Ο ενταφιασμός του Ιησού Χριστού

Α. Εισαγωγικά

«Γνωρίζουμε περισσότερα για την ταφή του Ιησού από όσα γνωρίζουμε για την ταφή οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου σε όλη την αρχαία ιστορία: οποιουδήποτε χαρακτήρα της Παλαιάς Διαθήκης… βασιλιά… φιλοσόφου της Αρχαίας Ελλάδας, ή Αυτοκρατόρων…». (W M. Smith, “Therefore Stand”)

Το γεγονός της ταφής του Ιησού απαντάται στην Καινή Διαθήκη στην περιγραφή των τεσσάρων Ευαγγελίων (Ματθ. 27:57-61, Μάρκ. 15:42-47, Λουκ. 23:50-56, Ιωαν. 19:38-42), στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων (13:29) και στην Α΄ Κορινθίους 15:4. Πέραν της Καινής Διαθήκης, συναντάται στο απόκρυφο ευαγγέλιο του Πέτρου (6:23-24) και σε πατερικά κείμενα είτε ρητά, όπως του Ιγνατίου Αντιοχείας του Θεοφόρου (50-117 μ.Χ.), είτε έμμεσα, όπως του Ιωάννου του Δαμασκηνού (676-749). Μεταξύ των εκκλησιαστικών και πατερικών κειμένων, πέραν της Καινής Διαθήκης που η ταφή του Ιησού μνημονεύεται και μάλιστα ρητά, εξέχουσα θέση κατέχει το Σύμβολο της Πίστεως, το Νικαίας-Κων/πόλεως (381 μ.Χ.), η μοναδική αυτή διακήρυξη Πίστεως της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες.

 Επομένως, είναι εύκολο να αντιληφθεί κάποιος ότι, σε αντίθεση με την ταφή οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου, η ταφή του Χριστού και η μνεία της στην Καινή Διαθήκη και στα διάφορα πατερικά κείμενα, με κορυφαίο το Σύμβολο της Πίστεως, υποδηλώνουν και την ιδιαίτερη σημασία της. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Πού έγκειται η σημασία της ταφής του Ιησού και της αναφοράς της; Στο συγκεκριμένο ερώτημα θα προσπαθήσει να απαντήσει το παρόν άρθρο, επιχειρώντας να επισημάνει τη θεολογική, πνευματική και εσχατολογική διάστασή του.

Β. Η σημασία της ταφής του Ιησού και της αναφοράς της

1) Επιβεβαίωση του θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού: Αν και έχει υπάρξει αρκετή συζήτηση για το εύρος της σημασίας που κατέχει η αναφορά της ταφής στη «σύνοψη του ευαγγελίου» στο Α΄ Κορ. 15:4 («και ετάφη»), η πρόταση εκεί, «απέθανε…και ετάφη και ανέστη…», για τον Χριστό, ουσιαστικά συγκεφαλαιώνει όλη τη στιγμή της Πασχαλινής αφήγησης (θάνατος, ταφή, Ανάσταση). Επομένως, η αναφορά (και) εκεί της ταφής του Χριστού γίνεται για δύο βασικούς λόγους: α) για να βεβαιώσει το γεγονός ότι ο Χριστός ήταν πράγματι νεκρός (σε αυτό προσδίδουν ιδιαίτερη μέριμνα τα ευαγγέλια) και β) για να καταδείξει και επιβεβαιώσει την επακόλουθη σωματική ανάσταση του Χριστού από τους νεκρούς, καθώς αφήνει πίσω του έναν άδειο τάφο, που πλέον γίνεται, δια των μαρτύρων του πρωινού της αναστάσεως, η πιο δυνατή απόδειξη, ζωντανή μαρτυρία και ορατή επιβεβαίωση της εκ νεκρών σωματικής ανάστασης του Χριστού. Παράλληλα, η αναφορά της ταφής παίζει και έναν συνδετικό ρόλο μεταξύ του θανάτου και της ανάστασης του Χριστού, καθώς γίνεται ευκρινές ότι αυτή επιτελούσε μια «μεταβατική λειτουργία», που αφενός επιβεβαίωνε τον θάνατο του Χριστού (Μαρκ. 15:44-45, Ιωαν. 19:33) και αφετέρου προετοίμαζε για το περιστατικό του άδειου τάφου και την αναγγελία της ανάστασης.

