Εισαγωγή
Αιώνες πατριαρχικών αναγνώσεων κατάφεραν να επισκιάσουν στοιχεία στο κείμενο που αποτελούν κλειδιά στην ορθή κατανόηση της γυναίκας και του καθοριστικού της ρόλου στην ιστορία της σωτηρίας. Αυτό το άρθρο επιχειρεί να κοιτάξει το βιβλικό κείμενο με σκοπό την επαναφορά της γυναίκας στο κέντρο όσον αφορά στη σχέση της με τον Θεό, τη δέσμευσή Του σ’ αυτήν και την εκπλήρωση των υποσχέσεών Του διαμέσου της Μαριάμ, της μητέρας του Ιησού. Η κορύφωση αυτή της ιστορίας στην εμπειρία της Μαριάμ μας προσφέρει εύφορο έδαφος από το οποίο θα επιχειρήσουμε να αντλήσουμε μαθήματα χρήσιμα για τη σύγχρονη ευρωπαία χριστιανή γυναίκα.
Η δέσμευση του Θεού προς τη γυναίκα
Μετά την αναγγελία της σύλληψης και γέννησης του Ιησού, η Μαριάμ δεν θεώρησε αυτό που της είχε συμβεί ως μια μεμονωμένη ατομική πνευματική εμπειρία ή μια προσωπική επίτευξη, αλλά κατανόησε τη σύλληψη αυτή ως την εκπλήρωση των υποσχέσεων που δόθηκαν στους πατριάρχες του Ισραήλ. Αυτό φαίνεται στο κλείσιμο του ύμνου της, στην Ωδή της Θεοτόκου (Magnificat):
ἀντελάβετο ᾿Ισραὴλ παιδὸς αὐτοῦ μνησθῆναι ἐλέους,
καθὼς ἐλάλησε πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν, τῷ ᾿Αβραὰμ καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα. (Λουκ 1:54-55)
Παρομοίως, ο άγγελος Γαβριήλ παρουσίασε τη θαυματουργική αυτή σύλληψη ως την εκπλήρωση της υπόσχεσης που δόθηκε στον βασιλιά Δαβίδ στο 2 Σαμουήλ κεφ. 7. Ο άγγελος είπε στη Μαριάμ:
καὶ εἶπεν ὁ ἄγγελος αὐτῇ· μὴ φοβοῦ, Μαριάμ· εὗρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ Θεῷ. καὶ ἰδοὺ συλλήψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Ιησοῦν. οὗτος ἔσται μέγας καὶ υἱὸς ὑψίστου κληθήσεται, καὶ δώσει αὐτῷ Κύριος ὁ Θεὸς τὸν θρόνον Δαυῒδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, καὶ βασιλεύσει ἐπὶ τὸν οἶκον ᾿Ιακὼβ εἰς τοὺς αἰῶνας, καὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ οὐκ ἔσται τέλος. (Λουκ 1:30-33)
Είναι προφανές σ’ αυτό το σημείο ότι οι υποσχέσεις οι οποίες κατανοήθηκαν ότι εκπληρώνονται στη σύλληψη της Μαριάμ, ήταν υποσχέσεις που αφορούσαν το «σπέρμα» των πατέρων, του Αβραάμ και του Δαβίδ. Δεν αναφέρονται, όμως, μητέρες εδώ. Παρόλα αυτά, η Βίβλος δεν αγνοεί τις μητέρες, και ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τις μητέρες βασιλιάδων. Αν διαβάσει κανείς τα βιβλία 1 και 2 Βασιλέων, συνειδητοποιεί ότι οι μητέρες των βασιλιάδων του Ιούδα –όχι των βασιλιάδων του Ισραήλ– τυγχάνουν ιδιαίτερης προσοχής καθώς γίνεται αναφορά σ’ αυτές (π.χ. 1 Βασ 14:21, 31· 15:2· 22:42· 2 Βασ 8:26, κ.ά.).
