Ο αναγνώστης που διαβάζει το άρθρο αυτό ίσως να προβληματιστεί διαπιστώνοντας ότι, μιλώντας “περί ανθρώπου”, η Ομολογία Πίστεως εστιάζει στο γεγονός της πτώσης του ανθρώπου. Προφανώς και η πτώση του ανθρώπου στην αμαρτία, όσο καθοριστική κι αν είναι, δεν είναι το μόνο ή ακόμη και το κεντρικό στοιχείο που τον προσδιορίζει. Η παρατήρηση αυτή αναδεικνύει την ανάγκη τα άρθρα της Ομολογίας Πίστεως να διαβάζονται συνθετικά και όχι αποσπασματικά. Έτσι, το Άρθρο 5 τονίζει το γεγονός ότι «[ο Θεός] έπλασε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του ηθικώς, ικανό να κοινωνεί μαζί Του, ελεύθερο δε να εκλέξει μεταξύ του καλού και του κακού και υπεύθυνο ενώπιον του Πλάστη και Κυρίου Του». Το Άρθρο 7, λοιπόν, θα ασχοληθεί με το θέμα της αμαρτίας και της φύσης του προπατορικού αμαρτήματος ως μίας παραμέτρου που, μαζί με άλλες, συνθέτει τη διδασκαλία της Αγίας Γραφής για τον άνθρωπο.
Για να κατανοήσουμε σωστά αυτό το άρθρο, θα πρότεινα να το διαβάσουμε ανάποδα. Να ξεκινήσουμε, δηλαδή, από το τέλος του προς την αρχή. Έτσι θα καταλάβουμε καλύτερα το πλαίσιο και τη φύση της διδασκαλίας περί πτώσεως. Διαβάζουμε, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι «δεν μπορούν να σωθούν παρά μονάχα με τη χάρη του Θεού». Βλέπουμε εδώ τη βασική διακήρυξη της Μεταρρύθμισης, το Sola Gratia, «μόνον η χάρις». Από εδώ ξεκινούμε. Επειδή έχουμε πειστεί ότι ο άνθρωπος σώζεται μόνο με τη χάρη και επειδή πιστεύουμε ότι η Αγία Γραφή τονίζει εμφατικά τη χάρη του Θεού ως τελική και οριστική εξήγηση της ανθρώπινης σωτηρίας, τότε αναρωτιόμαστε: ποιο άραγε είναι το πρόβλημα του ανθρώπου; Ποια είναι η συνθήκη του ανθρώπου και ποια η συνέπεια της αμαρτίας πάνω του, ώστε η μόνη του ελπίδα για σωτηρία να είναι η δωρεάν παρέμβαση της θείας χάρης; Αυτή η ερώτηση είναι η βάση για την αντίληψή μας περί αμαρτίας. Δεν είναι ότι είμαστε μισάνθρωποι και μίζεροι, και γι’ αυτό μιλούμε μ’ αυτά τα μελανά χρώματα για την αμαρτωλότητα του ανθρώπου. Ούτε είναι αποτέλεσμα μιας χαμηλής αυτοεκτίμησης που εστιάζει μόνο στα αρνητικά του. Είναι η γιορτή και η εξύψωση της χάρης του Θεού που κινεί και πληροφορεί την κατανόησή μας για την πτώση και την αμαρτωλότητα του ανθρώπου.
Ας δούμε όμως από πιο κοντά τα στοιχεία που συνθέτουν τη συνθήκη της αμαρτωλότητας. Το άρθρο που μελετούμε αναδεικνύει τρία βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η υποδούλωση. Η αμαρτία είναι μια δύναμη που μας καταδυναστεύει και μας εξουσιάζει. Διαβάζουμε στο άρθρο ότι ο άνθρωπος πλάστηκε αθώος, αλλά κάποια στιγμή επέλεξε το κακό. Η εκλογή αυτή δηλώνει ελευθερία. Όμως η επιλογή έχει συνέπειες, κι έτσι αυτή προκάλεσε την πτώση και την «υποδούλωση του ανθρώπου στην εξουσία και τη δύναμη της αμαρτίας». Έτσι, ο άνθρωπος δεν είναι πλέον ελεύθερος αλλά υπόδουλος. Η αμαρτία εδώ γίνεται αντιληπτή ως δύναμη καταδυνάστευσης και εξουσία υποδούλωσης. Αντίστοιχα η σωτηρία γίνεται αντιληπτή ως απελευθέρωση και απολύτρωση απ’ αυτά τα δεσμά. Ένα άλλο στοιχείο της συνθήκης της αμαρτωλότητας, το οποίο διατηρείται και αναδεικνύεται στην παράδοση της Αναμορφωμένης θεολογίας, είναι η έννοια της ενοχής. Το στοιχείο αυτό συχνά απουσιάζει από τη σκέψη της Ορθόδοξης θεολογίας. Η λέξη αυτή καθαυτή δεν υπάρχει στο κείμενο του άρθρου, αλλά όλα τα συστατικά που την συνθέτουν είναι εκεί. Έτσι, διαβάζουμε για την «τιμωρία» της αμαρτίας για τους ανθρώπους, που είναι «παραβάτες». Αυτό που έγινε στον κήπο της Εδέμ γίνεται αντιληπτό με όρους ενοχής. Υπάρχει μία εντολή, μία παράβαση, ευθύνη, ενοχή, ποινή και τιμωρία. Η αμαρτία έχει κι αυτήν τη διάσταση. Επειδή το πρόβλημα του ανθρώπου δεν είναι μόνο η υποδούλωσή του στην αμαρτία, αλλά και η ενοχή του, λόγω της αμαρτίας, η σωτηρία του γίνεται αντιληπτή όχι μόνο ως απελευθέρωση, αλλά και ως δικαίωση.
