Για αρκετό καιρό οι πρόσφυγες έφταναν στην Ελλάδα και στη συνέχεια προχωρούσαν μέσω της Ειδομένης και της λεγόμενης Βαλκανικής οδού, προς την βόρεια Ευρώπη, που ήταν γι’ αυτούς η “Γη της Επαγγελίας”.1
Όμως, μόνο από τον Αύγουστο του 2015 και μετά τα ευρωπαϊκά κράτη συνειδητοποίησαν ότι βρίσκονται μπροστά σ’ ένα πρωτοφανές για τις ημέρες μας γεγονός: εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες ιδιαιτέρως από χώρες όπως το Ιράν, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και τη Συρία είχαν ως τελικό προορισμό τους την Ευρώπη.
Οι εικόνες των υπερφορτωμένων πλεούμενων, των χιλιάδων πορτοκαλί σωσιβίων, των νεκρών που ξεβράστηκαν από το κύμα, όπως ο μικρός Αϋλάν, των εγκλωβισμένων στην Ειδομένη εξαιτίας του φράχτη της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, αλλά και των ταλαιπωρημένων προσφύγων από το κρύο, τη βροχή, την πείνα, τις αρρώστιες και την απογοήτευση, προκάλεσαν την συμπάθεια των λαών μας.
Ταυτόχρονα, όμως, προκάλεσαν και τον φόβο. Με εξαίρεση τη Γερμανία και τη Σουηδία, η υπόλοιπη Ευρώπη δυσκολεύτηκε και δυσκολεύεται ακόμη να τους δεχθεί. Απεναντίας, όλο και περισσότερο αναπτύσσεται μια εχθρική ρητορική απέναντι στους ανθρώπους αυτούς, που συνοδεύεται από την άνοδο ξενοφοβικών και ρατσιστικών αντιλήψεων και την όρθωση τειχών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η παρουσία όλων αυτών των ανθρώπων, ξένων προς τον πολιτισμό και τα ιδεώδη της Ευρώπης, έχει προκαλέσει κρίση στη Γηραιά Ήπειρο. Οι πολιτικοί μας δυσκολεύονται να βρουν λύσεις αποδεκτές από όλους, ενώ κάποιοι από αυτούς εκμεταλλεύονται την κατάσταση για να κερδίσουν οπαδούς με τον λαϊκίστικο και ρατσιστικό τους λόγο.
Αυτό, όμως, που για τον κόσμο θεωρείται κρίση και προκαλεί φόβο και αναστάτωση, για την Εκκλησία και τους Χριστιανούς πρέπει να θεωρείται ευκαιρία. Κι αυτό, διότι η Εκκλησία του Ιησού Χριστού είναι η Βασιλεία του Θεού μέσα στον κόσμο. Τα δεδομένα της είναι εντελώς διαφορετικά από αυτά του κόσμου -μάλλον είναι τα ακριβώς αντίθετα- και ορίζονται από το Ευαγγέλιο.
Η αντίδρασή μας απέναντι σε όλα αυτά τα πλήθη των ταλαιπωρημένων ανθρώπων δεν επαφίεται στη δική μας κρίση κι επιλογή, στις δικές μας φιλοσοφικές και φιλολογικές σκέψεις και συζητήσεις, αλλά είναι προγραμματισμένη από τον ίδιο το Λόγο του Θεού, στον Οποίο καλούμαστε να υποταχθούμε. Διότι σε διαφορετική περίπτωση έχουμε το Ευαγγέλιο απέναντί μας να μας καταδικάζει.
Έτσι, η Εκκλησία έπρεπε και πρέπει να προσεγγίσει το θέμα των προσφύγων ως…:
Ι. Την ευκαιρία λατρείας του Θεού
Εάν το πρώτο ερώτημα του Άγιου Θεού στον αμαρτωλό πλέον και απόντα από την καθημερινή συνάντησή του με τον Θεό, αλλά, κρυβόμενο εξαιτίας της αμαρτίας του άνθρωπο είναι, “9Αδάμ, πού είσαι;” (Γέν. 3), το δεύτερο ερώτημα του Θεού προς τον άνθρωπο που προσεγγίζει λατρευτικά τον Θεό, είναι, “9 Πού είναι ο αδερφός σου ο Άβελ;” (Γέν. 4).