Η σύγχρονη έρευνα έχει δείξει ότι «οι συχνές αναφορές σ’ αυτές τις μητέρες είναι στοιχείο που τονίζει την αποκρυσταλλωμένη ελπίδα ότι ο Μεσσίας θα είναι το μελλοντικό βασιλικό σπέρμα της γυναίκας, ιδέα που έχει ήδη εμφυτευθεί από την Γένεση 3:15». Η συχνότητα με την οποία ο συγγραφέας του 1 και 2 Βασιλέων αναφέρει τις ιουδαίες μητέρες «ζωντανεύει την ελπίδα ότι ένας εκ του σπέρματος του Δαβίδ θα είναι εκείνο το σπέρμα της γυναίκας που θα συντρίψει το φίδι. Η πραγματική ιουδαϊκή γραμμή σηματοδοτείται από βασιλιάδες των οποίων οι μητέρες αναφέρονται ονομαστικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο, [οι βασιλιάδες αυτοί] διακρίνονται ‘αφηγηματικά’ ως σπέρμα της γυναίκας». Έτσι, οι ίδιες οι Γραφές συνδέουν τη μεσσιανική υπόσχεση για έναν δαβιδικό βασιλιά με την προφητεία για το σπέρμα της γυναίκας, τον απόγονό της, που βρίσκεται στην Γένεση. Με άλλα λόγια, ο Μεσσίας πρέπει να ταυτιστεί με το προσδοκώμενο σπέρμα της γυναίκας για να αναγνωριστεί ως τέτοιος. «Σπέρμα γυναικός» (Γεν 3:15) είναι ο πρωταρχικός κειμενικός μεσσιανικός τίτλος από την ΠΔ ο οποίος μάλιστα προηγείται των άλλων τίτλων, όπως «υιός Αβραάμ» ή «υιός Δαβίδ».
Γιατί είναι σημαντικό αυτό το επιχείρημα; Είναι σημαντικό γιατί δείχνει ότι οι υποσχέσεις για το σπέρμα του Αβραάμ και το σπέρμα του Δαβίδ δεν αποτελούν την αρχή της ιστορίας της σωτηρίας (Heilsgeschichte). Αυτές οι υποσχέσεις κατανοούνται ως επαναλήψεις ή, καλύτερα, επεκτάσεις μιας άλλης πολύ πιο αρχέγονης υπόσχεσης: της υπόσχεσης για το σπέρμα της γυναίκας. Η αρχική πρωτοβουλία του Θεού να σώσει τον κόσμο διαμέσου του Μεσσία Του δεν απευθύνθηκε σε πατέρες, στον Αβραάμ και στον Δαβίδ, αλλά πρωτίστως αποτελεί δέσμευση προς τη γυναίκα, την προορισμένη για μητέρα. Ο Θεός προτίθεται να αποκαταστήσει τις ζημιές τις οποίες το φίδι προκάλεσε στην Εύα, άρα στην ανθρωπότητα γενικά, και υπό το φως αυτής της θεμελιακής δέσμευσης ο Θεός συνάπτει διαθήκη με τους προαναφερθέντες άντρες.
Το αρχικό λυτρωτικό σχέδιο του Θεού βρίσκεται στο τρίτο κεφάλαιο της Γένεσης, κατόπιν της παρακοής του Αδάμ και της Εύας στον κήπο της Εδέμ. Ο Θεός καταριέται το φίδι που εξαπάτησε την Εύα, αλλά εντός αυτής της κατάρας διαφαίνεται μια αναλαμπή ελπίδας που θα θέσει την ιστορία σε κίνηση:
«Έχθρα θα βάλω ανάμεσα σε σένα και τη γυναίκα και ανάμεσα στο σπέρμα σου και το σπέρμα της. Αυτός θα σου χτυπήσει το κεφάλι και εσύ θα του χτυπήσεις τη φτέρνα». (Γέν 3:15 [μετάφραση υπ’ εμού])
Είναι σημαντικό να δει κανείς ότι σ’ αυτά τα λόγια, παρόλο που δημιουργείται ρήγμα ανάμεσα στον Θεό και στη γυναίκα, εντούτοις δεν υπάρχει έχθρα μεταξύ τους. Η κατάρα του Θεού προς το φίδι –όχι προς τη γυναίκα– φανερώνει ποιο «στρατόπεδο« ο Θεός έχει επιλέξει. Είναι με το μέρος της γυναίκας και αναγγέλλει ότι θα υπερνικήσει στους εχθρούς της διαμέσου του «σπέρματός» της, εβρ. zeraʿ (זֶ֫רַע). Εμμέσως, η κατάρα στον εχθρό της γυναίκας αποτελεί υπόσχεση, όρκο, του Θεού προς τη γυναίκα. Ο Θεός αυτοδεσμεύεται διαμέσου του «σπέρματός» της, να επανορθώσει για τις ζημιές που επέφερε η επίθεση του φιδιού, αλλά, όπως φανερώνει και η «κεκαλυμμένη» υπόσχεση, το νικηφόρο σπέρμα δεν μπορεί να υπάρξει ξεχωριστά από τη γυναίκα και τη φυσιολογία της. Η γυναίκα και η κυοφορία είναι οι αναγκαίοι παράγοντες της ιστορίας της σωτηρίας.
