Ποιο, αλήθεια, είναι το ενδιαφέρον του Θεού για τον κόσμο; Μήπως αυτό περιορίζεται σε κάποιο και μόνο εθνικό σύνολο, ή εκτείνεται και στα υπόλοιπα έθνη της γης; Ποια η στάση Του απέναντι στα δεινά του κόσμου, απέναντι στους πτωχούς και τεθλιμμένους, απέναντι στην κοινωνική και όποια άλλη αδικία, απέναντι στην αμαρτία, από οπουδήποτε κι αν αυτή προέρχεται; Είναι, άραγε, ο Θεός ως εκείνος ο «δημιουργός» που θέλει να παρουσιάζει μια κοσμική θεωρία, ότι, αφού έφτιαξε τον κόσμο και όλο το σύμπαν, τα άφησε όλα στην τύχη τους χωρίς κανένα απολύτως ενδιαφέρον για αυτά, ως κάποιος να έχει κουρντίσει κάποιο ρολόι και να το έχει αφήσει να δουλεύει…μόνο του;
Αυτοί είναι μερικοί από τους προβληματισμούς, που ο προφήτης Σοφονίας, (σύγχρονος του προφήτη Ιερεμία), στο σύντομο βιβλίο του, προσπαθεί να απαντήσει με τη μοναδική εξουσία που πηγάζει από τον Κυρίαρχο Θεό και Δημιουργό του σύμπαντος, και που κάθε σκεπτόμενος και ορθά προβληματισμένος άνθρωπος διαχρονικά έχει.
Το μήνυμα του Θεού μέσω του Σοφονία δόθηκε στα χρόνια που βασίλευε ο Ιωσίας (640-609 π.Χ., Β΄ Βασ. 22:1–23:30), σε μια εποχή άκρως δεινή, από κάθε άποψη, για τον Ιούδα, μετά τις περίπου πέντε σκοτεινές δεκαετίες της βασιλείας του Μανασσή (697-642 π.Χ.) και του Αμών (642-640 π.Χ.), όπου η άκρατη ειδωλολατρία και πνευματική και ηθική σήψη και διαφθορά (π.χ. ανθρωποθυσίες, κάθε είδους αδικίες) είχαν οδηγήσει το νότιο βασίλειο του Ιούδα σε μία τελματώδη και μη αναστρέψιμη πνευματική κατάσταση. Η προφητεία του Σοφονία έγινε, πιθανότατα, μετά την ανεύρεση του βιβλίου του Νόμου στο Ναό, το 622 π.Χ., (Robertson) και συνέβαλε στην περαιτέρω προώθηση των μεταρρυθμιστικών μέτρων του νεαρού βασιλιά Ιωσία, παράλληλα με το γεγονός ότι ως βασιλικός γόνος ο Σοφονίας, (πιθανότατα απόγονος του βασιλιά Εζεκία – 1:1), είχε εύκολη πρόσβαση στη βασιλική αυλή.
Προσκήνιο εντός κι εκτός συνόρων: απόλυτο σκοτάδι…
Μέσα σε αυτό το πολύ «μαύρο», από πνευματική, ηθική, θρησκευτική, κοινωνική και πολιτική άποψη, προσκήνιο, έρχεται ο Σοφονίας να διακηρύξει το «λόγο του Γιάχβε» (1:1). Οι άρχοντες της Ιερουσαλήμ παρουσιάζονται ως «λιοντάρια ωρυόμενα», οι δικαστές της «λύκοι νυχτερινοί», οι προφήτες της άνθρωποι «δόλιοι και προπετείς». Παράλληλα, οι ιερείς «βεβηλώνουν το ναό» και αθετούν το νόμο (3:1-4), ο λαός γίνεται θύμα του συγκρητισμού στη θρησκευτική ζωή της χώρας, με συνέπεια, υπό το όνομα του Γιάχβε, του Θεού της Διαθήκης τους, να προσφέρουν τη λατρεία και προσοχή τους σε ξένους κυρίους – θεούς και σε δεισιδαιμονίες: ορκίζονται από τη μία στον Γιάχβε ενώ ταυτόχρονα ορκίζονται και στο Μαλχόμ (1:5), πηδούσαν πάνω από τα κατώφλια των σπιτιών τους από το φόβο να μην έλθουν σε επαφή με πονηρά πνεύματα που ενδεχομένως φώλιαζαν εκεί, ενώ ταυτόχρονα το ίδιο αυτό σπίτι το γέμιζαν με καρπούς αρπαγής και δόλου (1:9). Παράλληλα, η ματαιότητα του πλούτου και του χρήματος (1:8, 11-13, 18α), τυφλώνει το λαό και τον οδηγεί σε ένα πνεύμα αλαζονείας απέναντι στο Θεό και σε μια στάση αδιαφορίας και κατάθλιψης του πλησίον (1:12β, 3:1-7, πρβλ. 3:12).
