Η εισαγωγή του βιβλίου του Ωσηέ μας δίνει το ιστορικό πλαίσιο των προφητειών που περιλαμβάνει. Διαβάζουμε στο 1:1: «Ο λόγος του Κυρίου ο γενόμενος προς Ωσηέ τον υιόν του Βεηρί, εν ταις ημέραις Οζίου, Ιωαθάμ, Άχαζ, και Εζεκίου, βασιλέων του Ιούδα, και εν ταις ημέραις Ιεροβοάμ, υιού του Ιωάς, βασιλέως του Ισραήλ». Η αναφορά στον Ιεροβοάμ και στον Εζεκία, οι περιγραφές οικονομικής ευημερίας του κεφ. 2 και λατρευτικής σταθερότητας των κεφ. 4 – 5, τοποθετούν το κήρυγμα του Ωσηέ στην περίοδο 755 – 715 π.Χ. Επίσης το ενδιαφέρον του προφήτη για το βόρειο βασίλειο και η απουσία οποιαδήποτε αναφοράς στην Ιερουσαλήμ τοποθετούν γεωγραφικά τον προφήτη στο βορρά.
Κάτι που χαρακτηρίζει το βιβλίο του Ωσηέ είναι η χρήση μεταφορών που περιγράφουν με τρόπο τολμηρό και παραστατικό τη σχέση του Θεού και του Ισραήλ. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι η Παλαιά Διαθήκη μιλά για το Θεό κυρίως χρησιμοποιώντας εικόνες και μεταφορές και όχι αφηρημένες έννοιες και κατηγορίες. Για παράδειγμα στο βιβλίο του Ωσηέ ο Θεός περιγράφεται ως:
- σύζυγος, 2:2
- πατέρας, 11:1
- κυνηγός πουλιών, 7:12
- λιοντάρι, 5:14
- λεοπάρδαλη, 13:7
- αρκούδα, 13:8
- δροσιά, 14:6
- κυπαρίσσι, 14:8
- πυώδες απόστημα, μολυσμένο έλκος, 5:12
Οι μεταφορές αυτές δεν είναι απλά εξωραϊστικά ποικίλματα αλλά οχήματα αποκάλυψης. Μέσα από αυτές ο Θεός φανερώνεται στο λαό Του. Για παράδειγμα η εικόνα του κυπαρισσιού στο 14:8 αποτελεί έναν σαφή υπαινιγμό εναντίον της ειδωλολατρικής λατρείας της Χαναάν για την οποία το κυπαρίσσι ήταν λατρευτικό σύμβολο. Επίσης η εικόνα του πυώδους αποστήματος στο 5:12 έρχεται να σοκάρει έναν λαό που μοιάζει να έχει εξοικειωθεί τόσο με το Θεό που δεν τον λαμβάνει στα σοβαρά.
Μία τέτοια μεταφορά, συγκεκριμένα η μεταφορά του γάμου, βρίσκεται και στο κέντρο του μηνύματος του βιβλίου του Ωσηέ.
Πριν την εξετάσουμε ας δούμε τη δομή του βιβλίου.
Η δομή του βιβλίου
Εισαγωγή 1:1 (η αρίθμηση ακολουθεί την ΝΜΒ)
Ι. Ο γάμος του Ωσηέ με τη Γόμερ και ο γάμος του Θεού με τον Ισραήλ.
Α. 1:2 – 2:1, Ο Ωσηέ, η Γόμερ και τα παιδιά τους
- 1:2 – 9, Η συμβολική εξαγγελία της κρίσης.
- 2:1 – 3, Η υπόσχεση για αποκατάσταση.
Β. 2:4 – 25, Ο Κύριος και ο Ισραήλ
- 2:4 – 15, Η κρίση για μια σχέση που χάλασε
- 2:16 – 25, Μια σχέση που θα αποκατασταθεί.
ΙΙ. Ο πρώτος κύκλος προφητικών μηνυμάτων, 4:1 – 11:11
Α. 4:1 – 10:5, Μηνύματα Κρίσης.
Β. 11:1 – 11, Μήνυμα Αποκατάστασης
ΙΙΙ. Ο δεύτερος κύκλος προφητικών μηνυμάτων, 12:1 – 14:9
Α. 12:1 – 14:1, Μηνύματα Κρίσης.
Β. 14:2 – 9, Μήνυμα Αποκατάστασης.
Επίλογος, 14:10
Όπως εύκολα διαπιστώνει κανείς το βιβλίο χαρακτηρίζεται από μία εναλλαγή μηνυμάτων κρίσης και μηνυμάτων αποκατάστασης. Από αυτήν την απλή ανάλυση της δομής του βιβλίου μπορούμε να δούμε και το βασικό μήνυμα όλων των προφητικών βιβλίων. Σε λίγο ξεσπά κρίση αλλά στο μέλλον θα έλθει αποκατάσταση.