Η τεκνογονία είναι σημαντικό θέμα, όχι μόνο στο βιβλίο της Γένεσης, αλλά σε ολόκληρη την Βίβλο. Δεν είναι πράγματι σπουδαίο μόνο για τον λόγο ότι είναι απαραίτητο στοιχείο της εκπλήρωσης της θείας υπόσχεσης για τον επερχόμενο λυτρωτή, αλλά και για τον επιπρόσθετο λόγο ότι είναι μια μοναδική φυσικο-σωματική λειτουργία αποκλειστικά συνυφασμένη με τη γυναίκα. Είναι ακριβώς αυτή η μοναδικότητα που λαμβάνει θεία επικύρωση.
Η ικανότητα της τεκνογονίας είναι ένα επιφανές δώρο στο βιβλίο της Γένεσης εφόσον εξυπηρετεί τους αρχικούς σκοπούς του Θεού για την ανθρωπότητα: «Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε» αλλά ακόμα και μετά την πτώση, παρόλες τις συνέπειες του πόνου και της θλίψης, το μοναδικό αυτό γυναικείο χαρακτηριστικό παραμένει αναγκαίο στους σωτηριολογικούς σκοπούς του Θεού: τη γέννηση του επερχόμενου «σπέρματος». Ο Αδάμ ονομάζει τη γυναίκα Εύα πριν από την «εξορία» τους από τον κήπο της Εδέμ, γιατί εκείνη είναι «η μητέρα όλων των ζωντανών», ίσως επειδή αναγνώρισε αυτόν τον ιδιαίτερο εσχατολογικό ρόλο που επρόκειτο να διαδραματίσει στην ιστορία της σωτηρίας.
Αργότερα θα δούμε ότι η λειτουργία της «τεκνογονίας» επανερμηνεύεται απ’ τις Γραφές επεκτεινόμενη πέραν της φυσικής σφαίρας. Όμως αυτό δεν σημαίνει την απαξίωση της φυσικής σφαίρας. Αυτό που είναι απαραίτητο είναι το πραγματικό σώμα μιας γυναίκας, σάρκα, αίμα και οστά, και πιο συγκεκριμένα, το σώμα μιας νεαρής άγαμης γυναίκας της Παλαιστίνης, δύο χιλιετίες πριν.
Εφόσον έχουμε ξεκάθαρα επισημάνει πώς η ιστορία της σωτηρίας ξεκινά με τη θεία υπόσχεση προς τη γυναίκα για την αποκατάσταση των ζημιών της πτώσης, η οποία αργότερα διατυπώνεται ως υπόσχεση στους πατριάρχες, και εφόσον έχουμε αναδείξει την αναγκαιότητα του γυναικείου σώματος για τα σωτηριώδη σχέδια του Θεού, θα ήταν χρήσιμο τώρα να αναλογιστούμε πώς η εκπλήρωση όλων αυτών στο σώμα της Θεοτόκου Μαριάμ αφορά και τη γυναίκα σήμερα.
Η ιστορία της Μαριάμ πρέπει να «χειραφετηθεί» για να μιλήσει στη σύγχρονη γυναίκα. Πρέπει να απελευθερώσουμε τη Μαριάμ από την κατάσταση ενός απαρχαιωμένου μουσειακού κειμηλίου. Συχνά, η λατρεία κάποιου προσώπου (όπως συμβαίνει στην Καθολική και Ορθόδοξη εκκλησία) τον απομακρύνει από την ανθρώπινη σφαίρα του, όπου θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα προσιτό, εφικτό παράδειγμα προς μίμηση. Χωρίς να υποβιβάζουμε τη μοναδικότητά της βέβαια, μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι πολλά στοιχεία της Μαριάμ και της ιστορίας της είναι ικανά να εμπνεύσουν και να καθοδηγήσουν τη γυναίκα. Θα αναφερθώ μόνο σε μερικά απ’ αυτά.
Σύγχρονη Εφαρμογή της Βιβλικής Αφήγησης
1. Το Γυναικείο σώμα
Όπως καταδεικνύει και η Γραφή, η ιστορία της σωτηρίας δεν μπορεί να πραγματωθεί χώρια απ’ το γυναικείο σώμα. Ο Μεσσίας, με τον πρωταρχικό τίτλο «σπέρμα γυναικός», επέλεξε να μην υπάρξει σ’ αυτή τη γη ξεχωριστά απ’ τη φυσιολογία της γυναίκας. Αυτή είναι η μητέρα όλων των ζωντανών, όχι βάσει μιας πλατωνικής φιλοσοφικής κατανόησης, αλλά βάσει ενός πολύ χειροπιαστού, ακατάστατου, προσβλητικού, αιματηρού, επώδυνου τρόπου. Η εκλογή του γυναικείου σώματος ως φορέα του «σωτηρίου» το αναβάθμισε σε επίπεδο εξαιρετικά τιμητικό, ιερού τόπου, ένδοξου τόπου. Αυτό είναι ένα από τα κυριότερα μηνύματα που πρέπει να αφουγκραστεί ο σύγχρονος άνθρωπος και κυρίως η γυναίκα.
Σήμερα, το γυναικείο σώμα είναι πιθανότατα ένας απ’ τους πιο προβληματικούς τομείς της εποχής μας. Πάνω κάτω, για κάθε γυναίκα που γνωρίζω, το γυναικείο σώμα το οποίο θεωρήθηκε απ’το Θεό ως επιθυμητό, άξιο και επαρκές για τη ζωή και τη σωτηρία του κόσμου ολάκερου, είναι αυτό που οι περισσότερες το βλέπουν ως ανεπαρκές, ανεπιθύμητο και σχεδόν ποτέ αποδεκτό για αυτό που είναι.
Το σώμα της γυναίκας αποτελεί δυστυχώς το τρίτο πιο προσοδοφόρο εμπόρευμα στον κόσμο μας σήμερα. Το απαγάγουν, το εμπορεύονται, το πωλούν και το αποσβένουν. Το χτυπάνε, το βιάζουν, το εκμεταλλεύονται και το κακοποιούν (trafficking). Το χειραγωγούν, το προσαρμόζουν για διαφημιστικές ανάγκες και προσπορισμό τεράστιων κερδών, και του δίνουν, σχεδόν, απαγορευτικό εξόδου αν δεν έχει καλυφτεί με τα ανάλογα προϊόντα που θα το κάνουν όσο πιο ευπαρουσίαστο γίνεται. Φυσικά κανείς μπορεί να χρησιμοποιήσει προϊόντα απλώς για να αναδείξει την ομορφιά του, αλλά οι στατιστικές, δυστυχώς, μας σοκάρουν. Δεν είχα πρόσβαση στα ευρωπαϊκά δεδομένα, αλλά σήμερα, ογδόντα τοις εκατό των γυναικών στις ΗΠΑ είναι δυσαρεστημένες με την εμφάνισή τους και περισσότερες από 10 εκατομμύρια γυναίκες υποφέρουν από διατροφικές δυσλειτουργίες. Είμαι σίγουρη ότι και η κατάσταση στην Ευρώπη θα είναι ανάλογη. Και τίθεται το ερώτημα: Πώς μπορούμε να φροντίσουμε αυτόν τον «ναό» του σώματος αλλά ταυτόχρονα να μην περιορίσουμε το είναι της ύπαρξής μας στο χειροπιαστό σώμα; Ακόμα πιο σημαντικό είναι το ερώτημα, πώς μπορούμε να αναλογιζόμαστε το σώμα ως τον κεντρικό «τόπο» πραγμάτωσης της σωτηρίας, όταν το ίδιο αυτό σώμα είναι εκείνο που συχνά μας προδίδει παραδιδόμενο στη νόσο του καρκίνου ή στην αναπηρία, για παράδειγμα, στρεφόμενο ενάντιά μας ως εχθρός. Όχι πλέον ως ο τόπος όπου γεννιέται η πίστη, αλλά ως ο «τόπος» όπου η πίστη διακυβεύεται και συχνά χάνεται για πάντα.