Ο Κάιν θεωρεί ότι μπορεί να προσεγγίσει και να λατρεύσει τον Θεό στην απουσία του πλησίον του, αλλά ο Θεός αρνείται μία τέτοια λατρεία, διότι στην Αγία Γραφή ιδιωτική λατρεία του Θεού δεν υπάρχει. Η λατρεία που ο Θεός επιθυμεί κι επιδιώκει είναι δημόσια και μάλιστα τριαδική: ο πιστός σε αρμονική και λυτρωτική σχέση με τον πλησίον, ενώπιον του Θεού.
Όλη η πρόνοια του Νόμου στην ΠΔ έχει αυτήν την διάσταση. Για παράδειγμα η εντολή του Σαββάτου, “8 Να θυμάσαι την ημέρα του Σαββάτου, για να την ξεχωρίζεις και να την αφιερώνεις στον Κύριο. 9 Έξι μέρες θα εργάζεσαι και θα κάνεις όλες τις εργασίες σου. 10 Αλλά η έβδομη μέρα είναι μέρα ανάπαυσης, αφιερωμένη σ’ Εμένα, τον Κύριο το Θεό σου. Την ημέρα αυτή δεν επιτρέπεται να κάνεις καμιά εργασία ούτε εσύ ούτε ο γιος σου ούτε η θυγατέρα σου ούτε ο δούλος σου ούτε η δούλη σου ούτε τα ζώα σου ούτε ο ξένος που κατοικεί στις πόλεις σου” (Έξ. 20).
Δεν μπορούσε ο πιστός Εβραίος να προσεγγίσει τον Θεό μόνο αυτός και η οικογένειά του. Έπρεπε να δοθεί το προνόμιο της σαββατικής ανάπαυσης και λατρείας του Θεού και στον ξένο που φιλοξενούνταν στις πόλεις του.
Η νηστεία ίσως είναι από τις πιο ιδιωτικές λατρευτικές ασκήσεις που έχουμε. Ωστόσο, είναι απαράδεκτη από τον Θεό, όταν δεν συνοδεύεται από έγνοια, δικαιοσύνη και αγάπη προς τον πλησίον που δυστυχεί. Λέει ο Θεός, “4 Εσείς τη μέρα που νηστεύετε παλεύετε για τα συμφέροντά σας, και βασανίζετε όλους αυτούς που σας δουλεύουν. Νηστεύετε και ταυτόχρονα μαλώνετε και φιλονικείτε, χτυπάτε ο ένας τον άλλο με γροθιές. Μ’ αυτό τον τρόπο που νηστεύετε, δεν πρόκειται να εισακουστεί η προσευχή σας… 6 Η νηστεία που θέλω Εγώ είν’ ετούτη: Να σπάτε των αδικημένων τα δεσμά, να λύνετε τα φορτία που τους βαραίνουν, τους καταπιεσμένους ν’ απελευθερώνετε και να συντρίβετε κάθε ζυγό. 7 Νηστεία είναι με τον πεινασμένο το ψωμί σας να μοιράζεστε, τον άστεγο να φέρνετε στο σπίτι, αν κάποιον βλέπετε γυμνόν με ρούχα να τον ντύνετε και τη βοήθεια στο συνάνθρωπό σας να μην την αρνιέστε… Πάψτε τους συνανθρώπους σας να τους καταπιέζετε, να φοβερίζετε με απειλητικές χειρονομίες, λόγια να λέτε για τους άλλους πονηρά. 10 Μοιράστε με τον πεινασμένο το ψωμί σας και δώστε ανακούφιση στον καταπιεσμένο. Τότε μες στο σκοτάδι θα λάμψει το φως σας, και το σκοτάδι σας θα γίνει σαν του μεσημεριού το φως.” (Ησ. 58).
