Άρθρο 15 – Περί εκλογής και αναγεννήσεως

Εισαγωγή

Στο 15ο άρθρο της Ομολογίας Πίστης, συναντούμε για δεύτερη φορά το θέμα της εκλογής.

Το οποίο αντανακλά και τη σημαντικότητα της θεολογικής έννοιας της εκλογής, καθώς και την κεντρικότητά της στις Γραφές.

Διαβάζω το άρθρο που έχει ως τίτλο «Περί εκλογής και αναγεννήσεως»:

Πιστεύουμε και ομολογούμε ταπεινά ότι ο Θεός Πατέρας προαιώνια ευδόκησε με τη χάρη Του να εκλέξει ένα λαό δικό Του εν Χριστώ Ιησού, στον οποίο το Άγιο Πνεύμα χορηγεί την πνευματική ζωή με την αναγέννηση, διά της οποίας και μόνο γινόμαστε νέα κτίσματα μέσω της μυστηριώδους και εύσπλαχνης ενέργειας της δυνάμεώς Του, χρησιμοποιεί δε για τον σκοπό αυτόν ως μέσα τις αλήθειες του θείου Λόγου, την προσευχή, τις συναθροίσεις των πιστών και την επέμβαση της θείας Του Πρόνοιας.

Συναντήσαμε για πρώτη φορά την εκλογή στο άρθρο 8: «Περί σωτηρίας και εκλογής».

• Η διαφορά μεταξύ των δύο άρθρων, και ο λόγος για τον οποίο η Εκκλησία μιλά ξανά στο άρθρο 15, είναι:
  ότι η έμφαση δόθηκε –στο άρθρο 8– στην «ιστορία της σωτηρίας» και τώρα, στο άρθρο 15, η έμφαση δίνεται στην «εφαρμογή της σωτηρίας».
• Είναι αυτό που συχνά συναντούμε στη θεολογία με τους όρους: historia salutis (ιστορίας της σωτηρίας) και ordo salutis (εφαρμογή της σωτηρίας).
• Στο άρθρο 8 μάς μιλά για το σχέδιο και το έργο της σωτηρίας της ανθρωπότητας, ενώ στο άρθρο 15 μάς μιλά για το πώς η σωτηρία εφαρμόζεται στους πιστούς δηλαδή περί εκλογής και αναγεννήσεως, η έμφαση είναι στην αναγέννηση, στο τι συμβαίνει στον άνθρωπο της πίστης κατά τη στιγμή της σωτηρίας.

Και ελπίζω να μας ενδιαφέρει να ακούσουμε για το άρθρο αυτό, καθώς βρίσκουμε τον εαυτό μας εντός της πίστης και της πνευματικής ζωής, και

• χρειάζεται να καταλάβουμε πώς έχει προκύψει αυτό στη ζωή μας, ποια ήταν η ενέργεια και οι διαδικασίες που μας έφεραν εδώ·
• συχνά σε τέτοια ζητήματα, όπως η «εκλογή», σχολιάζουμε πως «καλό είναι να μην τα πολύ-σκαλίζουμε», «δε χρειάζεται να ψάχνουμε να βρούμε τι υπάρχει πίσω από ό,τι μας συμβαίνει, μας αρκεί ότι συμβαίνει»·
• φυσικά θα ήθελα να συμφωνήσω αλλά ο λόγος που επισκεπτόμαστε αυτές τις θέσεις, είναι επειδή ο ίδιος ο Θεός στον Λόγο Του, και μάλιστα συχνά, φαίνεται να «τραβά την κουρτίνα», για να κοιτάξουμε και να δούμε τι συμβαίνει πίσω από όσα συμβαίνουν στο προσκήνιο της ζωής μας.