2. Αξιολόγηση ανθρώπων
Ακόμα ένα κρίσιμο στοιχείο στην ιστορία της Μαριάμ είναι το γεγονός ότι μόνο αναδρομικά είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε την απερίγραπτη αξία και τη θεία παρουσία σ’ αυτήν την απλή, χαμηλής κοινωνικής τάξης, έφηβη. Εάν ήμασταν σύγχρονοί της, ίσως κι εμείς να την καταδικάζαμε με ευκολία ή να παραβλέπαμε τη σπουδαιότητά της. Αυτό τι μας λέει για τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τη γυναίκα και τον κόσμο γενικά;
Η ιστορία της Μαριάμ έρχεται να προκαλέσει τους σύγχρονους καπιταλιστικούς τρόπους αξιολόγησης των ανθρώπων και της λεγόμενης επιτυχημένης ζωής. Σε παγκόσμια κλίμακα, η ανθρωπότητα είναι διχασμένη ανάμεσα στο ασήμαντο αναλώσιμο εργατικό δυναμικό και σ’ αυτούς που το διαχειρίζονται. Αφενός έχουμε τους επιφανείς «αυτού του κόσμου» κατά το πρότυπο Ηρώδη (Μάρκ 10:42) και, αφετέρου, έχουμε τις μάζες που υπόκεινται στις «απογραφές» και άλλα ενδιαφέροντα των παγκόσμιων οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων. Σε κανένα άλλο σημείο της Γραφής δεν γελοιοποιούνται περισσότερο οι αξίες «του κόσμου τούτου» (1 Ιωάν 5:19) και τα κριτήρια της επιτυχίας του όσο από τον ύμνο της Μαριάμ, την Ωδή της Θεοτόκου:
«᾿Εποίησε κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ, διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν· καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς». (Λουκ 1:51-52)
Η Ωδή της Θεοτόκου στέκεται στην παράδοση που χάραξε ο αρχαίος ύμνος της Άννας στο βιβλίο του Σαμουήλ (1 Σαμ 2:1-10) –άλλος ένας πολιτικά επαναστατικός ύμνος ο οποίος αντιστρέφει τις αξίες του κόσμου και έπεται μιας άλλης θαυματουργικής γέννησης. Ο Ρώσος κριτικός Mikhail Bakhtin θα αποκαλούσε αυτή τη λογοτεχνική τεχνική της αντιστροφής αξιών carnivalesque. Στο καρναβάλι ο βασιλιάς γελοιοποιείται και η άρχουσα εξουσία ανατρέπεται. Επομένως, η «αντιστροφή αξιών» είναι το γνώρισμα της Μαριάμ και κάθε γυναίκας καταλύτη σωτηρίας στον κόσμο μας. Έχει να κάνει με τη διείσδυση του κελύφους της πραγματικότητας και την ικανότητα να δει κανείς τον πυρήνα, την ουσία του όντος.
Δεν διαβάζουμε την πραγματικότητα με την ανασφάλεια και με τον φόβο να συντηρηθεί το μόνο αξιακό σύστημα που μας κληροδοτήθηκε, όπως ενήργησε ο Ηρώδης. Σε έναν κόσμο οικονομικής τρομοκρατίας, μπαίνει κανείς σε πειρασμό να κινηθεί κατ’ αυτούς τους Ηρωδιανούς τρόπους, μόνο που αυτοί είναι τοξικοί, φονικοί και στείροι. Αντιθέτως, οφείλουμε να διαβάζουμε την πραγματικότητα με τον τρόπο που διαβάζουμε την ιστορία της θείας γέννησης: γνωρίζοντας αυτό που ο Ηρώδης δεν γνωρίζει. Ξεκινάμε μ’ αυτή την ίδια γνώση καθώς «διαβάζουμε» και τον καθένα γύρω μας: τον έφηβο με το τρυπημένο δέρμα και τα τατουάζ στο σώμα, τον ζητιάνο στον δρόμο, την πόρνη στο πεζοδρόμιο, όλοι πιθανοί φορείς, εντός τους σώματός τους, της άλλης και θείας ζωής.
3. Διεύρυνση της τεκνογονίας
Η εμπειρία της θαυματουργικής γέννησης που βίωσε η Μαριάμ, σε αντίθεση με τη φυσική τεκνοποίηση, είναι επίσης σημαντική γιατί μετακινεί την «τεκνογονία» εκτός της συμβατικής κατηγορίας της γόνιμης παντρεμένης γυναίκας και ανοίγει πιθανότητες «γέννησης» πέραν των περιορισμών των γνωστών φυσικών νόμων. Ο Θεός δεν περιορίστηκε στα ανθρώπινα πρότυπα και τις αναμενόμενες συνθήκες τεκνογονίας, αλλά μέσω αυτής της μοναδικής γέννησης που βίωσε η Μαριάμ, φανερώνει ότι η θεία γενεσιουργή δύναμη είναι διαθέσιμη εκτός των κοινωνικών και βιολογικών στενών ορίων. Η κατηγορία της ανύπαντρης, ή της στείρας γυναίκας, ή της άτεκνης χήρας, κ.λπ. δεν θα ήταν η δεύτερη επιλογή του Θεού για λειτουργούς κυοφορίας του καινού κόσμου, αλλά πρωταρχική του επιλογή (βλ. παράλληλα την αντισυμβατική επιλογή γυναικών στη γενεαλογία του Ματθαίου, κεφ. 1).
Η μεταφορά της μη-αναμενόμενης γέννησης είναι παρούσα σε όλη τη Βίβλο, ειδικά στο βιβλίο του προφήτη Ησαΐα: «ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν» (Ησ 7:14[Ο΄]), η στείρα θα αποκτήσει περισσότερα παιδιά από την παντρεμένη (54:1), ο ευνούχος θα διατηρήσει το όνομά του στη μνήμη των επερχόμενων γενεών πολύ περισσότερο από όσο θα το διατηρούσε αν είχε παιδιά (56:4-5), η έρημος θα μετατραπεί σε γόνιμο ανθισμένο παράδεισο (35:1), ο δούλος του Κυρίου, παραδίδοντας τη ζωή του στον θάνατο, παραδόξως θα αποκτήσει αμέτρητους απογόνους (53:10) κ.ά. Στο πλαίσιο αυτών των ανέφικτων και απίστευτων αλλά θείων «γονιμοποιήσεων» βλέπουμε ένα στοιχείο της «αντιστροφής αξιών» που ήδη προαναφέραμε, αλλά, ταυτόχρονα βρίσκουμε και τον επανορισμό της «τεκνογονίας», ή την διεύρυνσή της καλύτερα. Εάν είμαστε όλοι γιοι και θυγατέρες του ζωντανού Θεού, όχι μεταφορικά αλλά πραγματικά, μέσω του θανάτου του Μεσσία, τότε δεν υπάρχει καμία απειλή στη φύση, καμία έλλειψη, αδυναμία ή αναπηρία ικανή για να ακυρώσει τη δεινότητα της γυναίκας να είναι όντως γενεσιουργός ζωής. Η τεκνογονία προχωρά πέραν αυτών που το φυσικό ανθρώπινο σώμα δύναται να πετύχει.
4. Ηθική πέραν του νόμου
Τέλος, διαφαίνεται μια ξεχωριστή μορφή ηθικής στην ιστορία της αναγγελίας της θείας γέννησης, απ’ την οποία μπορούμε και πάλι να διδαχθούμε. Μια ηθική ανταπόκριση από μέρους της Μαριάμ σήμαινε την απώλεια της κοινωνικής ορθότητας, της κοσμικής συμβατικότητας και του καθωσπρεπισμού. Την εκθέτει prima facie σε μια κατάσταση επικίνδυνη, ανοιχτή σε εχθρικές ερμηνείες. Η κλήση της Μαριάμ ήταν μια ηθική κλήση που φαινόταν να αντιπαλεύει προς τα κοινωνικά πρότυπα και τις προσδοκίες της κοινότητας. Η σύγχυση μεταξύ της αμαρτίας και της απρέπειας είναι προφανής στο κείμενο, ιδιαίτερα στα διλήμματα του Ιωσήφ σχετικά με την υποτιθέμενη απιστία της Μαριάμ. Η επικίνδυνη υπακοή της Μαριάμ φαίνεται να προαναγγέλλει και τη φύση της διακονίας του ίδιου του γιου της, του οποίου η ηθική είναι προφανής σε περιστατικά όπως τις θεραπείες ανθρώπων ασθενών εν ημέρα λατρευτικής αργίας του Σαββάτου. Βάσει του τρόπου υπακοής της ίδιας της μητέρας του, ο Ιησούς πορεύεται σε μια παράλληλη παράδοξη αλλά ζωογόνα φαινομενική «απείθεια» στον νόμο.
Εδώ εισερχόμαστε σε μια σημαντική ηθική σφαίρα που χρήζει περισσότερης και βαθύτερης ανάλυσης, όπου το κοινωνικά απαράδεκτο διακρίνεται ριζικά από το ανήθικο ή το αμαρτωλό. Το ίδιο ισχύει και για το αντίθετο. Δηλαδή, συχνά, το να ακολουθήσει κανείς το κοινωνικά και ευρύτερα αποδεκτό, το καθωσπρέπει, ακόμα και το θρησκευτικά νόμιμο, δύναται να αποτελεί ανήθικη ή αμαρτωλή πράξη. Στην περίπτωση της Μαριάμ, η αληθινή ηθική ανταπόκριση στη θεία κλήση έρχεται με μεγάλο κόστος: την απώλεια της κοινωνικής αποδοχής, ακόμα και με το ρίσκο του θανάτου (λιθοβολισμού).
