Στις 15 Απριλίου 2019 ο κόσμος μας αντίκρυσε με δέος τον ιστορικό καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων (Notre Dame) να παραδίδεται στις φλόγες. Στον απόηχο της καταστροφής, ανάμεσα στα πολλά που ακούστηκαν και γράφτηκαν, υπάρχουν τουλάχιστον τρία σημεία που πιστεύω ότι έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Πρώτον, μία άποψη που εκφράστηκε συχνά ήταν ότι η καταστροφή της Notre Dame απεικονίζει και την κατάσταση του Χριστιανισμού στην Ευρώπη, καθώς οι εκκλησίες αδειάζουν, ο κόσμος στρέφει την πλάτη του στον Χριστιανισμό κλπ. Το φαινόμενο βέβαια είναι υπαρκτό. Ωστόσο, η βραδιά της πυρκαγιάς ανέδειξε και την άλλη όψη του νομίσματος: αλήθεια, περιμένατε ποτέ να δείτε τόσους ανθρώπους να ψάλλουν σε μια αυθόρμητη δημόσια λατρεία στους δρόμους του Παρισιού; Την ώρα της καταστροφής και του θανάτου τόσων θησαυρών της τέχνης, της αρχιτεκτονικής και της πίστης, αντηχούσε ταυτόχρονα η ελπίδα ότι υπάρχει μία άλλη φλόγα που είναι ακόμα ζωντανή στους δρόμους της Ευρώπης.
Η ίδια φλόγα που φαίνεται όταν η Ευρώπη (η ίδια Ευρώπη που αρνείται την συμβολή του Χριστιανισμού στην διαμόρφωση της ταυτότητας και του πολιτισμού της) ξαφνικά στο αντίκρισμα μιας εκκλησίας που καίγεται, αναγνωρίζει ότι κάηκε «ένα κομμάτι της ψυχής μας» (όπως είπε και ο Εμανουέλ Μακρόν στο διάγγελμά του εκείνο το βράδυ). Γιατί συνειδητοποιούμε ότι τελικά υπάρχει μια βαθύτερη σχέση.
Η μεγαλύτερη πρόκληση για εμάς – την Εκκλησία στην Ευρώπη – είναι να ζήσουμε έτσι, ώστε, αντί να ρίχνουμε το φταίξιμο στους «άλλους» (τους «αμαρτωλούς», τους «άθεους», τους «κοσμικούς») που μας γύρισαν την πλάτη, αντ’ αυτού να ελκύσουμε με τη ζωή μας αυτή τη φλόγα να ξαναφουντώσει, όχι «δημογραφικά» ή εθιμοτυπικά ή συναισθηματικά καθώς πενθούμε για ένα ανεκτίμητο μνημείο παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, αλλά πνευματικά στις καρδιές των ανθρώπων.
Δεύτερον, αρκετοί επισήμαναν (και σωστά) ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πένθησαν την καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική πλευρά της καταστροφής, παρά την χριστιανική. Παρόλα αυτά, αν το σκεφτεί κανείς βαθύτερα, η Notre Dame συμβόλιζε (και συμβολίζει) υπερβολικά περισσότερα πράγματα απ’ όσα χωράει ο νους μας. Τέχνη, αρχιτεκτονική, ιστορία, πολιτική, πολιτισμό, θρύλο, και βέβαια και θρησκεία. Η δύναμη του συμβολισμού του συγκεκριμένου ναού είναι ακριβώς ότι τα εμπεριέχει όλα αυτά μαζί (και πολλά άλλα). Αλλά ακριβώς το ότι όλα αυτά εμπεριέχονται σε μια εκκλησία (και όχι π.χ. σε κάποιο άλλο είδος κτιρίου) λέει πολλά. Αν μη τι άλλο για το πόσο κεντρικό ρόλο έχει παίξει ο Χριστιανισμός στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Εννοείται ότι αυτό δεν έγινε πάντα για τους σωστούς λόγους, και επίσης εννοείται ότι δεν είναι ο Χριστιανισμός η μόνη επιρροή προς την διαμόρφωση της ταυτότητας αυτής. Αλλά όλοι αυτοί που πενθούσαν για τη Notre Dame, τελικά πενθούσαν για πολλά περισσότερα απ’ όσα και οι ίδιοι συνειδητοποιούσαν.
Μία τρίτη συχνή ένσταση ήταν «μα πώς κάνετε έτσι για ένα κτίριο;» Μάλιστα αρκετές φορές η ένσταση αυτή συνοδευόταν και από εδάφια όπως ότι «ο Ύψιστος δεν κατοικεί σε χειροποίητους ναούς» (Πρξ 17:24), ή και με μια (ομολογουμένως εύλογη) αγανάκτηση ως προς το γιατί ο κόσμος δεν συγκλονίζεται εξίσου για τους δεκάδες χριστιανούς που δολοφονούνται κάθε μέρα παγκοσμίως. Φυσικά, εξυπακούεται ότι οι χειροποίητοι ναοί είναι φθαρτοί, και ότι οι πιστοί, ως ναοί του Αγίου Πνεύματος, είναι απείρως πιο ανεκτίμητοι. Από την άλλη, αυτό δεν θα πρέπει να μας οδηγεί σε μια θεώρηση όπου σημασία έχουν μόνο τα «πνευματικά», ενώ τα «κοσμικά» απορρίπτονται ως αμελητέα.
