Ο αναγνώστης της Αγίας γραφής αισθάνεται πολλές φορές μπερδεμένος μέσα στις αφηγήσεις της και αναρωτιέται πού οδηγούν όλες αυτές οι ιστορίες. Υπάρχει κάποιο κεντρικό θέμα; Ή πρόκειται για μια βιβλιοθήκη ασύνδετων μεταξύ τους βιβλίων με κοινό παρονομαστή την πίστη στον Θεό;
Θα θέσω το θέμα με τηλεοπτικούς όρους. Στην τηλεόραση, υπάρχουν δύο ειδών τηλεοπτικές σειρές· στην πρώτη υπάρχει ένας ήρωας π.χ. ένας αστυνομικός ή μια ομάδα πρωταγωνιστών, που κάθε φορά αντιμετωπίζουν μια διαφορετική περίσταση. Τέτοιες συνήθως είναι οι αστυνομικές ιστορίες που κάθε φορά υπάρχει και άλλη υπόθεση. Στο δεύτερο είδος τηλεοπτικών σειρών, υπάρχει μια κεντρική ιστορία. Από την αρχή ως το τέλος της σειράς γίνεται η αφήγηση μιας ιστορίας. Και η ερώτησή μας είναι: τι είδους τηλεοπτική σειρά θα ήταν η Βίβλος;
Ανάμεσα στους σύγχρονους μελετητές, δεν είναι λίγοι αυτοί που δεν έχουν κανένα πρόβλημα να ισχυριστούν ότι η Βίβλος αποτελεί μια χαλαρή συλλογή βιβλίων χωρίς μια κεντρική ιστορία. Σύμφωνα με αυτούς τους μελετητές, δεν μπορούμε να μιλούμε για μία βιβλική ιστορία. Ούτε για μία ενιαία θεολογία. Στην πραγματικότητα, πρέπει να μιλούμε για μια συλλογή από διάφορες ιστορίες και θεολογίες της Ιουδαϊκής παράδοσης. Η άποψη αυτή δεν μας ικανοποιεί, γιατί δεν ταιριάζει με τις αξιώσεις των ίδιων των βιβλίων της Βίβλου. Αν η Βίβλος είναι αυτή που ο χριστιανισμός ισχυρίζεται ότι είναι, τότε θα πρέπει να έχει κάποιο κεντρικό θέμα και η ιστορία της κάπου να οδηγείται.
Στα μυθιστορήματα, ποτέ δεν είχα την υπομονή να τα διαβάσω ολόκληρα από την αρχή. Μετά από τις πρώτες σελίδες όπου συνήθως παρουσιάζονται οι χαρακτήρες και διαφαίνεται η πλοκή, ξεπερνούσα το κύριο μέρος τού μυθιστορήματος και πήγαινα στο τέλος. Διαβάζοντας το τέλος αποκτούσα μια αίσθηση της ιστορίας και γύριζα πίσω στην αρχή με ανανεωμένο το ενδιαφέρον μου. Ήξερα πια τα κεντρικά πρόσωπα καθώς και πώς θα οδηγούνταν στη λύση της πλοκής τού μυθιστορήματος.
Εάν κάποιος προσεγγίσει τη Βίβλο με τη δική μου ανυπομονησία διαβάζοντας τις δυο – τρεις πρώτες σελίδες της Γένεσης και μεταπηδώντας, στη συνέχεια, στις τελευταίες σελίδες της Αποκάλυψης, του τελευταίου βιβλίου της Βίβλου, θα καταλάβει χωρίς καμιά αμφιβολία ότι στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα βιβλίο με πολύ στιβαρή συνοχή αρχής και τέλους.
Για όσους χρειάζονται κάποια βοήθεια για να δουν αυτήν τη συνοχή αρχής και τέλους, θα απαριθμήσω μερικά, μόνο, στοιχεία:
- Η αφήγηση ξεκινά από το αδιαμόρφωτο της αβύσσου, με αρχή την υποχώρηση της θάλασσας, ενώ το τέλος της οδηγεί στην εξαφάνιση της θάλασσας.