Επομένως, η ταφή του Χριστού και η αναφορά της έχει έναν θεολογικό χαρακτήρα και κατέχει έναν σημαντικό ρόλο-κλειδί, τόσο για την εκ νεκρών σωματική ανάσταση του Χριστού όσο και, ακολούθως, για τη ζωή και εσχατολογική ελπίδα των πιστών και της Εκκλησίας, που με τη σειρά της έχει σημαντικές προεκτάσεις, που θα δούμε στη συνέχεια.  

2) Διακήρυξη-Ομολογία Πίστης: Η αναφορά της ταφής του Ιησού στην Καινή Διαθήκη (Ευαγγέλια, Πράξεις Αποστόλων και Α΄ Κορινθίους), η οποία, – θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ -, δεν εξαντλείται στα πλαίσια του ενταφιασμού του σώματος του Ιησού και μόνο, αλλά ενσωματώνει και τους συμβολισμούς που υπάρχουν γύρω από το γεγονός αυτό, αποτέλεσε αναπόσπαστο στοιχείο του πρώιμου κηρύγματος της Χριστιανικής Εκκλησίας, μα πρώτα από όλα του «πιστεύω» της. Συγκεκριμένα, δια της ταφής γίνεται η επιβεβαίωση τόσο του θανάτου του Χριστού όσο και της επακόλουθης ανάστασής Του, και για τον λόγο αυτό  γίνεται η τοποθέτησή της στις πρωιμότερες ομολογίες πίστεως αναφορικά με το πρόσωπο και το έργο του Χριστού, μία από τις οποίες, ίσως η σημαντικότερη (μαζί με τον Χριστολογικό ύμνο της προς Φιλιππισίους 2:5-11), είναι αυτή της Α΄ Κορ. 15:3-7, πριν ακόμα και από τον απ. Παύλο. Μέσω των ομολογιών αυτών, που εκφράζονταν στη λατρεία της, η πρώιμη Εκκλησία διατηρούσε ζωντανή στη μνήμη της την αφήγηση και τα γεγονότα του θείου Πάθους (δίκη, εκτέλεση, ταφή). Παράλληλα, το περιεχόμενο της πρώιμης ομολογίας της Α΄ Κορ. 15:3-4, ότι δηλαδή «ο Χριστός απέθανε…και ότι ετάφη και ότι ανέστη…», αποτελεί και το θεολογικό κέντρο του «ευαγγελίου» του απ. Παύλου και, πάνω από όλα, την «αποστολική παράδοση» που έχει τεθεί από τον ίδιο και τους άλλους αποστόλους ως το «θεμέλιο» όλου του κηρύγματος της Εκκλησίας, το οποίο και καλείται αυτή να διατηρεί με ακρίβεια και πιστότητα.   

Επομένως, η αναφορά της ταφής του Χριστού, μαζί με αυτήν της σταύρωσης και της ανάστασής Του, είχε και έναν ομολογιακό-διακηρυκτικό, αλλά και διδακτικό χαρακτήρα για την πρώιμη εκκλησιαστική κοινότητα, αποτελώντας ουσιώδες κομμάτι της θείας λατρείας και της μαρτυρίας της. 

3) Πνευματική-Ηθική Διάσταση: Ζωή εκ νεκρών: Η σημασία της ταφής του Χριστού λαμβάνει, μέσα από τη θεία εμπνευσμένη γραφίδα του απ. Παύλου, εκτός από θεολογικό χαρακτήρα και έναν έντονο συμβολισμό, με βαθύ πνευματικό περιεχόμενο. Συγκεκριμένα, στο Ρωμαίους 6:4 («συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον, ἵνα ὥσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πατρός, οὕτω καὶ ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν») και στο Κολοσσαείς 2:12 («συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτίσματι, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ τῶν νεκρῶν») ο άγιος απόστολος υπογραμμίζει τη σημασία της αναστημένης, «νέας», ζωής του πιστού μέσα από την «ταφή» του, δηλ. τη συνταύτισή του με το θάνατο του Χριστού, σύμβολο του οποίου αποτελεί το βάπτισμα. Δηλαδή, ο απ. Παύλος θέλει να τονίσει ότι, όσο το πνευματικό γεγονός του θανάτου του πιστού ως προς την προσωπική του αμαρτία είναι πραγματική καθημερινή εμπειρία ζωής, – κατ’ αναλογία με τον θάνατο του Χριστού, που η ταφή Του αποδείκνυε -, τότε και η ζωή που αυτός θα ζει θα αποτελεί μία πραγματικά νέα, αναστημένη πνευματικά ζωή, – κατ’ αναλογία με τη σωματική ανάσταση του Χριστού από τους νεκρούς.

Παράλληλα, όμως, τα παθήματα του Χριστού (θάνατος και ταφή Του), και η Ανάστασή Του από τους νεκρούς, εκτός από βάση για μία πνευματικά αναστημένη ζωή εκ μέρους του πιστού, αποτελούν και παρηγοριά, ενθάρρυνση και κίνητρο για εκείνον, να θέλει να ζήσει για τον Κύριο και Σωτήρα Του με υπομονή μέσα στις δοκιμασίες και θλίψεις για Εκείνον, αλλά και με τη βεβαιότητα της Παρουσίας και νίκης Του σε αυτές.

4) Εσχατολογική Διάσταση: Σωματική Ανάσταση των νεκρών: Καθώς όλο το Α΄ Κορινθίους 15, η πρώιμη αυτή διακήρυξη πίστεως, μιλά για τη -μετά την ταφή- σωματική ανάσταση από τους νεκρούς πρώτα του Χριστού, που αποτελεί την «απαρχή»-εγγύηση της σωματικής ανάστασης όλων των εν Χριστώ κοιμηθέντων (εδ. 20), κατά συνέπεια αποτελεί και προοίμιο και ρητή διατύπωση της τελικής ανάστασης των εν Κυρίω κοιμηθέντων και ακράδαντη πεποίθηση της Χριστιανικής Εκκλησίας διαχρονικά. Μάλιστα, και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός βασιζόμενος σε αυτήν τη διακήρυξη της Α΄ Κορινθίους 15, επιβεβαιώνει και διακηρύττει τη σωματική ανάσταση του Χριστού (από τον τάφο), γενόμενος ο Ίδιος «απαρχή»-εγγύηση της σωματικής ανάστασης και των δικών Του. 

Αυτή η εκ νεκρών σωματική ανάσταση όσων κοιμήθηκαν εν Κυρίω, αποτελεί,  – όπως και το Σύμβολο της Πίστεως βεβαιώνει και διακηρύττει, «προσδοκώ ανάσταση νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος» -, και την εσχατολογική ελπίδα του κάθε πιστού και της εν γένει Εκκλησίας του Χριστού, που καλείται να τη διατηρεί διαρκώς ζωντανή, καθώς πορεύεται με πίστη και υπομονή προς την Απολύτρωση, τη Δεύτερη του Χριστού Έλευση.

