Σε ένα πρόσφατο άρθρο με τίτλο “το γέλιο στην Ελλάδα των μνημονίων” αναφέρεται ότι το γέλιο στην εποχή της οικονομικής κρίσης είναι μια πράξη που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ριζοσπαστική, εξεγερσιακή και αντιεξουσιαστική. Το ίδιο άρθρο βέβαια, επισημαίνει ότι το γέλιο της αισιοδοξίας και της ελπίδας εκφράζεται σπάνια καθώς δεν υπάρχουν Έλληνες που ελπίζουν σε ένα καλύτερο αύριο. Οι περισσότεροι άνθρωποι, εξαιτίας των δύσκολων συνθηκών, τείνουν προς την απαισιοδοξία και τον κυνισμό που πηγάζει από μια βαθιά απογοήτευση και σίγουρα όχι από έναν ευφυή σκεπτικισμό. Όσοι είχαν αποταμιεύσεις που δεσμεύτηκαν, όσοι είχαν επιχειρήσεις που έκλεισαν, γελάνε κυνικά! Γελάνε με κάθε νέα υπόσχεση των πολιτικών ηγετών αυτής της χώρας για ένα καλύτερο μέλλον. Δυσκολεύονται να εμπιστευτούν και να ελπίσουν ξανά. Τα σκίτσα του “Αρκά” σε μια τέτοια περίοδο εκφράζουν τέλεια την κυνική θεώρηση της ελληνικής πραγματικότητας. Η δημιουργία του κυνισμού βεβαίως συνδέεται με πολλές ακόμη διαστάσεις πέραν των οικονομικών μας ζητημάτων. Ο Pico Lyer στο βιβλίο του «Global Soul» μιλάει για την εμπειρία του να μην έχεις ένα μέρος να μείνεις, καμιά πατρίδα για να ανήκεις, αναφέρεται στην απουσία ταυτότητας που στο τέλος σε οδηγεί στην απαξίωση αυτού του κόσμου. Παρ’ όλες όμως αυτές τις διαστάσεις που έρχονται να εισηγηθούν την απουσία αξιόπιστης ελπίδας και προοπτικής για τη ζωή μας, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν έχουμε καταφέρει να “ξεφορτωθούμε” την έντονη επιθυμία μας για την ύπαρξη μιας ελπίδας που θα μας ικανοποιήσει. H “πείνα” για ελπίδα και ένα είδος εξήγησης-νοήματος για τον σκοπό και στόχο της ύπαρξής μας κρύβεται πίσω από τις συζητήσεις μας για την επίλυση των προβλημάτων μας. Αναλωνόμαστε σε εκτενείς συζητήσεις για τα οικονομικά προβλήματα και κοινωνιολογικά ζητήματα, επειδή ακριβώς επιθυμούμε διακαώς να βρεθούν λύσεις για τα προβλήματα και επιθυμούμε κάτι τέτοιο επειδή βαθιά μέσα μας ευχόμαστε να υπάρξει ένας καλύτερος κόσμος!
Τα έργα των Erich Fromm, Herbert Marcuse και ιδιαίτερα του Ernest Becker, εξερευνούν τους τρόπους με τους οποίους κάθε πολιτισμός επιχειρεί να αναζητήσει την ελπίδα και την ύπαρξη μιας αφήγησης ζωής που δεν θα μας διαψεύσει. Ο Becker στο έργο του “η άρνηση του θανάτου” εισηγείται ότι όλοι οι άνθρωποι επιχειρούν να αντιμετωπίσουν την απουσία ελπίδας και τον θάνατο και να αντιπαρατεθούν με την έλλειψη νοήματος συμμετέχοντας σε πλαίσια που εμπεριέχουν αιώνιες προεκτάσεις. Όταν συνειδητοποιούμε ότι η ζωή μας είναι μικρή και ο θάνατος είναι ένα αναπόφευκτο σενάριο, προσπαθούμε να δώσουμε νόημα με ηρωικά εγχειρήματα. Επιχειρούμε να προσεγγίσουμε την αθανασία μέσα από την προσπάθειά μας για τη δημιουργία μιας “αυτοκρατορίας”, για τη συγγραφή ενός βιβλίου, για τη δημιουργία μιας οικογένειας, για την απόκτηση μιας περιουσίας! Υπάρχει συνεπώς αυτή η βαθιά “πείνα” στην ανθρώπινη καρδιά που προσδοκεί για κάτι που θα την ικανοποιήσει. Αυτή η εναγώνια αναζήτηση της ελπίδας λαμβάνει χώρα ακόμη και όταν απογοητευόμαστε από την πραγματικότητα γύρω μας, ακόμη και όταν θεωρούμε ότι οι άνθρωποι είναι βαθιά ωφελιμιστές