Στη διεθνή σκηνή, η Ασσυρία καταρρέει και φεύγει σιγά σιγά από το προσκήνιο, επιβεβαιώνοντας έτσι το λόγο της κρίσης του Θεού εναντίον της (2:13-15, Ησα. 10:12, Ιεζ. 31:3-11, Ναούμ 1:1, 2:10, 3:15-18), ενώ η Βαβυλώνα, πριν κι αυτή κριθεί (δες Ιερ. 50:18), ανέρχεται στη θέση της ως υπερδύναμη της εποχής, στην περιοχή της αρχαίας Εγγύς Ανατολής.
Μέσα σε αυτό το τόσο σκοτεινό, εξαθλιωμένο και αβέβαιο από κάθε άποψη εθνικό και διεθνές περιβάλλον, ο Σοφονίας γίνεται ο χρονικά και διαχρονικά «εθνικός» και «υπερεθνικός» (παγκόσμιος) κήρυκας των βουλών του Γιάχβε (1:2-3, 12-13, 2:1-13), του Κυρίαρχου Θεού όλου του Σύμπαντος, που με στεντόρεια φωνή στέκεται και τις διακηρύττει (1:1).
Η ημέρα του Κυρίου η μεγάλη
Αμέσως μόλις ο προφήτης εισάγει το βιβλίο του, βρισκόμαστε ξαφνικά εμπρός σε αυτό που θα αποτελέσει το κεντρικό του θέμα (όπως αποτελεί και σε άλλους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης): ένα σκηνικό τρομερού «πολέμου», «εκδίκησης» και καταστροφής, στο οποίο όμως, ιδιαίτερη έμφαση και γλαφυρότητα δίνει ο Σοφονίας, με τον ιδιαίτερο τρόπο που το προσεγγίζει: την Ημέρα του Κυρίου.
Η «Ημέρα του Γιάχβε / Κυρίου είναι εγγύς» (1:17). Θα είναι η «Ημέρα της θυσίας Του» (1:7,8) η «Μεγάλη Ημέρα Του», της «οργής, θλίψης και στενοχώριας», της «ερήμωσης» και του «αφανισμού», «Ημέρα σκότους, γνόφου και «νεφέλης», της «ομίχλης», της «σάλπιγγας» και του «αλαλαγμού» (1:14-16).
Το ιδιαίτερο της προφητείας του Σοφονία σε σχέση με την «Ημέρα του Κυρίου» δεν είναι τόσο το στοιχείο της κρίσης του Γιάχβε, που ξεσπά σε τοπικό επίπεδο, είτε επάνω στο λαό Του είτε ακόμη και σε κάποια μεμονωμένα γειτονικά με αυτόν έθνη (πρβλ. Αμώς 1-4, Σοφ. 1:2-6, 1:14-18), ή, ακόμη, και αυτή η ελπίδα και προσμονή της θείας σωτηρίας και ευλογίας, που ενυπάρχουν και πηγάζουν μέσα από την εκτέλεση της κρίσης αυτής (πρβλ. Αμώς 9:11-12, Μιχ. 7:18-19, Σοφ. 3:8α, 9, 11-20), αλλά είναι η έμφαση που δίδεται, ιδιαίτερα από τον προφήτη αυτό, στην παγκοσμιότητα της κρίσης του Θεού (1:2-3, 2:4-13, 3:8β), καθώς και – εκπληκτικό – στην παγκοσμιότητα της Σωτηρίας Του, με την επιστροφή και σωτηρία των εθνών (3:9-10).
Ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο βλέπει ο προφήτης Σοφονίας:
- την κάθε είδους εξαθλίωση, τοπική και μη, της εποχής του, και
- την Ημέρα του Κυρίου, όπως επίσης και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί (δες 1:2-3), απηχούν και παραπέμπουν, αναμφίβολα, στο βιβλίο της Γένεσης, και ιδιαίτερα στις παγκοσμίου χαρακτήρα συνέπειες της πτώσης του ανθρώπου. Συγκεκριμένα:
α.Στην πρωταρχική κρίση του Θεού μετά την πτώση (πρβλ. Γεν. 3:8, όπου η απόδοση του ομολογουμένως δύσκολου αυτού εδαφίου, δεν είναι ακριβής. Έχει δειχτεί ότι ο Κύριος, στην πραγματικότητα, έρχεται, αμέσως μετά την πτώση, για κρίση και όχι για μια οποιαδήποτε συνηθισμένη συνάντηση με τον άνθρωπο, η οποία κρίση και παίρνει τη μορφή «θύελλας» / «καταιγίδας». Η ίδια λέξη και ιδέα υπάρχει και στο Σοφ. 2:2α. Niehaus, God at Sinai, 155-59, 330),
β.Στις συνθήκες της πνευματικής και ηθικής εξαθλίωσης του ανθρώπου, που οδήγησαν στον Κατακλυσμό (πρβλ. Γεν. 6:5-7), και
γ.Σε αυτό το γεγονός του Κατακλυσμού (Γεν. 7) (Kaiser, Toward an Old Testament Theology, 223).
Τώρα, στη σύγχρονη εποχή του, ο Σοφονίας, «βλέπει» και πάλι την τρομακτική παρουσία και εμπειρία της παγκοσμιότητας του κακού, της ειδωλολατρίας και του ξεχειλίσματος της αμαρτίας. Όμως, αλίμονο και δυστυχώς, «βλέπει» επίσης, ότι από αυτό το «μαύρο» φουσκωμένο ποτάμι της πνευματικής και ηθικής σήψης και εξαθλίωσης συμπαρασύρεται και ο λαός της Διαθήκης μέσα σε μία άκρατη κακία και ειδωλολατρία (1:4-13,18, 2:3,8,10, 3:1-7). Η στάση όλου του κόσμου, σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και του λαού Ισραήλ, σε τοπικό / εθνικό επίπεδο, ισοδυναμούν με παραβίαση των θείων Διαθηκών, (παγκόσμιο επίπεδο: Αδαμική, Νωαϊκή – εθνικό επίπεδο: Αβρααμική, Μωσαϊκή).
Ο Σοφονίας βλέπει μέσα από την άμεση και τοπική εκπλήρωση της Ημέρας του Κυρίου (δες 1:4-13, 1:14-2:2, 2:4-5, 2:13-3:6) επάνω στην υπερχείλιση της αμαρτίας της εποχής του, μία απώτερη, τελική εκπλήρωσή της σε παγκόσμια κλίμακα (1:2-3, 3:8β) επάνω στην τελική, εσχατολογική υπερχείλιση της αμαρτίας, όπου ο Ζήλος της Αγάπης και της Δόξας του Θεού θα εγερθεί για τελευταία φορά για να τιμωρήσει και αφανίσει κάθε είδους αμαρτίας, αδικίας, κακίας και πνευματικής και ηθικής διαφθοράς (1:2-6, 14-18, 3:8-13, 19-20), και να καθαρίσει και κερδίσει για το Θεό, ένα λαό, «υπόλοιπο» από όλα τα έθνη, και το λαό Ισραήλ, (2:7, 11β, 3:8-13: μήπως, άραγε, ο εσχατολογικός αυτός θείος ζήλος για τα έθνη είναι για να παρακινήσει το ίδιο το έθνος σε ένα εσχατολογικό ζήλο προς το Θεό; – πρβλ. Ρωμ. 11:11κοκ), με σκοπό αυτός ο λαός να χαίρεται, ν’ αναπαύεται και να ευφραίνεται στην Αγάπη και Σωτηρία του Θεού του και ο Θεός στην αγάπη του (3:14-17)! Με άλλα λόγια, ο Σοφονίας «αναπολεί» την αρχή του βιβλίου της Γένεσης, το ιδεώδες της Εδέμ, και «αφουγκράζεται» την Τελική Νίκη του Θεού στο βιβλίο της Αποκάλυψης.