- Στη Γένεση, ο ήλιος δημιουργείται ως πηγή φωτός για τη γη, και στο τέλος, αφού πηγή φωτός της νέας γης θα είναι ο ίδιος ο Θεός, ο ήλιος εκλείπει.
- Το νερό είναι πηγή της φυσικής ζωής στον αρχέγονο κήπο της Εδέμ, αλλά είναι πηγή αιώνιας ζωής στην εσχατολογική πόλη της νέας Ιερουσαλήμ .
- Στις πρώτες σελίδες της Γένεσης, η δημιουργία πέφτει κάτω από τη βαριά κατάρα, ενώ στις τελευταίες σελίδες της Αποκάλυψης, η κατάρα αυτή αίρεται.
- Ο δεύτερος πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο άνθρωπος, ξεκινά ικανός να ξεστρατίσει αμαρτάνοντας, να πονέσει και να πεθάνει, ενώ στην τελευταία σκηνή του έργου, βρίσκεται στο σωστό μέρος χωρίς αμαρτία, χωρίς πόνο και θάνατο.
- Ο κορυφαίος πρωταγωνιστής, ο Θεός, ξεκινά από την πρώτη στιγμή κυρίαρχος βασιλιάς & δημιουργός ανθρώπων που όμως αυτονομούνται αμφισβητώντας την καλοσύνη Του. Ωστόσο στο τέλος της ιστορίας, η βασιλική κυριαρχία Του δεσπόζει στα πάντα και η καλοσύνη Του είναι πια αδιαφιλονίκητη και αποδεκτή από τον λαό Του.
- Η πλοκή τής ιστορίας διαφαίνεται από το ότι οι επαναστατημένοι πια άνθρωποι απομακρύνονται από τον Θεό, ενώ προηγουμένως είχαν τα προνόμια της σχέσης μαζί Του. Στο τελικό πλάνο, ο λαός του Θεού μαζεύεται κοντά Του και γιορτάζει την αταλάντευτη πια αποκαταστημένη σχέση μαζί Του.
- Με αφετηρία τον αποκλεισμό από την ευδαιμονία της Εδέμ, ξεκινά η «βιβλική Οδύσσεια» που θα οδηγήσει τελικά στην ευδαιμονία τής γιορτής τής επανένωσης του Θεού με τον λαό Του.
Θα μπορούσα πολλά ακόμα να γράψω, αλλά νομίζω ότι αυτά αρκούν ως αφετηρία στην αναζήτησή μας για την κεντρική ιστορία της Βίβλου.
Όσοι πιστεύουμε ότι η Βίβλος είναι ο Λόγος του Θεού, κατανοούμε ότι οι διάφορες αφηγήσεις της πράγματι συνθέτουν μια Μεγάλη Ιστορία που ξεκινά με τη δημιουργία του σύμπαντος με κάποιο σκοπό. Η ιστορία αυτή περιπλέκεται με την αυτονόμηση του ανθρώπου στην επανάστασή του κατά του Θεού, στοιχείο που αποτελεί την αφετηρία της επικής αγάπης τού Θεού να μας φέρει πίσω κοντά Του. Η αποκορύφωση του δράματος αυτού είναι ο Χριστός, ο Σωτήρας μας. Η ζωή Του, η θυσία Του, η ανάστασή Του έγιναν οι βάσεις για τη μεγάλη μεταστροφή της ιστορίας. Ο μεγάλος, λοιπόν, «ήρωας» του Θεού όχι μόνο δεν απέτυχε στην αποστολή Του, αντίθετα, κατάφερε την πλήρη αποκατάσταση και την εκπλήρωση του αρχικού σκοπού του Θεού για τη δημιουργία.
Πώς θα ονομάσουμε, λοιπόν, την κεντρική αυτή ιστορία της Βίβλου; Ίσως θα ‘πρεπε «Ιστορία της Βασιλείας τού Θεού». Πιο συχνά, ονομάζεται «η Ιστορία της Λύτρωσης» με κεντρικό της θέμα, όμως, τη Βασιλεία του Θεού!