και δεν αξίζουν την εμπιστοσύνη μας. Ακόμη και τότε επιθυμούμε να αποκτήσουμε μια ελπίδα και ένα νόημα ζωής που δεν θα μας διαψεύσει. Ωστόσο οι επιθυμίες μας παραμένουν ανικανοποίητες και γι΄ αυτό απογοητευόμαστε και αντιδρούμε με κυνισμό. Ο κυνισμός και το χιούμορ μας είναι η μεταμφίεση του πόνου και της σύγχυσής μας, του θυμού, του φόβου και της απόγνωσης μας. Αυτός ο κυνισμός δεν μας επιτρέπει να ασχοληθούμε με νηφαλιότητα με τα προβλήματα αυτού του κόσμου αφού απαξιώνεται η πραγματικότητα. Επηρεάζεται επίσης η ίδια μας η ψυχολογία αφού η πικρία μας καθοδηγεί. Επιπρόσθετα, ο κυνισμός, μεταφέρεται στις σχέσεις και μας κάνει καχύποπτους και απρόθυμους να εμπιστευτούμε άλλους ανθρώπους! Ο αιώνας της γνώσης και της πληροφορίας αποκαλύπτει την υποκρισία! Κάθε πρότυπο έχει έναν σκοτεινό εαυτό, κάθε ηγέτης στερείται ακεραιότητας και αυτό μας φέρνει στο σημείο στο οποίο η εμπιστοσύνη γίνεται αδύνατη. Οδηγούμαστε αναπόφευκτα σε έναν άκρατο κυνισμό, τον οποίο προσπαθούμε να διασκεδάσουμε παραμελώντας όμως τις ανάγκες της ίδιας μας της καρδιάς για ελπίδα!
Αλλά πού μας φέρνει αυτό; Πού θα ψάξουμε να βρούμε απαντήσεις; Ποια είναι η λύση σε ένα τέτοιο πρόβλημα; Στην Αγία Γραφή εντοπίζουμε την ιστορία μιας γυναίκας που, αν και βρέθηκε στην κατάσταση της απελπισίας, αργότερα λυτρώθηκε από το γέλιο του κυνισμού και ξεκίνησε να βλέπει την πραγματικότητα της ζωής με αισιοδοξία και ελπίδα!
Το γέλιο της ελπίδας!
Η ιστορία της Σάρρας είναι μια ιστορία με την οποία στην εποχή μας μπορούμε να ταυτιστούμε. Κορυφαίοι σχολιαστές του βιβλίου της Γένεσης επισημαίνουν ότι η ιστορία της ζωής της θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η ιστορία των δυο γέλιων. Το πρώτο γέλιο στην περικοπή του κεφαλαίου 18:12 όπου βλέπουμε την ίδια να γελάει απαισιόδοξα και κυνικά:
12 Η Σάρρα λοιπόν γέλασε κρυφά καθώς σκεφτόταν: «Αφού γέρασα, είναι δυνατό να έχω ορμές; Κι ο άντρας μου είναι κι αυτός γέροντας». 13 Αλλά ο Κύριος είπε στον Αβραάμ: «Γιατί γέλασε η Σάρρα;»
και κατόπιν το δεύτερο γέλιο στην περικοπή του κεφαλαίου 21:6 όπου η ίδια λέει:
Ο Θεός με έκανε να γελώ1
Όχι όμως όπως πριν, αλλά τώρα με ελπίδα και με θαυμασμό για ό,τι έγινε στη ζωή της.
Στα εδάφια της περικοπής του 18 κεφαλαίου του βιβλίου της Γένεσης βλέπουμε ταξιδιώτες να πλησιάζουν το σπίτι της Σάρρας και του Αβραάμ και να βρίσκουν καταφύγιο σε αυτό. Οι ταξιδιώτες αυτοί παραδόξως αποδεικνύονται ότι ήταν κάτι περισσότερο από άνθρωποι, ήταν άγγελοι, απεσταλμένοι από τον Θεό. Στο τέλος ο ένας από αυτούς μιλάει ως Θεός (Χριστοφάνεια) και η συζήτηση τους αναφέρεται σε μια υπόσχεση που ο Θεός είχε δώσει πριν από πολλά χρόνια για την έλευση ενός παιδιού και για τους απογόνους του Αβραάμ και της Σάρρας2. Μέχρι το σημείο αυτό βέβαια η Σάρρα και ο Αβραάμ δεν είχαν δει την εκπλήρωση αυτής της υπόσχεσης. Και τώρα η Σάρρα ακούει στο εδ. 12 την ίδια υπόσχεση να επαναλαμβάνεται και ξεσπάει σε ένα γέλιο ειρωνείας και κυνισμού που έχει να κάνει με την ίδια, τον σύζυγό της Αβραάμ αλλά και τον Θεό. Η Σάρρα αισθάνεται εξαντλημένη και παραιτείται από το να πιστεύει σε ένα καλύτερο μέλλον! Αρνείται να εμπιστευτεί ξανά!
