Η δύναμη των σύντομων συχνών προσευχών

Η προσευχή είναι το πιο σημαντικό κομμάτι της πνευματικότητας ενός ανθρώπου, όποια θρησκεία και αν ακολουθεί. Ωστόσο, πάρα πολλές φορές η προσευχή είναι κάτι πάρα πολύ δύσκολο. Στη δική μου τη ζωή, όταν υπάρχει μεγάλη στενοχώρια ή υπερβολικό άγχος ή και τα δύο, μου είναι σχεδόν αδύνατο να βάλω τις σκέψεις μου σε σειρά και να προσευχηθώ. Σε αυτές τις στιγμές, όταν προσπαθώ να προσευχηθώ, η καρδιά μου είναι παγωμένη, δεν υπάρχει καθόλου ροή στη σκέψη μου και τελικά η προσπάθεια να προσευχηθώ με αφήνει ακόμα πιο κουρασμένο, αδύναμο, στενοχωρημένο και αγχωμένο. Θυμάμαι και τις σκέψεις ενός καθηγητή μου στο θεολογικό σεμινάριο ο οποίος μου έλεγε ότι, μετά την εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς που έκανε, το σώμα του ήταν τόσο αδύνατο που και ο ίδιος δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί και το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να λέει το Πάτερ Ημών.

Η προσευχή είναι σίγουρα μια απαραίτητη πνευματική άσκηση, αλλά δε χρειάζεται να είναι κάτι δύσκολο που απαιτεί συγκέντρωση. Για να το καταλάβουμε αυτό, αρκεί να κοιτάξουμε πίσω στα 2000 χρόνια χριστιανικής πνευματικότητας και να συναντήσουμε τη δύναμη και την πρακτική των σύντομων συχνών προσευχών.¹ Εδώ λοιπόν είναι που πρέπει να δοθεί και ένας ορισμός και μια διαφοροποίηση των σύντομων συχνών προσευχών από τις προσευχές που είναι απλώς σύντομες σε έκταση. Οι «μικρές» προσευχές είναι κάτι που όλοι οι χριστιανοί, σε όλες τις εποχές, κάνουν μέσα στην καθημερινότητά τους, αλλά δεν τους δίνουν πολλή σημασία και δεν τις θεωρούν «κανονικές» προσευχές. Αναφέρομαι σε προσευχές όπως το «Θεός φυλάξοι» που λέει κάποιος όταν φοβάται ή απλώς το «Θεέ μου» σε μια στιγμή αγωνίας ή το «Δόξα τω Θεώ», όταν είσαι μόνος σου και νιώθεις ευγνωμοσύνη, ή ακόμα και το «Κύριε, βοήθησέ με», που μπορεί να πει κάποιος σε μια στιγμή μεγάλης ανάγκης. Όλα αυτά τα λόγια, καθώς και άλλα σαν και αυτά, απευθύνονται στον Θεό και είναι σύντομες σε έκταση προσευχές, που όλοι οι χριστιανοί λένε συνήθως ασυνείδητα και χωρίς προγραμματισμό. Από την άλλη πλευρά, η πρακτική των σύντομων, συχνών προσευχών, αναφέρεται σε προσευχές που είναι σύντομες σε έκταση αλλά τυποποιημένες σε μορφή, τις οποίες καλείται ο πιστός να επαναλαμβάνει τακτικά μέσα στη μέρα του, και έχουν ως σκοπό να μεταμορφώσουν τον πιστό, ενσταλάζοντας μέσα του μια πολύτιμη αλήθεια του ευαγγελίου. Πριν εξετάσουμε λοιπόν τα χαρακτηριστικά και τη σημαντικότητα των συχνών σύντομων προσευχών, είναι καλό να δούμε ότι αυτός ο τύπος προσευχής είναι συνδεδεμένος με πολλές αναζωπυρώσεις μέσα στα χρόνια της χριστιανικής εκκλησίας. 

Στους πρώτους αιώνες της χριστιανικής εκκλησίας υπήρχε το μεγάλο κίνημα του μοναχισμού και μέσα σε αυτό το κίνημα υπήρχε ένα ερώτημα που ήθελαν με πάθος να απαντήσουν οι χριστιανοί εκείνης της περιόδου. Το ερώτημα ήταν το εξής:  «Πώς γίνεται κάποιος να ακολουθήσει την εντολή του αποστόλου Παύλου να προσεύχεστε αδιάκοπα» (Α΄ Θεσσαλ. 5:17);

