Το «βάθος» της χριστιανικής μαθητείας

Όταν σκεφτόμαστε την έννοια της χριστιανικής μαθητείας, αναφερόμαστε στην ηθελημένη απόφαση ενός μετανοημένου ανθρώπου¹ να αφοσιωθεί στην εκμάθηση της διδασκαλίας του Ιησού Χριστού² και στην υγιή επιθυμία του να εφαρμόσει το μήνυμα του Ευαγγελίου του Ιησού Χριστού³, με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος⁴, σε κάθε τομέα της ζωής του.⁵ Αν θέλαμε να απλοποιήσουμε τον προηγούμενο ορισμό, θα λέγαμε ότι η χριστιανική μαθητεία σχετίζεται με την οργανική διαδικασία κατά την οποία οι χριστιανοί κάθε εποχής στρέφονται με μετάνοια στη διδασκαλία του Ιησού, η οποία καταγράφεται στα κείμενα της Αγίας Γραφής, και με την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και ενεργούν ως ακόλουθοι του Ιησού Χριστού στο πλαίσιο της εκκλησίας αλλά και του δημόσιου βίου τους.⁶

Ωστόσο, αν και ο προηγούμενος ορισμός είναι απόλυτα βιβλικός, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι τις περισσότερες φορές που σκεφτόμαστε την έννοια της μαθητείας, της αποδίδουμε αποκλειστικά έναν θρησκευτικό χαρακτήρα. Δηλαδή, τη συνδέουμε με κάποιου είδους διαδικασία που συντελείται αυστηρά και μόνο στις λατρευτικές συνάξεις μιας εκκλησίας ή την περιορίζουμε στην ιδιωτική ζωή ενός ανθρώπου, καθώς συμμετέχει σε προγράμματα εκμάθησης της διδαχής του Χριστού. Όμως με μια πιο βαθιά εξέταση της έννοιας της μαθητείας αναπόφευκτα θα καταλήξουμε σε διαφορετικά συμπεράσματα και θα διαπιστώσουμε ότι η μαθητεία σχετίζεται με τη βαθύτερη υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου που συναντάμε γύρω μας, σε καθημερινό επίπεδο, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι. Μάλιστα, θα μπορούσαμε συμπερασματικά να υποστηρίξουμε ότι όλοι οι άνθρωποι συμμετέχουν στη διαδικασία μιας διαρκούς «μαθητείας» και διαμορφώνονται ως προς τον τρόπο που σκέφτονται και ενεργούν από ποικίλα εξωτερικά ερεθίσματα, όπως για παράδειγμα από τις κοινωνικές συνθήκες κάθε εποχής, τα προσωπικά βιώματά τους, τα μηνύματα των social media  ή ακόμη και από την αποδοχή των αξιών του εκάστοτε πολιτιστικού πλαισίου.⁷

Με αυτήν την παραδοχή του αναπόφευκτου της μαθητείας στη ζωή όλων των ανθρώπων, χριστιανών και μη χριστιανών, θα ήθελα στο υπόλοιπο του άρθρου να αναφερθώ σε ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της χριστιανικής μαθητείας, που τη διαφοροποιεί σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη μορφή μαθητείας που συντελείται οργανωμένα ή μη από διάφορα κοινωνικά-θρησκευτικά-πολιτικά-φιλοσοφικά πλαίσια.