ΙΙ. Είναι ευκαιρία η Εκκλησία να γνωρίσει τον πλησίον και παράλληλα να αποδειχτεί “ο Πλησίον”
Δεν διαφέρουμε πολύ από τους Εβραίους της εποχής του Κυρίου, οι οποίοι αντιλαμβάνονταν τον πλησίον, όπως όλοι μας, δηλαδή ως τον ομοεθνή, τον ομόγλωσσο, τον ομόθρησκο.
Ωστόσο, ο Χριστός όχι μόνο καταργεί αυτόν τον διχαστικό ορισμό του “πλησίον”, αλλά και τον επανα-ορίζει προκαλώντας τις εθνικιστικές και θρησκευτικές αντοχές και τα όριά μας. Μάλιστα, ο Χριστός δεν δίνει το δικαίωμα σε κανέναν από εμάς να ορίσουμε τον “πλησίον” μας, διότι όχι μόνο δεν θα μπορέσουμε να ξεφύγουμε από το τρίπτυχο του “ομοεθνούς, του ομόγλωσσου, του ομόθρησκου”, αλλά ακόμη και μέσα σε αυτό το αυστηρώς ρατσιστικό πλαίσιο έχουμε την τάση να επιλέγουμε το πρόσωπο το οποίο θεωρούμε ως τον “πλησίον” μας.
Η παραβολή του Καλού Σαμαρείτη είναι εκεί για να ελέγχει στις ρατσιστικές μας τάσεις και παρεκτροπές, υπενθυμίζοντάς μας ότι ο “πλησίον” είναι το πρόσωπο που ο Θεός φέρνει στο διάβα μας και όχι το πρόσωπο που εμείς επιλέγουμε. Ενδεχομένως, είναι ο “αλλοεθνής, ο ετερόγλωσσος, ο αλλόθρησκος” απέναντι στον οποίο καλούμαστε ως Χριστιανοί να αποδειχτούμε “πλησίον”, καθώς όλη η Παραβολή περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα του Χριστού, “36 Ποιος λοιπόν απ’ αυτούς τους τρεις κατά τη γνώμη σου αποδείχτηκε “πλησίον” εκείνου που έπεσε στους ληστές;»”. Και όταν η απάντηση έρχεται από τον νομοδιδάσκαλο, “37 Εκείνος που τον σπλαχνίστηκε”, τότε ο Χριστός δείχνει τον δρόμο στον οποίο πρέπει κι αυτός να περπατήσει, “37 Πήγαινε, και να κάνεις κι εσύ το ίδιο”.
Έτσι, το ζητούμενο για μας, τους Χριστιανούς της Ευρώπης, δεν είναι μόνο «Ποιος είναι ο πλησίον;», αλλά και εάν ‘εγώ ως Χριστιανός, μέλος της νέας Βασιλείας, αποδεικνύομαι ως ο πλησίον’ και υπακούω στην εντολή του Κυρίου, “37 Πήγαινε, και να κάνεις κι εσύ το ίδιο”;
ΙΙΙ. Είναι ευκαιρία η Εκκλησία να εκπληρώσει την παραβολή της κρίσης
Η παρουσία των προσφύγων προσφέρει στην Εκκλησία την χρυσή ευκαιρία να κάνει πράξη αυτό που πιστεύει και διακηρύττει αναφορικά με το ανθρώπινο πρόσωπο. Κάθε ένας από αυτούς τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας, φέρει την σφραγίδα του Θεού ως ιδιαίτερο δημιούργημά Του.
Η παραβολή της Κρίσης, σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες, αποτελεί ιστορία που έρχεται από το μέλλον. Είναι το μέλλον. Στην παραβολή ο Χριστός ταυτίζεται με τον “ἐλάχιστο” της κοινωνίας, δηλαδή τον “πεινῶντα, διψῶντα, ξένον, γυμνὸν, ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ”.