Μια από τις σημαντικότερες διακηρύξεις του Χριστιανισμού είναι ακριβώς ότι ο Θεός δεν έχει να κάνει μόνο με τα «πνευματικά» (την πίστη, την προσευχή, τη νηστεία) αλλά και τα «κοσμικά» (τον έρωτα, την εργασία, και ναι, και την τέχνη). Αυτό είναι μια από τις πιο ξεχασμένες διαστάσεις του ότι «ο Ιησούς Χριστός είναι ο Κύριος των πάντων». Και ήρθε για να λυτρώσει και να αποκαταστήσει στην Καινή Κτίση τα πάντα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ησαΐας βλέπει στην νέα Ιερουσαλήμ, όχι μόνο «τους πιστούς», αλλά και «τους θησαυρούς των εθνών» και «τα πλοία της Θαρσείς» (Ησ 60:9-11). Μα τι κάνουν όλα αυτά τα «κοσμικά» πράγματα εκεί; Αντίστοιχα ο Ιερεμίας πενθεί για την καταστροφή του Ναού της Ιερουσαλήμ (Θρήνοι 1), παρόλο που ξέρει ότι είχε καταντήσει ένα είδωλο που καταστράφηκε (Ιερ 7:4), γιατί ξέρει ότι αυτό που είχε καεί δεν ήταν απλώς «ένα μάτσο τούβλα». Και στην Καινή Διαθήκη δεν είναι μόνο η ανθρωπότητα, αλλά και ολόκληρη η Κτίση που «στενάζει και συναγωνιά» περιμένοντας την Καινούρια Δημιουργία (Ρωμ 8). Κι εμείς οι ίδιοι αν το καλοσκεφτούμε, δεν πενθούμε (όπως όντως θα έπρεπε να πενθούμε) για τους χριστιανούς που σκοτώνονται σε άλλες χώρες, όμως αν καεί το σπίτι μας, θα πενθούμε και θα κλαίμε. Γιατί δεν είναι απλά «ένα μάτσο τούβλα», αλλά κάτι πολύ παραπάνω. Κι εδώ λοιπόν, αυτό που κάηκε είναι κάτι πολύ παραπάνω.
Γιατί, όπως επεσήμανε και η πολύ αγαπητή αδ. Βασιλική Κάλφογλου-Καλοτεράκη σε μια διαδικτυακή συνομιλία μας, «αυτή η εκπληκτική ανάταση των τοίχων, των πύργων αντανακλούσε τον πόθο των ανθρώπων να ανεβούν προς τον Δημιουργό. Είναι η ιστορία του απλού Μεσαιωνικού τεχνίτη που ανεβασμένος στη δυσθεώρητη σκαλωσιά πασχίζει να δουλέψει όσο πιο τέλεια μπορεί το κομματάκι που του αναλογεί και που κανένας τελικά δεν θα μπορεί να δει. Και στην ερώτηση “Μα γιατί κουράζεσαι τόσο, αφού αυτό που δουλεύεις δεν φαίνεται, κανείς δεν το βλέπει τόσο ψηλά;” απαντά “Ο Θεός το βλέπει”. Δεν κατοικεί σε χειροποίητους ναούς ο Ύψιστος, κατοικεί στη συντετριμμένη και ταπεινή καρδιά, αυτό είναι αλήθεια. Και ίσως για την Ευρώπη ισχύει το “αφίεται ο οίκος σας έρημος” του Κυρίου. Όμως πάντα και ακόμα υπάρχει το λινάρι που καπνίζει, το οποίο ο Θεός δεν θα το σβήσει. Το μικρό ποίμνιο της αληθινής Εκκλησίας, ανεξάρτητα από την Ομολογία, φωτίζει ακόμα το σκοτάδι. Και γι’ αυτά τα μικρά φώτα οι χώροι που ανεγέρθηκαν για τη Δόξα του Θεού, ως χώροι προσευχής θα είναι πάντα αγαπητοί. Είτε το στυλ είναι Γοτθικό, είτε Βυζαντινό, είτε μια απλή αίθουσα. Θα νιώθουν πάντα την Παρουσία Του, θα αναζητούν τον Σταυρό».
Γιατί τελικά, ακόμα κι αν ανθρωπίνως η κατάσταση δείχνει ο Χριστιανισμός στην Ευρώπη να έχει «καεί» όπως η Notre Dame, το ξημέρωμα μετά την πυρκαγιά μας θύμισε ότι υπάρχει και μια άλλη εικόνα: η εικόνα των πυροσβεστών, που καθώς μπαίνουν μέσα στην καμμένη εκκλησία, αντικρίζουν, μέσα στις στάχτες, τον σταυρό ακόμα να στέκεται όρθιος. Και να προσκαλεί τους ανθρώπους να στρέψουν το βλέμμα τους σε Αυτόν.