Το πλαίσιο της  χριστιανικής  μαθητείας

Η βαθύτερη εξέταση της έννοιας της χριστιανικής μαθητείας  αναπόφευκτα οδηγεί  τον μαθητή του Χριστού σε κάθε εποχή να αντιληφθεί πολύ διαφορετικά τόσο τον τρόπο με τον οποίο καλείται να ζήσει όσο και τον σκοπό, για τον οποίο καλείται να ζήσει. Πιο αναλυτικά, και σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η διαφορετική κατανόηση του τρόπου ζωής για έναν μαθητή φανερώνεται στην ετυμολογία του ρήματος «μαθητεύω», όπου συναντάμε μια απολύτως ριζοσπαστική κατανόηση της ζωής μέσα στον χρόνο που είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με τους ρυθμούς της εκάστοτε εποχής. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τη δική μας εποχή, η διαδικασία της μάθησης την εποχή του Ιησού γινόταν πάντα στο πλαίσιο της σχέσης με έναν δάσκαλο, είχε έναν ολιστικό χαρακτήρα και απαιτούσε αρκετό χρόνο.⁸ Αυτή η πραγματικότητα προσδιόριζε καινούριους ρυθμούς ζωής για τον μαθητευόμενο, ο οποίος θα έπρεπε να παραιτηθεί από προηγούμενους ρυθμούς ζωής για να αγκαλιάσει το νέο τρόπο ζωής.⁹ Αφετέρου όμως η έννοια της μαθητείας την εποχή του Ιησού Χριστού προσδιόριζε και ένα απόλυτα διαφορετικό σκοπό ζωής, καθώς σήμαινε κάτι περισσότερο από την απλή μεταφορά πληροφοριών και πολύ περισσότερο αναφερόταν στη μίμηση της ζωής του δασκάλου, στην εμφύσηση των αξιών του και στην αναπαραγωγή των διδασκαλιών του.¹⁰

Βεβαίως, οι προαναφερθείσες διαστάσεις του ρυθμού ζωής και του σκοπού ζωής αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη δυναμική σε έναν μαθητή του Χριστού, ακριβώς επειδή στη ζωή της χριστιανικής μαθητείας οι μαθητές δεν ακολουθούν απλά έναν άνθρωπο αλλά τον θεάνθρωπο Ιησού Χριστό. Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια της χριστιανικής μαθητείας, οι ακόλουθοι του Χριστού δεν καλούνται απλά να μιμηθούν τη ζωή του δασκάλου τους και να ακολουθήσουν ένα παράδειγμα ζωής, αλλά καλούνται πρωτίστως να μετέχουν στο πρόσωπο και το έργο του Χριστού. Η ζωή του χριστιανού μαθητή μπορεί να υπάρξει ως μίμηση του Χριστού (imitatio Christi) μόνο επειδή πρώτα μετέχει στον ίδιο τον Χριστό (participatio Christi).¹¹

Αυτή η βαθιά αλλαγή στη ζωή του χριστιανού μαθητή, τόσο ως προς τον τρόπο, όσο και ως προς τον σκοπό της ζωής του, ανέκαθεν είχε και έχει την αιτία της στη βαθιά κατανόηση του έργου, του θελήματος και του προσώπου του Τριαδικού Θεού, όπως και στη συνειδητοποίηση του βάθους της ανθρώπινης αμαρτίας που συγχωρείται από τη χάρη του Θεού.¹² Ο Ιωάννης Καλβίνος στο έργο του Θεσμοί της Χριστιανικής Θρησκείας θα αναφερθεί στη σύνδεση αυτών των δύο γνώσεων ως καταλυτική δυναμική για τη διαμόρφωση της ισορροπημένης χριστιανικής ζωής και θα τοποθετηθεί με τα ακόλουθα λόγια: «κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να έρθει σε αληθινή γνώση του εαυτού του, χωρίς προηγουμένως να αντικρίσει το θείο χαρακτήρα για να προχωρήσει μετά στην έρευνα του εαυτού του. Γιατί τέτοια είναι η φυσική περηφάνια σε όλους μας, ώστε θεωρούμε τους εαυτούς μας δίκαιους, αθώους, σοφούς, καθαρούς μέχρι τη στιγμή που θα πειστούμε με αδιαμφισβήτητες αποδείξεις για την ασέβεια, αισχρότητα, ανοησία και ακαθαρσία μας».¹³

Το συμπέρασμα, συνεπώς, είναι ότι η ζωή της χριστιανικής μαθητείας είναι μια ζωή βαθιάς μεταμόρφωσης που συντελείται πρωτίστως από τη βαθιά κατανόηση της αποκάλυψης του έργου, του θελήματος και του προσώπου του Τριαδικού Θεού, και κατά δεύτερον από τη συνειδητοποίηση του βάθους της ανθρώπινης αμαρτίας.