Η ηθική πράξη μπορεί να παρουσιάζεται ως παραβίαση του θείου νόμου και η υπακοή στον Θεό μπορεί να προκαλεί ή μάλλον να απειλεί την εξουσία. Η Μαριάμ συναίνεσε ώστε να κυοφορήσει τη μεγαλύτερη θρησκευτική και πολιτική απειλή επί κυριαρχίας Ηρώδη (Ματθ 2:2-4). Τι σημασία έχει αυτό για τη σύγχρονη γυναίκα; Η σημασία είναι πολυποίκιλη. Μπορεί να σημαίνει την ανάληψη ευθύνης για τη διάσωση θυμάτων σωματεμπορίας εκεί που η πολιτεία αδρανεί. Μπορεί να σημαίνει την εναντίωση στον τρόπο με τον οποίο στενοί και βολικοί όροι όπως «παράνομος πρόσφυγας» χρησιμοποιούνται. Μπορεί να σημαίνει την έκθεση άδικης αντιμετώπισης ανθρώπων στα χέρια κυβερνητικών αρχών, και άλλα πολλά. Μπορεί ακόμα να σημαίνει και την κριτική ή ακόμα και την αμφισβήτηση ή την αντίσταση σε θρησκευτικές εξουσίες στις οποίες παρατηρείται η κατάχρηση αυτής της εξουσίας.
Συχνά, για να συμμετέχει κανείς στη σωτηρία της κοινότητας θα χρειαστεί να ρισκάρει και να εκτεθεί σε σκληρή κριτική, ακόμα και απόρριψη από την ίδια την κοινότητα. Η Μαριάμ δεν δίστασε μπροστά σε τέτοιες ηθικές απαιτήσεις ούτε προτίμησε να παραμείνει στα συμβατικά ηθικά πρότυπα της θρησκευόμενης, αμέτοχης, υποτακτικής, ελεύθερης-ρίσκου ζωής. Ούτε προτίμησε την ιδιωτική φιλήσυχη «δικαιοσύνη» που ο Ιωσήφ σκεφτόταν να επιλέξει στην αρχή, του τύπου «λάθρα ἀπολῦσαι αὐτήν» (Ματθ 1:19). Ο Θεός κάλεσε τελικά κι αυτόν να επιλέξει μια δικαιοσύνη που θα τον «εξέθετε», πιθανώς, κοινωνικά (σε αντίθεση με την πρώτη επιλογή «δικαιοσύνης» του Ιωσήφ, βλ. Ματθ 1:20). Η ενόχληση, η δυσφορία, το ξεβόλεμα, ήταν, κατ’ ακρίβεια, τα σημεία της θείας παρέμβασης και αποστολής στη ζωή της. Συνεπώς, η ιστορία της Μαριάμ καθιστά την κατηγορία της «άβολης ηθικής» ως το μέτρο εκείνο έναντι του οποίου η δική μας ηθική ζυγίζεται.
Επίλογος
Στον ρόλο της Μαριάμ και στη θεία εμπειρία της είδαμε τη μακρά προσμονή και κλιμάκωση της δέσμευσης του Θεού απέναντι στη γυναίκα. Ο Θεός υποσχέθηκε ότι ο εχθρός της μια μέρα θα ηττηθεί. Παρόλο που τώρα κοιτάμε πίσω σ’ αυτό το ιστορικό σημείο της κλιμάκωσης, η ιστορία δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Η βιβλική αφήγηση κληροδοτείται σε μας και καλούμαστε τώρα εμείς να γίνουμε οι συγγραφείς που θα προσθέσουμε τα επόμενα κεφάλαια στην ιστορία της σωτηρίας και της προσδοκώμενης αναδημιουργίας του κόσμου. Εμείς να είμαστε οι επόμενες γυναίκες που θα «κυοφορήσουν» σωτηρία.