Μέσα σε αυτό το «μαύρο» και θλιβερό – τοπικό και παγκόσμιο – περιβάλλον, ο Σοφονίας βλέπει τον Γιάχβε, τον Κυρίαρχο Δημιουργό και Ζηλότυπο Θεό της Διαθήκης (πρβλ. Έξοδ. 20:5, 34:14, Δευτ. 5:9), να οργίζεται, και η φωτιά του Ζήλου του θυμού Του να εξάπτεται, κι αυτό όχι άδικα, όπως κάποτε ενάντια στους πρωτόπλαστους (Γεν. 3:8, πρβλ. Σοφ. 2:2α). Όχι, ο Δημιουργός Θεός δεν ξέχασε τη δημιουργία Του και ιδιαίτερα τον άνθρωπο, εξαιτίας των δεσμών Διαθήκης που είχε μαζί του και πριν (1:26-28, 2:15) και μετά την πτώση, όπου και «γεννήθηκε» η Διαθήκη της Χάρης (Γεν. 3:21,15). Ναι, ο Δημιουργός Θεός, για το Σοφονία, πάντα θυμάται (εβρ. ζακάρ) τον άνθρωπο και τη δημιουργία (πρβλ. Γεν. 8:1, 9:15,16 κ.ά.), το λαό Ισραήλ και τις θείες υποσχέσεις Του προς αυτόν (πρβλ. Έξοδ. 2:24, 6:5, 105:8,42, 106:45). Επειδή λοιπόν, ο Θεός θυμάται τις Διαθήκες της –Πιστής και Ζηλότυπης– Αγάπης Του, γι’ αυτό και η Κρίση Του εκπορεύεται με σκοπό να προσφέρει καθαρισμό, ώστε να υπάρξει επιστροφή και σωτηρία, αποκατάσταση και ευλογία σε όλους όσοι Τον εμπιστεύονται (Σοφ. 3:8-9, 10-17).
Σοφονίας: Ο διαχρονικός και παγκόσμιος κήρυκας του Θεού της Νέας Δημιουργίας
Το βαθύτερο θεολογικό απόσταγμα και μάθημα που παίρνουμε απ’ το βιβλίο του Σοφονία, έρχεται μέσα από την προσεκτική θεώρηση δύο άκρως σημαντικών στοιχείων του βιβλίου, τα οποία και σκιαγραφούν αποφασιστικά το χαρακτήρα της Ημέρας του Κυρίου:
α. Tο κίνητρο της Κρίσης / Ημέρας του Γιάχβε, που αποτυπώνεται με την αποφασιστική χρήση της λέξης «ζήλος» (εβρ. κανά) (του Γιάχβε, δες 1:18, 3:8β) και
β. Tο αποτέλεσμα που αυτή η Ημέρα θα φέρει σε όλα τα έθνη (και στο λαό Ισραήλ), που είναι καθαρισμός / αποκατάσταση, σωτηρία και ευλογία, που αποτυπώνεται με τη χρήση των λέξεων «επίκληση» (εβρ. καρά) και «υπηρεσία» (εβρ. αβάδ) (του Γιάχβε, δες 3:9). Η χρήση των λέξεων αυτών, μεμονωμένα ή μαζί, απαντάται συχνά όπου υπάρχουν ή υπονοούνται σχέσεις διαθήκης, τήρησης ή παραβίασής τους (π.χ. «Υπηρεσία»/«λατρεία»:Γεν. 2:15, Εξοδ. 10:26, 20:5, Αριθμ. 4:26, 18:7, Ψαλμ. 102:22, Ιερ. 11:10, Σοφ. 3:9. «Ζήλος»: Έξοδ. 20:5, 34:14, 4:24, 5:9, 6:15, Ησα. 9:7, 37:22, Σοφ. 1:18, 3:8. «Επίκληση»: Γεν. 4:26, 12:8, 13:4, Α΄ Βασ. 18:24, Ιωήλ 2:32, Ψαλμ. 80:18, Ησα. 64:6, Σοφ. 3:9).
Θεωρώ ότι αυτό που προσπαθεί ο «παγκόσμιος» αυτός ιεροκήρυκας του Θεού, ο Σοφονίας, να δείξει και να μας πει, είναι ότι ο Θεός ο Γιάχβε, ο Θεός της Διαθήκης, μέσα από τις διαχρονικές εκπληρώσεις και, ιδίως, μέσα από την τελική εκπλήρωση της Ημέρας Του, επιθυμεί να οδηγήσει και πάλι, όχι απλά και μόνο ένα έθνος, το Ισραηλιτικό, αλλά ολόκληρη την αποστατημένη απ’ Αυτόν ανθρωπότητα, και πάλι πίσω, στην αρχική, ιδεώδη Εδεμική κατάσταση, όπου ο άνθρωπος με αγνότητα «επεκαλείτο το όνομα του Κυρίου» (πρβλ. Σοφ. 3:9), ζούσε κάτω από το ζυγό της δικής Του αγάπης και μόνο, και Τον υπηρετούσε οικειοθελώς. Αυτός όμως, ο ευλογημένος καρπός της Σωτηρίας και Αναδημιουργίας του Θεού «που εργάζεται σωτηρία εν μέσω της γης» (Ψαλμ. 74:12), θα μπορούσε να έρθει μόνο μέσα από την Καταστροφή που η Κρίση του Θεού θα επέφερε, με σκοπό να υπάρξει καθαρισμός και ξεχωρισμός όλων εκείνων που Τον εμπιστεύονται (3:8-9, 11-12), ώστε:
α. αυτοί να χαίρονται και ευφραίνονται στην αγάπη του Γιάχβε και ο Γιάχβε στη δική τους (3:17) και
β. Αυτός, ο Θεός, να είναι ο Πρώτος και Έσχατος, ο Μοναδικός Βασιλιάς των δικών Του και της Δημιουργίας Του, που θα λατρεύεται αποκλειστικά, μοναδικά.