Ζώντας στην επιφάνεια: αποφεύγοντας τη βαθιά μεταμόρφωση που προκαλεί η χριστιανική μαθητεία

Βεβαίως, καθώς αναφερόμαστε στη ζωή της χριστιανικής μαθητείας, καλούμαστε να αναγνωρίσουμε και τις δυσκολίες που υπάρχουν σε κάθε εποχή, προκειμένου ένας άνθρωπος να μπορέσει να αποκτήσει το βίωμα μιας τέτοιας ζωής. Μερικές από αυτές τις δυσκολίες αναφέρονται παρακάτω:

• Ένα από τα χαρακτηριστικά του αιώνα που διανύουμε είναι η αλματώδης εξέλιξη στον τομέα της τεχνολογίας. Το internet έχει εδραιωθεί για τα καλά στη ζωή των ανθρώπων και μέσω αυτού τα social media. Η άποψη των «πολλών» και οι θετικές ανταποκρίσεις που κρύβονται στη δύναμη ενός like, επικρατούν ως ένα είδος επιβεβαίωσης και καταξίωσης για όλους. Σε μια τέτοια εποχή αναπόφευκτα η έννοια της «εικόνας» γίνεται σημαντικότερη και τροφοδοτεί την επιθυμία του ανθρώπου για μεγαλύτερη επένδυση στην αισθητική και στην επιφανειακή αλλαγή της ζωής, παρά στην ουσία της.
• Επίσης, οι φρενήρεις ρυθμοί της σύγχρονης ζωής οδηγούν τους ανθρώπους της σημερινής κοινωνίας στην εξουθένωση και στην κόπωση. Εφόσον ζούμε σε μια κοινωνία με ύψιστο ιδανικό την επίδοση, ο άνθρωπος αποκτά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την απουσία της θεώρησης της πραγματικότητας. Ο άνθρωπος δεν παρατηρεί πια με προσοχή, επειδή αυτό επιβραδύνει τον ρυθμό της επίδοσής του. Υπό αυτές τις συνθήκες, μοιάζει με έναν σοφό-ηλίθιο (έναν υπολογιστή), επειδή έχει αποβάλει το χαρακτηριστικό της διορατικότητας και επιλέγει να ενεργεί ως ένας υπολογιστής, χωρίς τη σοφία της θεώρησης και της αυτοεξέτασης.¹⁴
• Μια επιπλέον πρόκληση που συναντάμε σε αρκετές περιπτώσεις, ακόμα και μέσα στο πλαίσιο της χριστιανικής εκκλησίας, είναι η δημιουργία ενός είδους μαθητείας που εξυπηρετεί τις ανάγκες της αυτόνομης ανθρώπινης ύπαρξης. Ο πολιτισμός μας επικεντρώνει όλη την προσοχή του στις επιθυμίες του αυτόνομου «εαυτού». Ο ισχυρισμός του Ολλανδού θεολόγου Bavinck ότι «ο Θεός, και μόνο ο Θεός, είναι το υψηλότερο αγαθό του ανθρώπου», αναδιατυπώνεται από το σύγχρονο πολιτισμικό πλαίσιο ως εξής: «ο εαυτός σου, και το να είσαι αληθινός στον εαυτό σου, είναι το υψηλότερο αγαθό του ανθρώπου».
• Τέλος, το «κομμάτιασμα» της ανθρώπινης ζωής παραμένει μια από τις πιο επικίνδυνες προκλήσεις για τη ζωή της χριστιανικής μαθητείας. Σε αυτήν την περίπτωση, δυστυχώς, συντελείται ένα είδος διαχωρισμού της ανθρώπινης ύπαρξης κατά την οποία προσφέρονται ορισμένοι τομείς της ζωής μας στον Θεό, ενώ άλλοι τομείς μένουν εντελώς αποσυνδεδεμένοι από τη θεία ύπαρξη. Αγνοούμε ή και καταπιέζουμε κάποιες πτυχές της ζωής μας, αντί να τις δούμε ως τομείς που πρέπει να συγκροτηθούν και να συγκρατηθούν κάτω από το στοργικό βλέμμα του Θεού.