Οι πρόσφυγες προσωποποιούν τους “ἐλάχιστους” της κοινωνίας μας σήμερα. Είναι αυτοί που: “πεινoῦν, διψoῦν, εἶναι ξένοι, γυμνοί, ἀσθενείς και κατά μία ἔννοια, ἐν φυλακῇ”.
Είναι οι “ἐλάχιστοι” τους οποίους δεν τους θέλει σχεδόν κανείς στη χώρα του, στην πόλη του, στο σχολείο των παιδιών του, στην πολυκατοικία του. Τους ανεχόμαστε σε εγκαταλελειμμένα στρατόπεδα κάτω από άθλιες συνθήκες ή σε βιομηχανικές ζώνες. Κάπου, αρκεί να είναι μακριά από εμάς, τα παιδιά μας και τις επιχειρήσεις μας, να μην τους βλέπουμε και χαλούν την αισθητική του τόπου μας. Και ίσως για να έχουμε τη συνείδησή μας ήσυχη προβαίνουμε και σε κάποιες φιλανθρωπικές δράσεις, τις οποίες επιδιώκουμε να τις καλύψουν τα ΜΜΕ, για να δείχνουμε ότι είμαστε φιλόστοργοι ακτιβιστές.
Αναρωτιέται κανείς, πόσο χριστιανική είναι μια τέτοια συμπεριφορά; Ησυχάζουμε ότι στο Ναό συναντάμε τον Θεό, έρχεται, όμως, ο Ιησούς και αναποδογυρίζει όλα μας τα δεδομένα, όταν μας λέει πού ακριβώς Τον συναντάμε, “40 σας βεβαιώνω πως αφού [δεν] τα κάνατε αυτά για έναν από τους άσημους αδερφούς μου, [δεν] τα κάνατε για μένα” (Μτ. 25).
Μετά την κλήση του τελώνη Ματθαίου ο Χριστός κάθεται στο σπίτι του και τρώει με τους τελώνες και τους αμαρτωλούς, τους “ἐλάχιστους” εκείνης της κοινωνίας. Ενοχλημένοι οι αντίστοιχοι “χριστιανοί” της εποχής αντιδρούν και απευθυνόμενοι στους μαθητές του Ιησού ρωτούν, “11 Γιατί ο δάσκαλός σας τρώει με τους τελώνες και τους αμαρτωλούς;” Και ο Κύριος τους απαντά με λόγια από τον προφήτη Ωσηέ, “13 …πηγαίνετε να μάθετε τι σημαίνει, αγάπη θέλω και όχι θυσία.” (Μτ. 9).
ΙV. Είναι ευκαιρία η Εκκλησία να ενσαρκώσει την αγάπη του Ιησού Χριστού
Στην εκκλησία μιλάμε για την ενσάρκωση ή ενανθρώπηση του Θεού. Όμως η ενανθρώπηση του Θεού δεν μπορεί να αποτελεί και να περιορίζεται σε θέμα φιλοσοφικό-θεολογικής ενασχόλησης, αλλά είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο ως Χριστιανοί και ως Εκκλησία βιώνουμε την ζωή μας στον κόσμο. Καλούμαστε να σαρκώσουμε την αγάπη του Χριστού και να δείξουμε στον κόσμο τι σημαίνει Χριστός.
Όλη η επίγεια ζωή του Κυρίου ήταν μια σαρκωμένη αγάπη υπηρεσίας. Τα λόγια Του στο Ευαγγέλιο του Μάρκου 10:45 χαρακτηρίζουν όλη τη ζωή Του, “45 …ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι, καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν”. Ο απ. Παύλος μας καλεί να έχουμε το ίδιο φρόνημα που είχε και ο Χριστός (Φιλιπ. 2.5-11), ενώ ο απ. Πέτρος μας λέει ότι ο Χριστός μας άφησε “21 …το υπόδειγμα για να βαδίσετε στ’ αχνάρια τα δικά Του” (A’ Πέτ. 2). Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται σε όλους εμάς, που αξιώνουμε ότι είμαστε Χριστιανοί, είναι: «Τί θα έκανε ο Χριστός με τους πρόσφυγες;»
Η Αγία Τερέσα της Άβιλα είπε: «Ο Χριστός δεν έχει άλλο σώμα εκτός από το δικό σου. Δεν έχει χέρια και πόδια στη γη, εκτός από τα δικά σου. Μέσα από τα δικά σου μάτια βλέπει σπλαχνικά τον κόσμο. Με τα δικά σου πόδια περιφέρεται για να κάνει καλό. Με τα δικά σου χέρια ευλογεί τον κόσμο. Τα δικά σου πόδια, χέρια, μάτια. Εσύ είσαι το σώμα Του. Ο Χριστός δεν έχει επίγειο σώμα, εκτός από το δικό σου». 2
Κάθε φορά που αρνούμαστε να διακονήσουμε τον “ελάχιστο” αποκαλύπτουμε το χριστολογικό κενό μας και ο Χριστιανισμός μας είναι κενός νοήματος.