Αυτό το μήνυμα είναι στηριγμένο στην διδασκαλία του Δευτερονομίου. Συγκεκριμένα στο Δευτερονόμιο 4:20 – 31 έχουμε συμπυκνωμένη όλη την ιστορία του Ισραήλ σε τέσσερις φάσεις:
- Η περίοδος της εξόδου και της ερήμου. (δες Ωσηέ 2:16 – 17)
- Η περίοδος των ευλογιών της διαθήκης που γεύθηκε αρχικά ο Ισραήλ (Ωσηέ 2:10)
- Η περίοδος της κρίσης με τις κατάρες της διαθήκης που σε λίγο θα ξεσπάσουν (Ωσηέ 3: 4 – 5, 4:6, 5:7, 24, 7:16, 8:13 – 14, 9:3, 17, 10:15, 11:5 – 6, 13:6)
- Η περίοδος της εσχατολογικής αποκατάστασης που έρχεται μετά την κρίση (Ωσηέ 1:1 -3, 2:16 – 25, 3:5, 10:12, 11:8 – 11, 14:1 – 8)
Το μήνυμα του βιβλίου
Το βιβλίο του Ωσηέ μας καλεί να δούμε την ιστορία των σχέσεων του Θεού με το λαό του μέσα από τη μεταφορά του γάμου. Αυτή η μεταφορά γίνεται το ερμηνευτικό κλειδί που εξηγεί τις πράξεις και ενέργειες του Θεού. Η γαμήλια αγάπη του Θεού ξεδιπλώνεται μπροστά μας καθώς περνά μέσα από διάφορες φάσεις και εκδηλώνεται με διάφορες εκφάνσεις.
1. Η φλογερή αγάπη του Θεού δίνει στο λαό Του ζωή και υπόσταση
Όλα ξεκινούν από την ελεύθερη αγάπη του Θεού. Μια μέρα είδε μια παραπεταμένη κόρη, “πέρασα από κοντά σου, σε είδα να κυλιέσαι μες στο αίμα σου, κι έτσι στην κατάσταση που βρισκόσουνα, σου είπα: Πάρε ζωή” (Ιεζεκιήλ 16:6). Και συνεχίζει, “ξαναπέρασα από κοντά σου κι είδα πως ήσουν στην ηλικία της παντρειάς. Τότε άπλωσα το μανδύα μου πάνω σου και σκέπασα τη γυμνότητά σου. Σου υποσχέθηκα πίση κι έκανα εγώ ο Κύριος, ο Θεός, μαζί σου διαθήκη (προτιμούμε αυτή την λέξη αντί της “συμφωνίας” που υπάρχει στη Νέα Μετάφραση). Έτσι έγινες δική μου”(Ιεζ. 16:8).
Η σχέση διαθήκης του Θεού με το λαό Του περιγράφεται ως μία σχέση γάμου. Αυτή η σχέση οφείλεται απόλυτα στην χάρη του Θεού που αγαπά τον μη αξιαγάπητο, τον αποκρουστικό (Ρωμαίους 5:6,8). Αυτή την ειδυλλιακή περίοδο της έναρξης της σχέσης του Θεού με τη νύφη Του έχει ως υπόβαθρο η υπόσχεση που διαβάζουμε στο Ωσηέ 2:16,
“Θα ξαναοδηγήσω όμως τη μάνα σας στην έρημο κι εκεί στην καρδιά της θα μιλήσω τρυφερά”.
Αυτή την φλογερή αγάπη ο Θεός συνέχιζε με πιστότητα να εκδηλώνει σταθερά μέσα στα χρόνια. Ήταν Αυτός που
“της έδινε το στάρι, το νέο κρασί και το καινούργιο λάδι”
κι ακόμη
“την πλούτιζε με ασήμια και χρυσάφια” (Ωσηέ 2:10).
Δυστυχώς όμως η ιστορία της αγάπης του Θεού με το λαό Του είχε μία τραγική τροπή. Η νύφη του Θεού φέρθηκε με απιστία στο σύζυγό της.
2. Η προδομένη αγάπη που κρίνει και τιμωρεί
Να ο τρόπος με τον οποίο ανταποκρίθηκε η νύφη στην αγάπη του Θεού.
“Θέλω να πάω με τους εραστές μου…Μ’ εκείνους που μου εξασφαλίζουν το ψωμί μου και το νερό μου, το λάδι μου και το κρασί μου, μαλλί μου δίνουν για να υφάνω και λινάρι” (Ωσηέ 2:7).