Ποια είναι η λύση σε ένα τέτοιο πρόβλημα; Το εδάφιο 14 έρχεται να μας μιλήσει για τη ρίζα του κυνισμού.
Τίποτα δεν είναι αδύνατο για τον Κύριο!
Τα λόγια αυτά μας προσκαλούν σε μια άλλη αφήγηση ζωής στην οποία ο θαυμασμός και η ελπίδα έχουν τη θέση τους. Ο G.K. Chesterton έλεγε ότι δεν θα συναντήσεις ποτέ παιδιά με κυνική διάθεση απέναντι στην πραγματικότητα. Τα παιδιά πάντα θαυμάζουν, ποτέ δεν βαριούνται, πάντα πιστεύουν στο αδύνατο. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι ο κυνισμός δημιουργείται από τη στιγμή που θα πιστέψουμε ότι το υπέροχο και το όμορφο ανήκει μόνο στη σφαίρα των παραμυθιών. Ο κυνισμός εδραιώνεται από τη στιγμή που θα επιτρέψουμε στην πραγματικότητα να “σκοτώσει” την πίστη μας για την ύπαρξη του απόλυτα ωραίου. Τί είναι αυτό όμως που θα μας κάνει να έχουμε μια τέτοια θεώρηση για την ζωή ώστε να λυτρωθούμε από τον κυνισμό και την απαισιοδοξία και να γελάσουμε από χαρά όπως η Σάρρα; Στο κεφ. 21:6 παρατηρούμε ότι η θεραπεία του κυνισμού πραγματοποιείται όταν το “υπέροχο” και “έξοχο” εισβάλλει στη ζωή μας. Η Σάρρα ήταν κυνική με την πραγματικότητα της ζωής της γιατί τη θεωρούσε τελική! Ο Θεός όμως εμφανίζεται για να την προσκαλέσει σε μια άλλη αφήγηση ζωής! Σε μια αφήγηση ζωής που υπάρχει μια μεγαλύτερη ιστορία από τη δική της ιστορία. Σε μια αφήγηση που η ίδια και οι επιθυμίες της δεν είναι το κέντρο του κόσμου! Ο κυνισμός μας συνεπώς θεραπεύεται όταν είμαστε πρόθυμοι να πιστέψουμε σε κάτι μεγαλύτερο από τους εαυτούς μας και την ιδιωτική μας ευτυχία. Όταν πρόθυμα παραδεχτούμε πως, αν και ανήκουμε στη γενιά της γνώσης και της πληροφορίας, υπάρχουν πράγματα που ίσως δεν τα γνωρίζουμε και δεν τα καταλαβαίνουμε. Ο κυνισμός μας θα θεραπευτεί όταν συναντήσουμε τον Θεό της απόλυτης κυριαρχίας και χάρης. Ο Robert Frost στο έργο του The Death of the Hired Man μιλάει για την απαισιοδοξία και τον κυνισμό που δημιουργείται στο παρόν όταν δεν έχεις κάτι στο παρελθόν για να κοιτάς-θυμάσαι με υπερηφάνεια και όταν δεν έχεις τίποτε στο μέλλον που μπορείς να κοιτάς-προσδοκείς με ελπίδα. Το Ευαγγέλιο όμως έρχεται να μας προκαλέσει να κοιτάξουμε στο παρελθόν και στο μέλλον για να δούμε τον Θεό της απόλυτης Κυριαρχίας και Χάρης προκειμένου να αποκτήσουμε ελπίδα στο παρόν! Ο Θεός είναι κυρίαρχος στην ανθρώπινη ιστορία και αυτό γεννά την ελπίδα μέσα μας ότι η ζωή αυτή έχει νόημα και δεν είναι χαοτική! Ο Θεός επίσης είναι Θεός χάρης και αυτό σημαίνει ότι είμαστε απόλυτα αποδεκτοί από Eκείνον παρόλο που Eκείνος γνωρίζει το κρυφό γέλιο του κυνισμού μας! Η ερώτηση για τον καθένα μας είναι η εξής: Τι είναι αυτό που σε κάνει να γελάς; Ο κυνισμός ή η ελπίδα;
- Biblia Hebraica Stuttgartensia
- Γεν 15:5 “Τον έφερε τότε έξω και του είπε: «Κοίτα τον ουρανό και μέτρα τ’ αστέρια, αν μπορείς να τα μετρήσεις. Έτσι αναρίθμητοι θα είναι και οι απόγονοί σου».”