Συνεπώς, δεν είναι χωρίς σημειολογική σημασία η αναφορά του ονόματος του Γιάχβε, του Θεού της Διαθήκης, στο πρώτο και στο τελευταίο εδάφιο του προφητικού αυτού βιβλίου (1:1, 3:20, πρβλ. Αποκ. 1:8, 21:6α, 22:13). Ο «τα πάντα εν πάσι Θεός» (Α΄ Κορ. 15:28), Αυτός που είναι «το Α και το Ω, η αρχή και το τέλος» (Αποκ. 1:8, 21:6α, 22:13) είναι το Επίκεντρο και ο Σκοπός του βιβλίου του Σοφονία. Έτσι, ο Θεός της Διαθήκης φέρει ασφαλώς και με θαυμαστά σοφό και θριαμβευτικό τρόπο τη Διαθήκη της Χάρης Του (κι όλες τις επιμέρους διαθήκες) σε Τελική Έκβαση, με αποκλειστικό σκοπό τη Δόξα Του.
Και τώρα τι;…
Σε όλα αυτά ποια είναι η διαχρονικά επίκαιρη πρόκληση και η πρόσκληση του βιβλίου του προφήτη Σοφονία προς όλους μας;
α. Πρώτα από όλα, να στεκόμαστε πάντα με ευγνωμοσύνη προς το Θεό για την ενθύμησή Του προς εμάς, η οποία (ενθύμηση) προμήθευσε θαυμαστά ένα Σωτήρα και μέσο σωτηρίας, το Χριστό, ώστε να μας επαναφέρει και πάλι κοντά Του, μέσα στη Βασιλεία και Νέα Δημιουργία Του (Ιωάν. 3:16, 14:6, Β΄ Κορ. 5:17, πρβλ. Σοφ. 3:17α).
β. Να εμπιστευόμαστε, χαιρόμαστε και αναπαυόμαστε στην εν Χριστώ Αγάπη Του (Σοφ. 3:14).
γ. Να αφήνουμε διαρκώς την Αγάπη αυτή του Θεού να μας καθαρίζει (αγιάζει) και αλλάζει προς το καλύτερο σε κάθε επίπεδο της ζωής μας, και να μας καθιστά υπάκουους απέναντι σε Αυτόν και το άγιο θέλημά Του και υπεύθυνους απέναντι στον κόσμο.
Έτσι, θα μπορέσουμε να στεκόμαστε με αληθινό πνεύμα σεβασμού και υπακοής προς Αυτόν και το Άγιο θέλημά Του (Σοφ. 2:3, 3:8α) και με περισσή ευαισθησία, καλοσύνη, ευθύνη και αλληλεγγύη απέναντι σε όλους τους συνανθρώπους μας (Σοφ. 3:5, 12-13), προετοιμαζόμενοι για την τελική έκβαση που Αυτός έχει για το λαό Του και όλη τη Δημιουργία Του (Β΄ Πετρ. 3:10-14).
Ζώντας με αυτό τον τρόπο (πρβλ. Εφεσ. 2:10), ουσιαστικά, θα βιώνουμε στο παρόν κάτι μοναδικά ευλογημένο και ξεχωριστό από αυτόν το νέο κόσμο και Δημιουργία που ο Θεός κτίζει εν Χριστώ και που πρόκειται να αποκαλύψει στους δικούς Του θαυμαστά στο μέλλον. Ένα νέο κόσμο, μία νέα δημιουργία, όπου ο Θεός θα είναι ο Μόνος, ο Μεγάλος Βασιλιάς (Σοφ. 2:11α, 3:15β, Ψαλμ. 102:22), ο «τα πάντα εν πάσι Θεός» (Α΄ Κορ. 15:28), του Οποίου η μοναδική ένδοξη λαμπρότητα θα επισκιάζει τα πάντα (Σοφ. 3:15β-17, Αποκ. 21:10-11,23) και η οποία θα αποτελεί τη μοναδική έμπνευση της αιώνιας ανάπαυσης, ευφροσύνης και λατρείας του λαού Του (Σοφ. 3:9,13-17, Αποκ. 21:24-26, 22:1-5).