Αντί λοιπόν, να είναι πιστή και αφοσιωμένη στο σύζυγό της αυτή
“στολιζόταν με τα σκουλαρίκια και με τα στολίδια της κι έτρεχε πίσω από τους εραστές της”,
και ο Θεός καταλήγει με πίκρα,
“κι εμένα με ξεχνούσε” (Ωσηέ 2:15).
Σε τι αναφέρεται όμως ο προφήτης όταν μιλά για την απιστία του λαού Του; Πώς εκφράστηκε στην πράξη αυτό που ο προφήτης συμβολικά περιγράφει ως “μοιχεία”;
Α. Η “μοιχεία” του Ισραήλ εκφράστηκε με την αδιαφορία Του για το Νόμο του Θεού.
Οι υποχρεώσεις της “νύφης” συνοψίζονται στις ηθικές επιταγές του Θεού και συγκεκριμένα στις Δέκα Εντολές. Στη γη του Ισραήλ όμως “επιορκία, και ψεύδος, και κλοπή και μοιχεία πλημμύρησαν και είδωλα στοιβάζονται το ένα δίπλα στο άλλο” (4:2). Στον κατάλογο αυτό αναφέρεται η παράβαση έξι από τις δέκα εντολές του Δεκαλόγου.
Β. Η “μοιχεία” του Ισραήλ εκφράστηκε με την προσκόλλησή του στα είδωλα.
Οι εραστές πίσω από τους οποίους τρέχει ο Ισραήλ δεν είναι άλλοι από τα είδωλα και τις ψεύτικες θεότητες των γύρω λαών. Και ενώ ο Θεός φρόντιζε για το λαό Του αυτός ότι έπαιρνε “στη λατρεία του Βάαλ τα’ δινε” (1:10). Αντί να λατρεύει το σύζυγό της αυτή “πρόσφερε λιβάνια στους Βααλίμ” (1:15) και τα φιλιά της τα έδινε σε …”μοσχάρια” (13:2) μία αναφορά στο χρυσό μοσχάρι που ύψωσε ο Ιεροβοάμ Α’ στη Βαιθ – Αυέν.
Πώς πρέπει να αντιδράσει ο Θεός;
Πώς πρέπει ο πιστός σύζυγος να φερθεί στην άπιστη νύφη του;
Πριν συνεχίσουμε αξίζει να σταθούμε για λίγο στην ερώτηση αυτή επειδή μας αποκαλύπτει την ουσία της Θείας οργής.
Α. Η φύση της Θείας οργής.
Η οργή του Θεού είναι η αγανάκτηση μιας αγάπης που ποδοπατιέται και προδίδεται από τον αποδέκτη της. Η οργή δεν είναι το αντίθετο της αγάπης αλλά μία έκφρασή της. Η κρίση δεν είναι μία ψυχρή απόδοση δικαιοσύνης από έναν απρόσωπο δικαστή αλλά το τραγικό ξέσπασμα μια προδομένης και πληγωμένης καρδιάς.
Β. Ο χαρακτήρας της Θείας οργής.
Η οργή του Θεού επίσης εκφράζεται με δικαιοσύνη και όχι με αυθαιρεσία. Εύκολα διαπιστώνουμε την αντιστοιχία της ποινής με την παράβαση. Διαβάζουμε,
“ας πετάξει από πάνω της τα σημάδια της πορνείας της κι από τα στήθη της τα σημάδια της μοιχείας της. Αλλιώς θα την ξεγυμνώσω και θα την κάνω όπως τη γέννησε η μάνα της” (2:4-5).
Αφού φέρεται με “ξετσιπωσιά” ο Ισραήλ ο Θεός θα τον “ξεγυμνώσει” μπροστά σε όλους.
Επίσης, ο Θεός κατηγόρησε τη “νύφη” του ότι “έτρεχε πίσω από τους εραστές της” για αυτό
“το δρόμο της μ’ αγκάθια θα τον φράξω, γύρω της πέτρινο θα χτίσω τοίχο για να μη βρίσκει το μονοπάτι να διαβεί. Θα κυνηγάει τους εραστές της δίχως να τους φτάνει, θα τους αναζητάει και δε θα τους βρίσκει” (2:6-7).
Τέλος, η “νύφη” του πίστευε ότι οι εραστές της ήταν αυτοί που της “εξασφάλιζαν το ψωμί της και το νερό της, το λάδι της και το κρασί της, μαλλί της δίνουν για να υφάνει και λινάρι”. Επειδή, λοιπόν, δεν αναγνώριζε την πηγή των ευλογιών της ο σύζυγός της λεει,
“πίσω το στάρι μου θα πάρω στον καιρό του θερισμού, στην εποχή του τρύγου το κρασί μου και θα της πάρω το μαλλί και λινάρι που της έδινα, τη γύμνια της για να σκεπάζει” (2:9).