«Οrdo salutis», η εφαρμογή της σωτηρίας

Ποια είναι λοιπόν η εφαρμογή της σωτηρίας; Πώς μοιάζει η αναγέννηση; Ποια η διαδικασία;

Η «αναγέννηση», ως λέξη και ως θεολογική έννοια, χρησιμοποιείται από τους συγγραφείς της ΚΔ, ακριβώς για να ενισχύσει την έννοια της εκλογής:

• Τονίζει δηλαδή πως η σωτηρία και η εμπειρία της πίστης είναι παντελώς το αποτέλεσμα μιας «μονέργειας» του ίδιου του Θεού, που ελεύθερα επιλέγει να δώσει και να σώσει, δηλαδή ο άνθρωπος είναι παντελώς αμέτοχος στην αναγέννησή του.
• Περιγράφεται ως «αναγέννηση» η διαδικασία της εφαρμογής της σωτηρίας στον πιστό και την πιστή, ακριβώς επειδή το άτομο δεν κάνει τίποτα για να την επιφέρει. Όπως δεν επέλεξε –σε καμία περίπτωση– να γεννηθεί στη φυσική ζωή, έτσι με τον ίδιο τρόπο δεν επέλεξε να γεννηθεί στην πίστη και στη σώζουσα πνευματική κατάσταση. Ακόμη δηλαδή και η ίδια η πίστη, η επιλογή η ίδια, είναι το αποτέλεσμα της παρέμβασης του Θεού που ονομάζεται: αναγέννηση.

Συναντούμε αυτήν την αλήθεια της αναγέννησης στα χείλη Του Ιησού, στη συνομιλία Του με τον Νικόδημο:

3…Σε βεβαιώνω, πως αν δε γεννηθεί κανείς ξανά, δεν μπορεί να δει τη βασιλεία του Θεού…6 Ό,τι γεννιέται από τον άνθρωπο είναι ανθρώπινο, ενώ ό,τι γεννιέται από το Πνεύμα είναι πνευματικό. 7 Μην απορείς που σου είπα ότι πρέπει να γεννηθείτε ξανά. 8 Ο άνεμος πνέει όπου θέλει· ακούς τη βοή του αλλά δεν ξέρεις από πού έρχεται και πού πηγαίνει· έτσι συμβαίνει και με καθέναν που γεννιέται από το Πνεύμα».

Δεν είναι κάτι που ελέγχεις, Νικόδημε! Είναι σαν τον άνεμο!

Και στην αρχή του Κατά Ιωάννη Ευαγγελίου, αποκλείει όσο πιο ηχηρά γίνεται την ανθρώπινη βούληση στην αναγέννηση:

13 Απ’ το Θεό γεννήθηκαν αυτοί και όχι από γυναίκας αίμα, ούτε από επιθυμία ανθρώπινη ή επιθυμία άντρα.

Ας πάμε όμως λίγο πιο βαθιά!

Ας αναρωτηθούμε: Γιατί θα πρέπει να μιλάμε για αναγέννηση; Γιατί δεν μιλούμε για μια ελεύθερη επιλογή πίστης από τον άνθρωπο, που κάπως έτσι μοιάζει να είναι η υπόθεση πίστης ή μη στον Θεό;

Η απάντηση βρίσκεται στην κατάσταση της φύσης του ανθρώπου, δηλαδή πως είναι τέτοια η ανθρώπινη κατάσταση, που το μόνο ικανό προς σωτηρία είναι μια νέα γέννηση.

Συχνά χρησιμοποιείται η εικόνα του «πνευματικά νεκρού» ως επιχείρημα για την ανθρώπινη κατάσταση. Ότι δηλαδή ο «πνευματικά νεκρός» δεν μπορεί να κάνει τίποτα, δεν έχει βούληση, δεν μπορεί να κινηθεί, δεν μπορεί να κάνει τίποτα.

Αλλά η περιγραφή της κατάστασης είναι πολύ χειρότερη. Δε μας μιλά απλώς για μια κατάσταση «νεκρότητας», αλλά για μια κατάσταση ενεργής εναντίωσης προς τον Θεό:

1 Και ὑμᾶς ὄντας νεκροὺς τοῖς παραπτώμασι καὶ ταῖς ἁμαρτίαις, 2 ἐν αἷς ποτε περιεπατήσατε.

Εφ. 2:1-2

Βλέπετε; Υπάρχει κάτι το οξύμωρο στην εικόνα: από τη μία, περιγράφει τον άνθρωπο μακριά από τον Θεό νεκρό στην αμαρτία και από την άλλη, μιλά για δραστικά ενεργητικό περπάτημα… Ακούστε τη συνέχεια:

2 Ζούσατε τότε σύμφωνα με τις απαιτήσεις αυτού εδώ του κόσμου, υπακούοντας στον άρχοντα των πονηρών δυνάμεων…στο σατανικό πνεύμα που εξακολουθεί να εξουσιάζει όσους δεν υπακούν στο Θεό. 3 …ήμασταν δούλοι στις επιθυμίες μας και κάναμε ό,τι ήθελε το αμαρτωλό εγώ μας. Η αμαρτωλή μας φύση μας οδηγούσε, όπως και τους υπόλοιπους ανθρώπους, σε πράξεις που προκαλούσαν την οργή του Θεού.

Η ανθρώπινη κατάσταση, η φυσική κατάσταση δεν είναι μόνο μια κατάσταση θανάτου, αλλά μια κατάσταση εναντίωσης προς τον Θεό. Και ίσως εδώ είναι που μπερδευόμαστε! Ακριβώς επειδή έχουμε την εμπειρία μίας όλης κι όλης ελευθερίας –όντως είμαστε ελεύθεροι προς κάτι– να αμαρτάνουμε, να μην υπακούμε στον Θεό, νομίζουμε πως έχουμε την ίδια ελευθερία ανά πάσα στιγμή να αντιστρέψουμε τους όρους και να επιλέξουμε τον Θεό και τις πράξεις δικαιοσύνης. Νομίζουμε πως το μόνο που χρειάζεται είναι να αρχίζουμε να επιλέγουμε τα σωστά πράγματα –τα πράγματα Του Θεού και της δικαιοσύνης και τότε πίστη θα γεννηθεί μέσα μας.

Όμως δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι τέτοιο! Είμαστε νεκροί προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο Λόγος Του Θεού είναι κάθετος προς αυτό:

6 …διότι τὸ φρόνημα τῆς σαρκὸς ἔχθρα εἰς Θεόν· 7 τῷ γὰρ νόμῳ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὑποτάσσεται· οὐδὲ γὰρ δύναται· 8 οἱ δὲ ἐν σαρκὶ
ὄντες Θεῷ ἀρέσαι οὐ δύνανται»

Ρωμ. 8

11…Δεν υπάρχει κανένας που να αναζητεί το Θεό. 12 Όλοι απομακρύνθηκαν από το Θεό, όλοι εξαχρειώθηκαν. Κανένας, μα
κανένας δεν κάνει το καλό.

Ρωμ. 3

Συνεπώς δεν είναι θέμα σωστών ή λάθος επιλογών! Είναι θέμα φύσης.

Γι’ αυτό ο Λόγος του Θεού μιλά για «αναγέννηση»

Μάλιστα, εκεί που αφήσαμε τα λόγια του Απ. Παύλου προς τους πιστούς στην Έφεσο, συνεχίζει περιγράφοντας την αναγέννηση:

5 Κι ενώ ήμασταν πνευματικά νεκροί εξαιτίας των παραπτωμάτων μας, μας ξανάδωσε ζωή μαζί με το Χριστό. Με τη χάρη του Θεού έχετε σωθεί. 6 Μας ανέστησε μαζί με τον Ιησού Χριστό.

Εδώ βρίσκεται η καρδιά του Ευαγγελίου και της αναγέννησης. Σε αυτό το «μαζί με τον Ιησού Χριστό», «εν Χριστώ», ό,τι ίσχυε για εμάς, έγινε εμπειρία για τον Χριστό. Βρέθηκε στην ίδια κατάσταση με μας, νεκρός στην αμαρτία, δεν μπορούσε να αρέσει στον Θεό.