Η απάντηση που έδωσαν αυτοί οι πρώτοι χριστιανοί σε αυτό το ερώτημα, ήταν οι τυποποιημένες, σύντομες και συχνές προσευχές. Αυτή η πρακτική ήταν ευρεία διαδεδομένη εκείνη την εποχή και είχε και διαφορετικές εκδοχές. Μια γνωστή εκδοχή είναι αυτή που μας αναφέρει ο Αββάς Κασσιανός, που έζησε στα τέλη του 4ου αιώνα και χρησιμοποιούσε το  εδάφιο «Κύριε, στέρξε να με σώσεις· τάχυνε, Κύριε, να με βοηθήσεις», (Ψαλμ. 70:2), το οποίο είναι κάτι που ο ίδιος διδάχτηκε από τους μοναχούς της Αιγύπτου.² Τόσο οι μοναχοί όσο και οι λαϊκοί άνθρωποι εκείνης της εποχής έλεγαν αυτή την προσευχή συνέχεια από μέσα τους, ακόμα και όταν έκαναν δουλειές, και έτσι διατηρούσαν το πνεύμα τους και το μυαλό τους σε διαρκή σύνδεση με τον Θεό, ενώ ταυτόχρονα τηρούσαν τη διδασκαλία του Κυρίου Ιησού Χριστού που δίδαξε να μη «φλυαρούμε» και να μην «πολυλογούμε» στην προσευχή μας όπως οι ειδωλολάτρες, (Ματθ. 6:7). Στη χώρα μας αλλά και σε όλη την ανατολική ορθόδοξη εκκλησία, αυτή η πρώιμη πρακτική εξελίχθηκε σε μια παράδοση που τυποποιήθηκε ακόμα περισσότερο, με πολλές λεπτομέρειες γύρω από την αναπνοή, τη στάση του σώματος και την κατάσταση του μυαλού και της σκέψης σε αυτό που ονομάζεται σήμερα «καρδιακή προσευχή» ή «νοερά προσευχή»³ στην οποία χρησιμοποιείται η φράση: «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με τον αμαρτωλό», καθώς και άλλα παράγωγα αυτής της φράσης.
 
Επιπλέον, σύντομες, συχνές προσευχές συναντάμε και σε πιο σύγχρονα αναζωπυρωτικά κινήματα ακόμα και μέσα στον προτεσταντισμό. Στην αναζωπύρωση του 18ου αιώνα με το κίνημα του Μεθοδισμού, από το οποίο ξεκίνησε το σύγχρονο κίνημα των ευαγγελικών, βλέπουμε στα ημερολόγια σχεδόν όλων των ηγετικών μορφών της περιόδου, να κάνουν σύντομες συχνές προσευχές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον George Whitefield που ξεκάθαρα καταγράφει στο ημερολόγιό του ότι κάθε μέρα και ανά κάθε ώρα έλεγε μια σύντομη προσευχή.⁴ Τέτοια στοιχεία μπορούμε να δούμε ακόμα και στο σύγχρονο πεντηκοστιανό κίνημα, αλλά χωρίς να υπάρχει μεθοδικότητα ή προγραμματισμός. Σε χαρισματικές ή στις εκκλησίες πεντηκοστής, παρατηρείται συχνά το φαινόμενο επανάληψης συγκεκριμένων στίχων ενός ύμνου που λέγονται σαν προσευχή, καθώς και συνεχόμενη χρήση φράσεων όπως το «Αλληλούια» και το «Δόξα τω Θεώ», που λέγονται από τους πιστούς τακτικά και χωρίς μεθοδικότητα ακόμα και εκτός της θρησκευτικής σύναξης.

Μάλιστα ακόμα και στην ίδια τη Βίβλο μπορούμε να δούμε ενδείξεις για την ύπαρξη σύντομων προσευχών που λέγονται τακτικά. Πρώτο από όλα είναι το ίδιο το «Πάτερ Ημών» που δόθηκε επίτηδες με ποιητική μορφή από τον Κύριό μας, ώστε να απομνημονεύεται εύκολα. Μια άλλη τέτοια παρόμοια προσευχή, που χρησιμοποιείται τακτικά από τους χριστιανούς σε όλες τις εποχές, είναι ο ύμνος της Παρθένου Μαρίας, γνωστός και ως Μεγαλυνάριο στη χώρα μας Λουκ 1:46-55. Το ίδιο μπορεί να πει κάποιος και για την «Αποστολική ευλογία»: «H χάρη τού Κυρίου Ιησού Χριστού, και η αγάπη τού Θεού, και η κοινωνία τού Αγίου Πνεύματος είθε να είναι μαζί με όλους σας. Αμήν». Β΄ Κορ. 13:13. Υπάρχουν και άλλα τέτοια παραδείγματα που μπορεί να υποθέσει κανείς ότι έχουν γραφτεί από τους ίδιους τους συγγραφείς της Βίβλου με σκοπό να χρησιμοποιούνται από τους πιστούς ως σύντομες συχνές προσευχές. Να αναφέρω ενδεικτικά τα εξής:

α) «Μαράν αθά», Α΄ Κορ. 16:22.