Βλέπουμε μία δίκαιη αντιστροφή των όρων. Ο Θεός θα πάψει να είναι Θεός για αυτήν και αυτή ενώ ήταν λαός Του θα πάψει να είναι λαός Του. Αυτό της λεει ο Θεός,
«Τότε ο Θεός είπε στον Ωσηέ: “Το παιδί θα το ονομάσεις “Λο-Αμμί»(Μη Λαός μου) γιατί εσείς δεν είστε πια λαός μου κι εγώ δεν υπάρχω πια για σας”».
Η φράση “κι εγώ δεν υπάρχω πια για σας” είναι ένας υπαινιγμός στο όνομα “Γιαχβέ” ( ή αλλιώς Ιεχωβάς) που σημαίνει “αυτός που είμαι”. Ουσιαστικά λοιπόν, ο Θεός τους λέει, «θα πάψω να είμαι “Γιαχβέ” για σας».
Πριν συνεχίσουμε ας θυμηθούμε ότι οι προφήτες ήταν πρώτα και κύρια “κήρυκες”. Στόχος τους ήταν να πείσουν, να παρακινήσουν, να ανακινήσουμε συναισθήματα, να ταράξουν συνειδήσεις. Ας φανταστούμε για λίγο λοιπόν το ακροατήριο που ακούει το προφητικό μήνυμα όπως το είδαμε να ξεδιπλώνεται ως εδώ. Στην αρχή αγανακτεί καθώς οι πορνείες και οι άλλες αισχρές πράξεις της αχάριστης συζύγου περιγράφονται η μία μετά την άλλη. Κατόπιν ανακουφίζεται καθώς βλέπει την κρίση να ξεσπά. Ο Θεός κάνει αυτό που κάθε αξιοπρεπής σύζυγος θα έκανε. Εδώ όμως, έρχεται η μεγάλη έκπληξη!
Τη στιγμή που όλοι είναι έτοιμοι να πάνε στο σπίτι τους ανακουφισμένοι από την “κάθαρση” της κρίσης ο προφήτης συνεχίζει το μήνυμά του.
3. Η απρόβλεπτη και ακατανίκητη αγάπη που συγχωρεί και αποκαθιστά
Η ερώτηση κλειδί που είδαμε στην προηγούμενη ενότητα είναι “τι πρέπει να κάνει ο σύζυγος στην άπιστη γυναίκα του;” Με την αναφορά στην κρίση θα μπορούσε κανείς να πει ότι η ερώτηση απαντάται με τρόπο οριστικό. Η “σύζυγος” παίρνει αυτό που της αξίζει και εκεί κλείνει το όλο θέμα. Η αγάπη όμως του συζύγου τον οδηγεί σε πράξεις απρόβλεπτες, έξω από τα αναμενόμενα, πέρα από τα κοινώς αποδεκτά. Η πληγωμένη και προδομένη αγάπη κρίνει όχι εξουθενώνοντας αλλά διεκδικώντας. Διαβάζουμε,
“Θα ξαναοδηγήσω τη μάνα σας στην έρημο κι εκεί στην καρδιά της θα μιλήσω τρυφερά” (2:16)
και “θα σε κερδίσω με την αταλάντευτη πιστότητά μου και θα με αναγνωρίσεις για Κύριό σου” (2:22).
Επίσης διαβάζουμε,
«θα ελεήσω τη “Μη Ελεημένη”, και θα πω στο “Μη Λαό μου”: “Λαός μου είσ’ εσύ». Κι αυτός θα πει: “εσύ είσαι Θεός μου”»” (2:25).
Αυτή την αγάπη που κήρυξε ο προφήτης Ωσηέ γευόμαστε και εμείς, η “νύφη του Χριστού” (Εφεσίους 5) στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Ο απ. Παύλος στην Ρωμαίους 9:25 και ο απ. Πέτρος στην Α΄ Πέτρου 2:10 βλέπουν το έλεος που ο Θεός δείχνει στη ζωή μας ως μία εκπλήρωση της υπόσχεσης του Ωσηέ 2:25. Ο Θεός λοιπόν δεν μας αγάπησε με μία εύκολη, φτηνή και αβασάνιστη αγάπη. Μας αγάπησε παρά την αναξιότητά μας, παρά την απομάκρυνσή μας, παρά την αδιαφορία μας. Μας αγάπησε όχι επειδή προσπέρασε με αδιαφορία την απιστία μας αλλά επειδή προτίμησε να τιμωρήσει τον Υιό Του στη θέση μας. Μας αγαπά διεκδικώντας μας μέσα από την σκλαβιά της αλλοτρίωσής μας.
Κλείνουμε με τους στίχους του υμνογράφου:
“Η θαυμαστή αγάπη Σου, ω Ιησού Χριστέ,
με είλκυσε πλησίον Σου και με κατέκτησε”.