1. Παναγιώτης Κ. Χρήστου Εκδ., Αποστολικοί Πατέρες, Άπαντα τα Έργα: Ιγνατίου Αντιοχείας Επιστολή προς Τραλλιανούς 9-12, Τομ. 4 (Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Ελ. Μερετάκη «Το Βυζάντιον», 1994), σελ. 207-11.
2.  Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, Μεταφρ. Νίκος Ματσούκας (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρναρά, 1998), σελ. 449-53.   
3. Leo D. Davis, The First Seven Ecumenical Councils (325-787) – Their History and Theology (Collegeville Minnesota: The Liturgical Press, 1983), σελ. 122-23, 175-76, 187.
4. N. T. Wright, The Resurrection of the Son of God-Christian Origins and the Question of God, Τομ. 3 (Minneapolis, MN: Fortress Press, 2003), σελ. 321.
5. George W. E. Nickelsburg, “Resurrection (Early Judaism and Christianity)”, στο The Anchor Bible Dictionary, Vol. 5 (N. York: Doubleday 1992), σελ. 689. Η πράξη της ταφής του Ιησού και η μαρτυρία της ταφής Του από τις γυναίκες που ήταν παρούσες (Μάρκος 15:47), αποτελούν ουσιώδη στοιχεία επιβεβαίωσης της μαρτυρίας της Ανάστασης πάλι από τις γυναίκες (Ματθ.28:1, 5, Μαρ. 16:1-8). 
6. Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, Τόμος Α΄ (Αθήνα: Έκδοση Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», 1989), σελ. 396-97. «Το ότι ετάφη κυρίως αναφέρεται εις το γεγονός, ότι ενώ το σώμα του Ιησού κατετέθη εν τω τάφω, ούτος ευρέθη κενός», επιβεβαιώνοντας, έτσι, η παρουσία του τάφου και η ταφή σε αυτόν, την πραγματικότητα της αναστάσεως. 
7.  Craig S. Keener, IVP Bible Background Commentary-New Testament (Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press, 1993), σελ. 484. Η έλλειψη αναφοράς του «άδειου τάφου» από τον απ. Παύλο στην Α΄ Κορ. 15:4, αντισταθμίζεται από την αναφορά των «μαρτύρων» στο Α΄ Κορ. 15:5-8.
8. oel B. Green, “Burial of Jesus”, στο Dictionary of Jesus and The Gospels, Eds. J. B. Green, Scott McNight, I. H. Marshall (Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press, 1992), σελ. 88. 
9. Πρέπει, ωστόσο, να αποφευχθούν τυχόν υπερβολές στη σημασία που έχει η ταφή του Ιησού και η αναφορά της, πέραν αυτής που πράγματι έχει. G. F. Hawthorne, Ralph P. Martin, D. G. Reid Eds., Dictionary of Paul and His Letters (Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press, 1993), σελ. 110.
10. Colin Brown Ed., New International Dictionary of Theology, Τομ. 1 (G. Rapids, Michigan: Zondervan Publishing House, 1975, 1986), σελ. 265-66. Π.χ. η αναφορά του δώρου της σμύρνας από τους μάγους στη θεία γέννηση (Ματθαίος 2:11) και το άλειμμα με το μύρο της νάρδου από τη Μαρία, την αδελφή του Λάζαρου (Ιωάννης 12:1-11). 
11.  Joel B. Green, σελ. 88.
12. Kirk R. McGregor, “1 Corinthians 15:3b-6a, 7 and the Bodily Resurrection of Jesus”, Journal of Evangelical Theological Society 49/2 (Ιούνιος 2006): σελ. 225-34.
13. ames D. G. Dunn, Jesus Remembered-Christianity in the Making Vol. 1(Grand Rapids: Eerdmans Publishing Co., 2003), σελ. 781-83, 839.
14. Herman Ridderbos, Paul, An Outline of His Theology, Transl. J. Richard De Witt (G. Rapids, Michigan: Eerdmans Publishing Co., 1975), σελ. 54.
15. Π. Κ. Χρήστου Εκδ., Αποστολικοί Πατέρες, σελ. 209, 211.
16. Kirk R. McGregor, “1 Corinthians 15:3b-6a, 7 and the Bodily Resurrection of Jesus”, σελ. 225-34.
17.  Δαμασκηνός, σελ. 449, 451, 453.