Κάθε φορά που ακούω κάποιους να προσπαθούν να αποδώσουν την ιστορία, τον σκοπό και το περιεχόμενο της Βίβλου, μου έρχεται στο νου ο παλιός ινδικός μύθος των πέντε τυφλών με τον ελέφαντα. Καθένας ψηλαφούσε το ζώο σε διαφορετικό σημείο και έτσι, αν και ψηλαφούσαν τον ίδιο ελέφαντα, τελικά κατέληξαν σε διαφορετικό συμπέρασμα για το τι ακριβώς είναι αυτό που αγγίζουν.
- Ο ένας κάνει λόγο για τη Βίβλο θαρρείς και είναι μια λίστα από εντολές του Θεού ξεκομμένες από την ιστορία – κάτι σαν τον δεκάλογο του Μωυσή·
- ο άλλος μιλά θαρρείς και είναι μια συλλογή από ασύνδετες ηθοπλαστικές ιστορίες·
- ο τρίτος αναφέρεται στην Π. Διαθήκη σαν να είναι η Ιλιάδα των Ιουδαίων και στην Κ. Διαθήκη σαν να είναι η Οδύσσεια του Ιησού Χριστού…
Η δυσκολία απόδοσης της ιστορίας, του σκοπού και του περιεχόμενου της Βίβλου εντείνεται από την άγνοια των βιβλικών λογοτεχνικών ειδών όσο και των κομβικών σημείων της κεντρικής αφήγησης!
Ο βιβλικός επιστήμονας N.T. Wright προσπαθώντας να ενοποιήσει τη βιβλική ιστορία, την απέδωσε σε πέντε «πράξεις» ανάλογες με αυτές του αρχαίου ρωμαϊκού θεάτρου. Σύμφωνα με αυτόν, λοιπόν, η Ιστορία της Λύτρωσης μπορεί να αποδοθεί αναλυτικά σε ένα δράμα πέντε πράξεων ως ακολούθως:
Πράξη πρώτη: Η δημιουργία του κόσμου. Στην πράξη αυτή, παίρνουμε βασικές πληροφορίες για τον Θεό, τον άνθρωπο και τον κόσμο. Έχουμε το σταθερό περιβάλλον τής «πάρα πολύ καλής» δημιουργίας. Ο άνθρωπος ξεκινά την πορεία του στον κήπο της Εδέμ.
Πράξη δεύτερη: Η ένταση εισάγεται καθώς εμφανίζεται ο μυστηριώδης εχθρός του Θεού. Εδώ βλέπουμε τη ρίζα του προβλήματος του κόσμου μας: το ξεστράτισμα του ανθρώπου με την προδοσία του.
Πράξη τρίτη: Οι επιπτώσεις επέρχονται της αυτονόμησης του ανθρώπου, μέσα στην αφήγηση πανάρχαιων παραδόσεων και μέσα στην ιστορία του λαού Ισραήλ. Δεν υπάρχει ελπίδα καμία.
Πράξη τέταρτη: Ο λυτρωτής εμφανίζεται στο τέλος μιας σειράς παρεμβάσεων του Θεού γεμάτων από τη χάρη προς τα επαναστατημένα δημιουργήματα, η οποία οδηγείται στην κλιμάκωση με τον θάνατο και την ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Πράξη πέμπτη: Η απολύτρωση ολοκληρώνεται στην ιστορία και τον κόσμο.
Έχοντας ήδη υποδείξει τη βασιλεία του Θεού ως κεντρικό θέμα της Βίβλου, τώρα θα επαναδιατυπώσω αυτές τις πέντε πράξεις συσχετίζοντάς τες με το θέμα αυτό και θα προσθέσω και μια έκτη πράξη:
Πράξη πρώτη: Το βασίλειο θεμελιώνεται – Η δημιουργία!
Πράξη δεύτερη: Η επανάσταση εκδηλώνεται – Η αυτομόληση!
Πράξη τρίτη: Το σχέδιο αποκατάστασης μπαίνει σε εφαρμογή – Ο λαός Του
Διάλειμμα: Η ιστορία περιμένει τη λύση της – Η περίοδος ανάμεσα στις δύο Διαθήκες.
Πράξη τέταρτη: Ο ερχομός του βασιλιά – Η απολύτρωση επιτυγχάνεται!
Πράξη πέμπτη: Τα νέα του βασιλιά εξαγγέλλονται – Η ιεραποστολή της εκκλησίας!