Σιγουριά μας είναι ότι ο Θεός δέσμευσε τον εαυτό του προς τη γυναίκα από την πρώτη κιόλας στιγμή, από τις απαρχές και πέραν της πτώσης. Ο εχθρός της δεν κατέχει την τελευταία λέξη, επειδή ο Θεός πήρε θέση, πήγε με το μέρος της γυναίκας στην πανάρχαια αυτή μάχη. Από καταβολής κόσμου ο Θεός ήταν και είναι με το μέρος μας, έτσι ώστε με θάρρος μπορεί και η σύγχρονη χριστιανή γυναίκα να πει: «γένοιτό μοι κατὰ τὸ ρῆμά σου» (Λουκ 1:38).
Αφιερωμένο στις φοιτήτριες του Ελληνικού Βιβλικού Κολεγίου.
- Το κείμενο αυτό παρουσιάστηκε στην Γενική Συνέλευση του Οικουμενικού Φόρουμ Ευρωπαίων Χριστιανών Γυναικών, στην Τήνο, 5 Αυγούστου, 2014
- Η φρασεολογία του αγγέλου φαίνεται να είναι δανεισμένη από τη δαβιδική υπόσχεση που ο Νάθαν έδωσε στον βασιλιά Δαβίδ και η οποία βρίσκεται στο 2 Σαμουήλ 7:12-16:
«Όταν τελειώσουν οι μέρες σου και πεθάνεις, θα αναδείξω διάδοχο μετά από σένα έναν γιο σου, κατ’ ευθείαν απόγονό σου, και θα διατηρήσω σταθερή τη βασιλεία του. Αυτός θα μου χτίσει ναό κι εγώ θα κάνω το θρόνο του ακλόνητο για πάντα». (στ. 12-13, ΝΜΒ)
Στην Ωδή της Θεοτόκου η Μαριάμ φαίνεται να έχει ταυτίσει την υπόσχεση που δόθηκε στον Δαβίδ για το «σπέρμα» του, την εκπλήρωση της οποίας ανήγγειλε ο άγγελος Γαβριήλ στη Μαριάμ, με την υπόσχεση που δόθηκε στον Αβραάμ για το δικό του «σπέρμα». Φαίνεται πως ήδη στην εποχή της Μαριάμ, οι υποσχέσεις που δόθηκαν στον Αβραάμ αναμένονταν να εκπληρωθούν μέσω της βασιλικής γενιάς του Δαβίδ. Δηλ. είχαν μετατραπεί σε «μεσσιανικές». Θεωρούνταν ως η μία και η αυτή υπόσχεση. - Jesse Scheumann, “Mothers of Offspring in 1-2 Kings: A Messianic Hope in David’s Line?,” Tyndale Bulletin 64, no. 2 (2013): 164.
- Ibid., 176-7.
- Ο πρώτος που επισήμανε τη σύνδεση ανάμεσα στη Μαριάμ και την Εύα ήταν ο Ιουστίνος ο Μάρτυρας (γύρω στο 100-165 μ.Χ.). «παρθένος γάρ οὖσα Εὔα καί ἄφθορος, τόν λόγον τόν ἀπό τοῦ ὄφεως συλλαβοῦσα, παρακοήν καί θάνατον ἔτεκε· πίστιν δέ καί χαράν λαβοῦσα Μαρία ἡ παρθένος, εὐαγγελιζομένου αὐτῇ Γαβριήλ ἀγγέλου» (μτφρ. παρόλο που και οι δύο ήταν παρθένες, η τελευταία [Εύα] παράκουσε τον Θεό και συνέλαβε αμαρτία και θάνατο στο άκουσμα του λόγου του φιδιού, και η πρώτη υπάκουσε τον Θεό και συνέλαβε ζωή στο άκουσμα του λόγου του αγγέλου). Tim Perry, Mary for Evangelicals: Toward an Understanding of the Mother of Our Lord (Downers Grove: IVP, 2006), 129.
- Carolyn Coker Ross, MD, “Why Do Women Hate Their Bodies?” Cited on July 7, 2014, Internet: http://psychcentral.com/blog/archives/2012/06/02/why-do-women-hate-their-bodies/
- Δεν υπάρχει καθολική μαρτυρία στην Καινή Διαθήκη για την παρθενία της Μαριάμ. Αυτό το στοιχείο απουσιάζει από τον Παύλο, τον Μάρκο και τον Ιωάννη. Ακόμη και για το κατά Ματθαίον ο Geza Vermes λέει ότι “The doctrine cherished in traditional mainstream Catholic and Eastern Orthodox Christianity of the perpetual virginity of Mary, before, during and after the birth of Jesus, is definitely not buttressed by the account of Matthew”· “Perpetual virginity of Mary?”, The Nativity: History and Legend (N.Y.: Doubleday, 2006), 64-5, here 64.