V. Είναι ευκαιρία η Εκκλησία να εκφέρει προφητικό λόγο
Στην πρώτη δημόσια παρουσία του Ιησού στη συναγωγή της Ναζαρέτ, Tου δόθηκε το βιβλίο του Ησαΐα να διαβάσει κι Εκείνος άνοιξε και διάβασε λόγια που αναφέρονταν στον Ίδιο και τα οποία αποκάλυπταν την φύση της επίγειας παρουσίας Του, “18 Το Πνεύμα του Κυρίου με κατέχει, γιατί ο Κύριος με έχρισε και μ’ έστειλε 19 ν’ αναγγείλω το χαρμόσυνο μήνυμα στους φτωχούς να θεραπεύσω τους συντριμμένους ψυχικά. Στους αιχμαλώτους να κηρύξω απελευθέρωση και στους τυφλούς ότι θα βρουν το φως τους, να φέρω λευτεριά στους τσακισμένους, να αναγγείλω του καιρού τον ερχομό που ο Κύριος θα φέρει τη σωτηρία στο λαό του” (Λκ. 4).
Αυτή ήταν η αποστολή του Κυρίου, και μας καλεί να κάνουμε το ίδιο κι εμείς. Να μην ταυτιστούμε με τους δυνατούς αυτού του κόσμου, αλλά με τους αδύναμους, με τους άλαλους των οποίων η κραυγή απελπισίας δεν φτάνει στ’ αυτιά αυτών που νομίζουν ότι έχουν τις τύχες του κόσμου στα χέρια τους. Και εάν η Εκκλησία δεν μιλήσει, τότε ποιος θα μιλήσει γι’ αυτούς τους ανθρώπους;
“8–9 Μίλα εσύ για χάρη του άλαλου· δίκαια κρίνε και υπερασπίσου το δίκιο του κατατρεγμένου, του δυστυχισμένου, του φτωχού” (Παρ. 31).
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ η φωνή της Εκκλησίας χρειάζεται να ακουστεί στα σαλόνια εκείνων που στέλνουν τον κόσμο μας στην κόλαση του πολέμου. Ως Χριστιανοί έχουμε την ευθύνη, αλλά και την ευκαιρία, το δίκαιο των κατατρεγμένων και δυστυχισμένων να το υπερασπιστούμε και την κραυγή αγωνίας αυτών των ανθρώπων να την φέρουμε εκεί όπου δεν ακούγεται.
Εάν εμείς βρισκόμασταν στη δική τους θέση, θα θέλαμε κάποιοι να μιλήσουν για εμάς. Να παίξουν, εάν θέλετε, έναν ιερατικό-μεσητικό ρόλο. Ως Εκκλησία και ως Χριστιανοί οφείλουμε να γίνουμε οι “προφήτες” αυτών των ανθρώπων προς τα κέντρα εξουσίας και να εφαρμόσουμε τον “Χρυσό Κανόνα” του Κυρίου, “12 Όλα όσα θέλετε να σας κάνουν οι άλλοι άνθρωποι, αυτά να τους κάνετε κι εσείς· σ’ αυτό συνοψίζονται ο νόμος και οι προφήτες” (Μτ. 7).