Πράξη έκτη: Η επιστροφή του βασιλιά – Η απολύτρωση ολοκληρώνεται!
Με το σχήμα αυτό, οι C. Bartholomew και M. Gohen στο βιβλίο τους «Tο Δράμα των Γραφών», ενοποιούν τη βιβλική ιστορία προσπαθώντας να βοηθήσουν τους σύγχρονους πιστούς να «βρουν τη θέση τους μέσα στη βιβλική ιστορία».
«Μα –θα μου πείτε– πώς είναι δυνατόν να ‘βρούμε τη θέση μας μέσα στη βιβλική ιστορία’ τη στιγμή που η βιβλική ιστορία έχει τελειώσει με το κλείσιμο του κανόνα»; Η βιβλική ιστορία πρέπει να ενταθεί και να επεκταθεί ως η κοσμοαντίληψη μέσα στην οποία βλέπουμε τον κόσμο και τη ζωή μας.
Όλοι χρειαζόμαστε μια πυξίδα, μια αίσθηση πορείας. Η ζωή είναι τόσο χαοτική που τίποτα δεν έχει πια νόημα, αν δεν υπάρχει ένα σταθερό σημείο αναφοράς, ένας πολικός αστέρας. Για τους πιστούς χριστιανούς, το σταθερό σημείο αναφοράς είναι η πίστη στον Θεό που αποκαλύφθηκε, που μίλησε. Έτσι, όταν μέσα στη Βίβλο οι πιστοί μπορούν να διακρίνουν την αρχή, την πορεία και το τέλος τού σχεδίου του Θεού, τότε αποκτούν μια ξεκάθαρη εικόνα τού ποιοι είναι και πού πορεύονται.
Ο άνθρωπος της πίστης, λοιπόν, μέσα στην πρώτη πράξη τής βιβλικής ιστορίας, αναγνωρίζει τη δημιουργία ως το βασίλειο του Θεού. Καταλαβαίνει ότι η θέση του είναι αυτή του υπηκόου τής βασιλείας του Θεού τον Οποίο υπηρετεί μέσα στον κόσμο.
Μέσα στη δεύτερη πράξη, αναγνωρίζει την αιτία του προσωπικού του δράματος. Κατανοεί γιατί η ζωή του είναι δύσκολη και γιατί ο κόσμος μας είναι αυτός που είναι. Αντιλαμβάνεται ως εχθρό του ό,τι και όποιον τον απομακρύνει από τον ρόλο του αυτό.
Στην τρίτη πράξη των ατελείωτων παλινωδιών του Ισραήλ, ο άνθρωπος της πίστης αναγνωρίζει το χέρι του Θεού που δρα μέσα, πέρα αλλά και αντίθετα από τις δικές μας αποτυχίες για να φέρει, τελικά, το σχέδιό Του εις πέρας.
Στην τέταρτη πράξη αναγνωρίζει ότι θα ήταν χαμένος χωρίς τον Χριστό. Ευγνωμονεί τον Θεό για τη σωτηρία του και για την συμπερίληψή του μέσα στην τοπική εκκλησία.
Μέσα στην εκκλησία – συμμετέχοντας πλέον κι ίδιος στην πέμπτη πράξη– ζει και εξαγγέλλει τα καλά νέα του βασιλιά σ’ όλο τον κόσμο με έργα ελέους που απαλύνουν τον πόνο, και δικαιοσύνης που ανατρέπουν το κακό.
Καταλαβαίνει, τέλος, ότι ακόμα υπολείπεται η έκτη πράξη που θα γυρίσει ο βασιλιάς και θα τα αποκαταστήσει όλα, γι’ αυτό και εργάζεται άοκνα για τους σκοπούς τής Βασιλείας του Θεού και, παρά τις αδυναμίες του, προσμένει με ετοιμότητα!