Το ίδιο όμως συνεχίζει και με την ανάστασή Του. Ό,τι βλέπουμε σε Εκείνον ισχύει και σε εμάς, πέρασε από τον θάνατο στη ζωή, αναγεννήθηκε, έγινε ο πρώτος καρπός της νέας κτίσης.

Υπό το πρίσμα του Ευαγγελίου, στον ίδιο τον Χριστό συναντούμε την αναγέννηση που ισχύει για τον πιστό. Η ανάσταση Του Χριστού, είναι η αναγέννησή Του και η αναγέννησή μας ακολουθεί τη δική Του.

Και το ενδιαφέρον για τη συζήτησή μας, είναι μια σημαντική λεπτομέρεια από την ανάσταση, την αναγέννηση του Ιησού –από την αμαρτία στη ζωή. Κι αυτό είναι η παθητικότητα του Υιού στην ανάστασή Του. Όπως σημειώνει ο Ολλανδός θεολόγος Geerhardus Vos:

Πουθενά δεν ενημερωνόμαστε για τη συμβολή του Ιησού Χριστού στην ίδια Του την ανάσταση, ακόμη λιγότερο ότι ανέστησε τον εαυτό Του

Και ο Αμερικανός θεολόγος Richard Gaffin:

Στην ανάστασή Του, ο Ιησούς φαίνεται εντελώς παθητικός. Κυριολεκτικά μιλούμε όχι για τον αναστάντα Ιησού, αλλά αναστημένο

Στην ίδια την ανάσταση/αναγέννηση συναντούμε τη μονέργεια του Πατέρα Θεού. Στην αρχή της Επιστολής προς την Έφεσο ο Απ. Παύλος θα πει κάτι που συναντούμε ξανά και ξανά στις Γραφές:

20 Τη δύναμή Του αυτή την έδειξε με το να αναστήσει το Χριστό από τους νεκρούς.

Εφ. 1:20

Εάν κάτι τέτοιο ίσχυε για τον Χριστό, τότε πόσο μάλλον ισχύει για εμάς. Χρειαζόμαστε μια ενέργεια έξω από εμάς, μια ενέργεια Του Θεού, ένα πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή.

Αποτελεσματικό/τελέσφορο κάλεσμα

Πώς και πότε συμβαίνει η αναγέννηση στη ζωή μας; Ποια είναι τα μέσα της αναγέννησης;

Το άρθρο από την Ομολογία της Πίστης μάς απαντά:

…χρησιμοποιεί δε για τον σκοπό αυτόν ως μέσα τις αλήθειες του θείου Λόγου, την προσευχή, τις συναθροίσεις των πιστών και την επέμβαση της θείας Του Πρόνοιας.

Η αναγέννηση έχει μία εναρκτήρια πράξη, ένα σημείο εκκίνησης. Ο Θεός μέσα από τη διακήρυξη του Λόγου –στα πλαίσια που αναφέρονται στο άρθρο– αναγεννά ανθρώπους, υπάρχει ένα αποτελεσματικό, τελέσφορο κάλεσμα που ανασταίνει τον άνθρωπο και τον φέρνει από τον θάνατο στη ζωή.

Και εδώ μπαίνει το θέμα της εκλογής ακόμη πιο κεντρικά.

Ο Θεός καλεί με ένα γενικό και «εξωτερικό» τρόπο όλους τους ανθρώπους να μετανοήσουν και να σωθούν. Χαρακτηριστικά, στις Πράξεις 17:30 διαβάζουμε:

30 Ο Θεός παρέβλεψε τα χρόνια της άγνοιας· τώρα όμως απαιτεί απ’ όλους τους ανθρώπους σε κάθε τόπο να μετανοήσουν.

Την ίδια στιγμή, ο Θεός καλεί με έναν αποτελεσματικό τρόπο, μέσω του ίδιου μηνύματος, με τη διαφορά όμως πως η αναγέννηση θέτει τον άνθρωπο ικανό να ανταποκριθεί με πίστη και να μετανοήσει. Το ίδιο μήνυμα, μόνο που τώρα ακολουθεί την ενέργεια της επαναδημιουργίας… της αναγέννησης.