VΙ. Είναι ευκαιρία κοινής μαρτυρίας της Εκκλησίας
Το προσφυγικό δεν είναι δογματικό πρόβλημα. Δεν είναι το πρόβλημα των Ορθοδόξων ή των Καθολικών ή των Ευαγγελικών. Είναι όλων μας το πρόβλημα, η πρόκληση και η ευκαιρία.
Η κίνηση του Πάπα, του Οικουμενικού Πατριάρχη και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών να βρεθούν από κοινού στη Λέσβο το περασμένο καλοκαίρι, ήταν μια σημαντική σημειολογική κίνηση και ως Ευαγγελικοί την επικροτούμε. Αλλά δεν αρκεί. Κανένας μας δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το μέγεθος της πρόκλησης μόνος του. Χρειάζεται κοινή προσπάθεια.
Όμως, ας είμαστε ειλικρινείς: εκτός από μερικές εξαιρέσεις, πορευόμαστε ανεξάρτητα και αυτόνομα, ενώ θα μπορούσαμε και για ιεραποστολικούς λόγους να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, “ 21 ώστε να είναι όλοι ένα, όπως Εσύ, Πατέρα, είσαι ενωμένος μ’ Εμένα κι Εγώ μ’ Εσένα. Να είναι κι αυτοί ενωμένοι μ’ Εμάς, κι έτσι ο κόσμος να πιστέψει ότι Μ’ έστειλες Εσύ” (Ιωαν. 17).
Κι αυτό με φέρνει στο τελευταίο σημείο,
VΙΙ. Είναι ευκαιρία χριστιανικής ιεραποστολής
Ξέρω, αυτό στις ημέρες μας δεν είναι πολιτικώς ορθό. Ωστόσο, είναι αδύνατο, εάν θέλουμε να είμαστε πιστοί στο Ευαγγέλιο, να αρνηθούμε την ιεραποστολική προσέγγιση στην οποία καλούμαστε ως μαθητές του Ιησού Χριστού.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πιέσουμε ή να χρησιμοποιήσουμε την ανάγκη αυτών των ανθρώπων προσυλητιστικά. Κάτι τέτοιο είναι ανήθικο. Από την άλλη, όμως, δεν πρέπει ούτε για την πίστη μας να ντρεπόμαστε, ούτε να φοβόμαστε να την ομολογήσουμε. Η θυσιαστική αγάπη την οποία καλούμαστε να τους δείξουμε, είναι ικανή να δημιουργήσει εκείνα τα ερεθίσματα κι ερωτήματα, ώστε να τους οδηγήσει να αναζητήσουν την αιτία που είμαστε διαφορετικοί.
Ο Χριστός μάς καλεί και μας βεβαιώνει, “14 Εσείς είστε το φως για τον κόσμο… 16 Έτσι να λάμψει και το δικό σας φως μπροστά στους ανθρώπους, για να δουν τα καλά σας έργα και να δοξολογήσουν τον ουράνιο Πατέρα σας” (Μτ. 5).
Καθώς ο Θεός έχει φέρει αυτούς τους ανθρώπους στην αυλή μας, μας προσφέρεται μια χρυσή ευκαιρία να τους δείξουμε τι είναι ο Χριστός και οι Χριστιανοί και ίσως ζητήσουν να μάθουν την αιτία που μας κάνει διαφορετικούς!
Βιβλιογραφία
- Το παρόν κείμενο αποτελεί ομιλία που εκφωνήθηκε στο συνέδριο που διοργάνωσε η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών της Ι. Μητροπόλεως Δημητριάδος & Αλμυρού μαζί με την Καθολική Ακαδημία της Βαυαρίας, το διήμερο 27 & 28 Σεπτεμβρίου 2016. Το θέμα του συνεδρίου «Πολιτική, Οικονομία, Θρησκεία, Τέχνη: Συμβολή στο Διάλογο Ελλάδας – Γερμανίας»
- http://www.goodreads.com/quotes/66880-christ-has-no-body-now-but-yours-no-hands-no