Στην Προς Εβραίους 2:14-17 διαβάζουμε:
ἐπεὶ οὖν τὰ παιδία κεκοινώνηκεν αἵματος καὶ σαρκός, καὶ Αὐτὸς παραπλησίως μετέσχεν τῶν αὐτῶν, ἵνα διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτʼ ἔστιν τὸν διάβολον, 15 καὶ ἀπαλλάξῃ τούτους, ὅσοι φόβῳ θανάτου διὰ παντὸς τοῦ ζῆν ἔνοχοι ἦσαν δουλείας. 16 οὐ γὰρ δήπου ἀγγέλων ἐπιλαμβάνεται ἀλλὰ σπέρματος Ἀβραὰμ ἐπιλαμβάνεται. 17 ὅθεν ὤφειλεν κατὰ πάντα τοῖς ἀδελφοῖς ὁμοιωθῆναι, ἵνα ἐλεήμων γένηται καὶ πιστὸς ἀρχιερεὺς τὰ πρὸς τὸν Θεὸν εἰς τὸ ἱλάσκεσθαι τὰς ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ.
Εδώ βλέπουμε την αμαρτία ως δύναμη θανάτου, την οποία το έργο του Χριστού έρχεται να καταργήσει. Ταυτόχρονα όμως αναδεικνύεται και το στοιχείο της ενοχής, για την οποία έρχεται ο Χριστός ως αρχιερέας να προσφέρει ιλασμό και εξιλέωση.
Το ίδιο διδάσκει και η Κολοσσαείς 2:13-15:
καὶ ὑμᾶς νεκροὺς ὄντας [ἐν] τοῖς παραπτώμασιν καὶ τῇ ἀκροβυστίᾳ τῆς σαρκὸς ὑμῶν, συνεζωοποίησεν ὑμᾶς σὺν Αὐτῷ, χαρισάμενος ἡμῖν πάντα τὰ παραπτώματα. 14 ἐξαλείψας τὸ καθʼ ἡμῶν χειρόγραφον τοῖς δόγμασιν ὃ ἦν ὑπεναντίον ἡμῖν, καὶ αὐτὸ ἦρκεν ἐκ τοῦ μέσου προσηλώσας αὐτὸ τῷ σταυρῷ· 15 ἀπεκδυσάμενος τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας ἐδειγμάτισεν ἐν παρρησίᾳ, θριαμβεύσας αὐτοὺς ἐν αὐτῷ.
Και εδώ βλέπουμε την αμαρτία ως ενοχή, λόγω των παραπτωμάτων, και το έργο του Χριστού ως συγχώρηση και δικαίωση. Ταυτόχρονα, η αμαρτία είναι εξουσία πάνω μας, την οποία έχει νικήσει ο Ιησούς στον Σταυρό.
Υπάρχει όμως κι ένας τρίτος άξονας στην κατανόηση της αμαρτωλότητας, και αυτός είναι η αντίληψη της αμαρτίας ως διάβρωση. Η Ομολογία Πίστεως υποστηρίζει ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με πονηρή φύση. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το πώς γίνεται αυτή η μετάδοση της αμαρτωλότητας από γενεά σε γενεά. Σοφά η Ομολογία Πίστεως δεν μπαίνει σ’ αυτήν τη συζήτηση, καθώς όλες οι απόψεις είναι απλώς «θεολογούμενα». Κρατάμε λοιπόν το γεγονός ότι όλοι ανήκουμε στο ίδιο γένος με τον προπάτορά μας Αδάμ, κι έτσι γεννιόμαστε με αμαρτωλή φύση. Αυτό το βλέπουμε μέσα από τη μαρτυρία των Γραφών και στην Παλαιά Διαθήκη (Ψαλμός 51:5, Ησαΐας 48:8) και στην Καινή Διαθήκη (Εφεσίους 2:3, Τίτος 1:15). Αυτή η πονηρή φύση μάς οδηγεί αναπόφευκτα και αναπόδραστα να γίνουμε παραβάτες.
Εδώ, πιστεύω, ότι αξίζει να κάνουμε μια διάκριση ανάμεσα στην ενοχή και στη διάβρωση που οδηγεί στην παράβαση που οδηγεί στην ενοχή. Τη διάκριση αυτή κάνει ορθά ο Ιωάννης Καλβίνος στους Θεσμούς, όταν γράφει:
Μέσω της αμαρτίας του έφερε καταστροφή και ερήμωση όχι μόνο στον εαυτό του, αλλά επίσης βύθισε τη φύση μας μέσα στην καταστροφή. Και τούτο όχι λόγω της προσωπικής ενοχής που είχε ως άτομο, η οποία δεν αφορά εμάς, αλλά επειδή μόλυνε όλους τους απογόνους του με τη διαφθορά μέσα στην οποία ο ίδιος έπεσε.
Θεσμοί Χριστιανικής Θρησκείας 2.1.6
Αυτοί λοιπόν είναι οι βασικοί άξονες του προβλήματος της αμαρτίας, όπως τους βλέπουμε μέσα στην Αγία Γραφή. Ανήκοντας στο ανθρώπινο γένος, γεννιόμαστε σ’ αυτήν τη συνθήκη και στις παραμέτρους που την συνθέτουν. Όμως
οὗ δὲ ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις.
Ρωμαίους 5:20
Επειδή λοιπόν η αμαρτία είναι μια δύναμη που μας υποδουλώνει, μια ενοχή που μας καταδικάζει και μια διάβρωση που μας εξαθλιώνει, γι’ αυτό… μόνο η Χάρις! Η μόνη μας ελπίδα είναι η χάρη του Θεού.