Το συμπέρασμα όλων των προηγούμενων είναι ότι οι άνθρωποι στη σημερινή εποχή εφαρμόζουν την τακτική ενός ρομαντικού ιδεαλισμού, προσπερνώντας τα βαθιά αδιέξοδα της ανθρώπινης ψυχής, ακριβώς επειδή αρκούνται στην όποια αισθητική, επιφανειακή αλλαγή. Βεβαίως, κανείς δε θα μπορούσε ποτέ να υποστηρίξει ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας ή οι φρενήρεις ρυθμοί της ζωής μας ή τα μηνύματα του πολιτισμού  είναι οι καθοριστικές αιτίες που εδραιώνουν μέσα στον άνθρωπο την επιθυμία για επένδυση σε μια επιφανειακή αλλαγή, παραβλέποντας ή απορρίπτοντας τα βαθύτερα ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Θα λέγαμε μάλλον ότι όλ’ αυτά αποτελούν την αφορμή, για να φανερωθεί η αληθινή φύση του ανθρώπου που ανέκαθεν επεδίωκε να υποτιμήσει τα βαθύτερα αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης και πάντα αρνούνταν κάθε απόπειρα κοιτάγματος κάτω από την επιφάνεια της ζωής, και συνεπώς κάθε προσπάθεια αναγνώρισης του αληθινού προβλήματός της. Δυστυχώς, επιθυμούμε να ζούμε στη κορυφή του «παγόβουνου» και πολλές φορές με στρατηγικό και υποσυνείδητο τρόπο κατασκευάζουμε μεθόδους, για να αποφύγουμε να κοιτάξουμε κάτω από την «επιφάνεια της ζωής μας». Ο «αέρας» που αναπνέουμε άλλωστε δεν ευνοεί την υγιή αυτοεξέταση και δεν επιθυμεί τη βαθιά αλλαγή και μεταμόρφωση της ζωής.

Η πρόσκληση για μια ζωή χριστιανικής μαθητείας

Ωστόσο τα κείμενα της Αγίας Γραφής διακηρύττουν ξεκάθαρα ότι ο Θεός μέσα στην ανθρώπινη ιστορία προσκαλεί κάθε άνθρωπο δια του μηνύματος του Ευαγγελίου να αναγνωρίσει ότι το βασικό του πρόβλημα δεν εντοπίζεται στην επιφάνεια της ζωής του, αλλά μέσα στην ίδια του την καρδιά. Γι’ αυτόν τον λόγο η οποιαδήποτε αλλαγή στην επιφάνεια της ζωής, ακόμα και με την αυτόνομη χρήση της ανθρώπινης βούλησης, δεν μπορεί να είναι ποτέ ουσιαστική, επειδή ο άνθρωπος έχει ανάγκη τη βαθιά μεταμόρφωση της ζωής του. Η Αγία Γραφή αναφέρεται επανειλημμένα  στην αναγκαιότητα της βαθιάς μεταμόρφωσης που αρχίζει τη στιγμή της αναγέννησης¹⁵ και φανερώνεται μετέπειτα στην πορεία της χριστιανικής μαθητείας, εκεί όπου ο χριστιανός καλλιεργεί βαθιές σχέσεις κοινωνίας με τον Τριαδικό Θεό στο έδαφος της γνήσιας μετάνοιας.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Πράξεις των Αποστόλων 2:36.
2. Ευαγγέλιο κατά Ματθαίον 28:20.  
3. Ευαγγέλιο κατά Ιωάννη 14:15.
4. Ευαγγέλιο κατά Ιωάννη 14:26.
5. Ευαγγέλιο κατά Μάρκον 16:15.
6. Β’ Τιμόθεον Επιστολή 2:2, Ευαγγέλιο κατά Ματθαίον 28:20.
7. Chris Watkin, Biblical Critical Theory, σελ. 4, 107.
8. Ευαγγέλιο κατά Ιωάννη 1:40.
9. Ευαγγέλιο κατά Λουκάν 9:59.
10. Ευαγγέλιο κατά Λουκάν 6:40.
11. Ευαγγέλιο κατά Ιωάννη 15:1-8.
12. Μιχαίας 7:18-20.
13. Ιωάννης Καλβίνος, Θεσμοί της Χριστιανικής Θρησκείας, έκδοση της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Ελλάδος.
14. Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν, H Κοινωνία της Κόπωσης.
15. Ευαγγέλιο κατά Ιωάννη 3:3 (ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ·  Ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἄνωθεν, οὐ δύναται ἰδεῖν τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ).