογή παρά να δώσουν τις μάχες υπέρ της αλήθειας. Το ίδιο ισχύει μέχρι σήμερα. Καλούμαστε στη χώρα μας να σταθούμε όχι κατά της αληθείας αλλά υπέρ της αληθείας έστω κι αν η εκκλησιαστική παράδοση έχει παρασύρει όλους τους άλλους στον ολέθριο δρόμο της πλάνης και συνεχίζει να τους κρατά εκεί. Διατηρούνται μέχρι σήμερα πολλές από τις πλάνες που αντιπάλεψαν οι μεταρρυθμιστές, έστω κι αν δεν υφίσταται θέμα συγχωροχαρτιών (στην Ελλάδα ποτέ δεν υπήρξε). Η υποστήριξη της αλήθειας έχει κόστος αλλά αυτό δεν πρέπει να μας πτοεί. Ας παραμείνουμε πιστοί στις Βιβλικές αρχές μας επειδή τελικά δεν θα κριθούμε από εκκλησιαστικά συνέδρια και συνόδους αλλά από τον Θεό ενώπιον του θρόνου Του. Είθε να δώσουμε καλή απολογία του τρόπου με τον οποίο ζήσαμε και υπηρετήσαμε την αλήθεια του Χριστού και την υπόθεση του ευαγγελίου.