Θυμάμαι τον Brian J. Walsh, καθηγητή μου στο πανεπιστήμιο του Τορόντο, στο μάθημα των κοσμοθεωριών να διδάσκει τις τέσσερις βασικές ερωτήσεις που διαμορφώνουν το ποιοι είμαστε και πώς βλέπουμε τον κόσμο:
1. Πού είμαστε; (Τι είδους κόσμος είναι αυτός στον οποίο ζούμε;)
2. Ποιοι είμαστε; (Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος;)
3. Ποιο είναι το πρόβλημα; (Ποιο είναι το θεμελιώδες πρόβλημα στον κόσμο μας;)
4. Ποια είναι η λύση; (Τι είναι αυτό που θα λύσει το πρόβλημα;)
Ασχέτως με το αν αυτές οι τέσσερις ερωτήσεις γίνονται έτσι κατανοητές και διατυπώνονται με σαφήνεια, στο πλαίσιο τις κάθε κοσμοαντίληψης, υπάρχουν απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις. Είτε η εκάστοτε κοσμοαντίληψη είναι θρησκευτική, είτε εθνική, είτε πολιτική, είτε πολιτισμική, το σίγουρο είναι ότι περιέχει ένα σύστημα αναφοράς που συμπεριλαμβάνει τις απαντήσεις των τεσσάρων αυτών ερωτήσεων.
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι και η Ιστορία της Λύτρωσης, δίνει το δικό της σετ απαντήσεων στις ερωτήσεις αυτές και διαμορφώνει μια βιβλική κοσμοαντίληψη.
Αν η βιβλική ιστορία μπορεί να αποτελεί τη βάση για ολόκληρη τη ζωή μας, τότε θα πρέπει, επίσης, να βρούμε τις βιβλικές απαντήσεις στις πολύ βασικές αυτές ερωτήσεις:
Πού είμαστε; Είμαστε μέσα στον κόσμο του Θεού. Αυτός τον έπλασε και μάλιστα «πολύ καλό».
Ποιοι είμαστε; Είμαστε άνθρωποι που έπλασε ο Θεός κατά τη δική Του εικόνα. Πλαστήκαμε να είμαστε αντιπρόσωποι του Θεού μέσα στον κόσμο για να έχουμε σχέση με τον Θεό.
Ποιο το πρόβλημα; Το πρόβλημα είναι ότι επαναστατήσαμε κατά του Θεού και εισπράττουμε τώρα τα αποτελέσματα της ανταρσίας μας. Ζούμε ανεκπλήρωτοι μακριά Του, σε δυσαρμονία με τον άλλον, μέσα σ’ ένα αντίξοο περιβάλλον φθοράς και θανάτου.
Ποια η λύση; Η λύση είναι η ενσάρκωση του Θεού στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, ο οποίος ήρθε να μας συναντήσει στην ανάγκη μας και να άρει τα αποτελέσματα της ανταρσίας μας με τη θυσία Του. Αν και το απολυτρωτικό έργο του Ιησού Χριστού έχει τελειώσει, ακόμα δεν έχουμε δει τα τελικά αποτελέσματά του. Το τελικό αποτέλεσμα θα αποκαλυφθεί στο μέλλον με τη Δευτέρα Παρουσία Του.
Η βιβλική ιστορία, όμως, συμπληρώνει το σετ των τεσσάρων ερωτήσεων με μια 5η ερώτηση: Τι ώρα είναι; Σε ποιο σημείο της ιστορίας της μπαίνω εγώ;
Την ερώτηση αυτή προτείνει ο βιβλικός επιστήμονας N. T. Wright, την οποία, ωστόσο, αντιλαμβανόμαστε και εμείς ως συνέπεια της βιβλικής απάντησης στην ερώτηση «ποια η λύση;» Απαντώντας για τη λύση του Ιησού Χριστού, αμέσως γεννιέται το ερώτημα «γιατί, τότε, το πρόβλημα ακόμα παραμένει»;
Αν ήρθε ο Χριστός να φέρει τη βασιλεία του Θεού στον κόσμο, γιατί ακόμα ο κόσμος μας βρίσκεται σε αυτά τα χάλια; Αν με έσωσε ο Χριστός, γιατί ακόμα παλεύω με την αμαρτία, γιατί υποφέρω πόνο, φθορά, -τελικά- θάνατο; Εδώ, μας δίνεται η ευκαιρία να διασαφηνίσουμε ότι η Βασιλεία του Θεού δεν ήρθε μεμιάς με τον ερχομό του Ιησού Χριστού μέσα στον κόσμο.