Πώς γίνεται ο Θεός να καλεί δίχως ο άνθρωπος να μπορεί να ανταποκριθεί;

Απαντά ο Λούθηρος στον Έρασμο, μέσα στο έργο «Ογκόλιθο», «Η υποδουλωμένη Θέληση»:

Πιάσε ένα παιδί που γυρνά από το σχολείο και ρώτα το: η προστακτική δηλώνει δυνατότητα ή υποχρέωση; Ακόμη και ένα
μικρό παιδί ξέρει πως η εντολή έχει στόχο να μιλήσει για την ευθύνη και όχι για την ικανότητα.

Η ικανότητα απαιτεί νέα γέννηση.

Επίλογος

Μήπως το παρακάνουμε με τη θεολογία; Γιατί χρειάζεται να κοιτάμε πίσω από την κουρτίνα;

Και η αλήθεια είναι πως με μια πρώτη ματιά δεν αλλάζει τίποτα, καθώς σήμερα είναι μέρα ευπρόσδεκτη και είναι ημέρα σωτηρίας, για όλους, είναι το ίδιο μήνυμα, δίχως να ξέρουμε τι γίνεται στις καρδιές των ανθρώπων.

Πρώτον, κάθε φορά που ο Απ. Παύλος μάς μιλά για την εκλογή του Θεού και την αναγέννηση στόχος του δεν είναι να μας μιλήσει για ένα φιλοσοφικό σχήμα, ενός ντετερμινισμού, όπου όλα είναι προδιαγεγραμμένα, στόχος του πάντα είναι η ταπεινή προσέγγιση εκ μέρους των πιστών ως προς την πίστη τους και την πνευματική τους ζωή. Πως τίποτα δικό μας, από τη μεριά μας, δεν μας οδήγησε στη σώζουσα πίστη… Δεν ήμασταν πιο έτοιμοι, πιο ειλικρινείς! Εκτός εάν προτιμούμε με αυτόν τον τρόπο να διακριθούμε από τον υπόλοιπο κόσμο… Θέλουμε;

Ένας αγαπημένος μου, τελευταία, συγγραφέας ο Erri de Luca –που, ανάμεσα στα πολλά άλλα που κάνει, είναι αλπινιστής και συμμετέχει σε αγώνες αναρρίχησης– στο μυθιστόρημά του «Το Βάρος της Πεταλούδας», ο πρωταγωνιστής ανεβαίνοντας προς το βουνό κάνει την εξής παρατήρηση:

Είδα το σταυρό, τέρμα της ανάβασης για όποιον πηγαίνει στα βουνά, όριο κατάβασης [της ζωής στη γη] που αφηγούνται τα ευαγγέλια

Συγκλονιστική η παρατήρηση! Εμείς συνηθίζουμε να βάζουμε τον σταυρό στις κορυφές των βουνών και θεωρούμε πως το κάλεσμα είναι να αναρριχηθούμε για να φθάσουμε, όμως ο σταυρός πάντοτε, είναι το σημείο της κατάβασης της ζωής προς τον άνθρωπο.

Δεύτερον, κάθε φορά που ακούμε την έννοια της εκλογής, σκεφτόμαστε τι αυτό σημαίνει για εμάς. Όμως η εκλογή σημαίνει κάτι για τον ίδιο τον Θεό. Κάθε φορά που μας μιλά για την εκλογή ο Θεός μάς υπενθυμίζει: «Εγώ έκανα την επιλογή Μου, επέλεξα», «μπήκα σε αυτήν τη σχέση άνευ όρων». Σημαίνει: «μπήκα σε αυτήν τη σχέση, προτού να δούμε πως θα πάει». Η εκλογή είναι η απόλυτη έκφραση της διαθήκης του Θεού προς τον άνθρωπο: «επέλεξα, δεν παραιτούμαι ό,τι κι αν γίνει», «μπήκα σε μία διαθήκη και θα την τηρήσω», «επέλεξα».

Η ευχή μου είναι να ακούσει αυτό στην εκλογή του Θεού.