- Ο Χριστός μπορεί να ήρθε, όμως όλος ο κόσμος δεν Τον δέχτηκε ως βασιλιά του!
- Όμως ο Ιησούς Χριστός θα επιστρέψει ξανά στον κόσμο μας και τότε όλοι θα Τον δεχθούμε ως βασιλιά!
Συγκρίνοντας τη βιβλική απάντηση στην ερώτηση των κοσμοθεωριών «Ποια η λύση;» με την προηγούμενη ανάλυσή μας της Ιστορίας της Λύτρωσης ως δράματος, διαπιστώνουμε ότι συμπεριλαμβάνει τις τρεις τελευταίες –από τις έξι συνολικά– πράξεις.
Αναθεωρώντας, λοιπόν, μπορούμε να τις θεωρήσουμε ως τρεις σκηνές της μιας ενοποιημένης τέταρτης πράξης με θέμα «Ποια η λύση».
Σκηνή α΄: Ο βασιλιάς έρχεται, πετυχαίνει την απολύτρωση και εισάγει τη βασιλεία του Θεού στη ζωή των μαθητών Του!
Σκηνή β΄: Τα νέα του βασιλιά εξαγγέλλονται από την ιεραποστολή των μαθητών Του και της εκκλησίας που επεκτείνει τη βασιλεία του Θεού στις καρδιές των ανθρώπων σε όλη τη γη!
Σκηνή γ΄: Ο βασιλιάς επιστρέφει, η βασιλεία του Θεού ολοκληρώνεται και ο κόσμος αποκαθίσταται ως νέος ουρανός και γη!
Ίσως, κάποιος αναρωτιέται ποιο το νόημα όλης αυτής της ανάλυσης δεδομένου ότι τα αποτελέσματά της μοιάζουν στοιχειώδη.
Και όμως! Η καρδιά της βιβλικής θεολογίας αποδίδεται στο δίπολο του «ήδη και όχι ακόμα»!
- Ο Χριστός είναι ήδη βασιλιάς αλλά όχι ακόμα όλων, παντού!
- Η απολύτρωση ήδη έχει επιτευχθεί, αλλά ακόμα δεν έχει εφαρμοστεί παντού!
- Η βασιλεία του Θεού ήδη έχει έρθει αλλά όχι ακόμα πλήρως!
- Η σωτηρία μας ήδη έχει ξεκινήσει, αλλά ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί!
Η ερώτηση, λοιπόν, «Τι ώρα είναι & σε ποιο σημείο τής ιστορίας μπαίνω εγώ;» μας δίνει την ευκαιρία να δούμε τον εαυτό μας μέσα στη βιβλική ιστορία καθώς το «ήδη» έχει κιόλας συμβεί και το «όχι ακόμα» δεν έχει έως τώρα έρθει. Τι ώρα είναι;
- Ο Χριστός είναι ήδη βασιλιάς αλλά όχι ακόμα όλων, παντού, γι’ αυτό έχω ένα έργο να επιτελέσω: Να ζω κάθε μέρα σύμφωνα με τον βασιλιά μου Χριστό, με τους αδελφούς μου στην εκκλησία και την ιεραποστολή με τέτοιο τρόπο, ώστε να επεκταθεί η βασιλεία Του σε όλους τους ανθρώπους και να χρωματίσει όλους τους ανθρώπινους θεσμούς!
- Η απολύτρωση ήδη επιτεύχθηκε αλλά ακόμα δεν έχει εφαρμοστεί παντού, που σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να απορώ όταν εμφανίζονται προβλήματα στη ζωή μου, όταν έρχονται οι αρρώστιες και ο θάνατος! Ζω το ενδιάμεσο. Ακόμα παλεύω με τα εχθρικά στοιχεία της αποστολής μου.
Η βιβλική ιστορία, λοιπόν, της οποίας την κεντρική γραμμή ονομάσαμε Ιστορία της Λύτρωσης, θα πρέπει να μας δίνει το στίγμα μας, την κατεύθυνσή μας και… να μας διορθώνει την ώρα!