β) «Ποιμένας μου ο Κύριος και δεν θα στερηθώ», Ψαλμ 23:1.

γ) «Και μέσα σε κοιλάδα σκιάς θανάτου αν περπατήσω, δεν θα φοβηθώ κακό», Ψαλμ 23:4.

δ) «Είσαι ο Κύριός μου και ο Θεός μου», Ιωάν. 20:28.

ε) «Εσύ Κύριε κατέχεις τα λόγια που οδηγούν στην αιώνια ζωή», Ιωάν. 6:68.

ζ) «Να ο δούλος/η του Κυρίου ας γίνει σε μένα σύμφωνα με τον λόγο Σου», Λουκ 1:38.

η) «Ευλόγησε τον Κύριο, ψυχή μου», Ψαλμ 103:1. 

Μάλιστα ο ίδιος ο Κύριός μας, ο Ιησούς Χριστός, φαίνεται να κάνει τέτοιες μικρές προσευχές βγαλμένες από την Αγία Γραφή. Τα τελευταία λόγια Tου πάνω στον σταυρό είναι μια προσευχή που είχε αποστηθίσει ο Ίδιος από τους Ψαλμούς «Ηλί ηλί λιμά σαβαχθανί;» δηλαδή, «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες»; Ματθ 27:46 που την έμαθε από τον Ψαλμό 22:2.

Αυτές οι σύντομες προσευχές από τη Βίβλο, έχουν να προσφέρουν πολλά στη ζωή ενός πιστού όταν χρησιμοποιούνται προμελετημένα και μεθοδικά, σύμφωνα με την πραγματική εκπλήρωση του σκοπού της προσευχής. Η πλειοψηφία των σύγχρονων ευαγγελικών, έχει ξεχάσει μια μεγάλη αλήθεια για την προσευχή. Η προσευχή δεν είναι μόνο ένα μέσο για να μιλήσουμε εμείς στον Θεό και να ζητήσουμε αυτά που νομίζουμε ότι έχουμε ανάγκη, αλλά είναι και ένα μέσο που ο ίδιος ο Θεός μιλά σε εμάς. Η προσευχή δεν είναι ο μονόλογος μας προς τον Θεό, αλλά κανονικός διάλογος μαζί Tου.⁵ Αυτό είναι μια τόσο σημαντική αλήθεια, που ο Μαρτίνος Λούθηρος_⁶ θεώρησε πως είναι υποχρεωτικό να την αναφέρει, όταν ο Ίδιος δίδαξε το ποίμνιό του να προσεύχεται λέγοντάς τους ότι: «πολλές φόρες έχω μάθει περισσότερα από μια προσευχή παρά από ό,τι θα μάθαινα μέσα από πολύ διάβασμα και διανοητική επεξεργασία».⁷ 

Ακόμα περισσότερο, η προσευχή είναι ταυτόχρονα και μια συνάντηση με τον ίδιο τον Θεό, που σημαίνει ότι η προσευχή είναι και ο μοναδικός δρόμος για μια αυθεντική αυτογνωσία⁸, καθότι μόνο στην προσευχή βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση ενός πλάσματος που αναζητά τη φροντίδα, την επαφή και την αγάπη του δημιουργού του. Αυτά όλα είναι πολύ σημαντικά, γιατί η ολοκλήρωση του σκοπού μας, ως ανθρώπινων πλασμάτων, βρίσκεται στο να δοξάζουμε τον Θεό και να Tον απολαμβάνουμε για πάντα⁹,  καθώς είμαστε «ριζωμένοι και θεμελιωμένοι στην αγάπη», γνωρίζοντας «ποιο είναι το πλάτος και το μήκος, το βάθος και το ύψος του μυστηρίου της σωτηρίας» και της αγάπης του Θεού, ( Εφ. 3:18). Η προσευχή λοιπόν, είναι ένα βασικό μέσο χάριτος που μας δίνει ο Θεός, για να εκπληρώσουμε αυτό τον σκοπό μας ως ανθρώπινα όντα.¹⁰ Ο Κάλλιστος Ware εξηγεί αυτή την αλήθεια πολύ όμορφα, λέγοντας ότι: «ο σκοπός της προσευχής μπορεί να συνοψιστεί στη φράση: γίνε ό,τι είσαι».¹¹ Η προσευχή μας λοιπόν πρέπει να έχει ως στόχο το να μας μεταμορφώσει εσωτερικά. 

Όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν είναι αρκετό το να κάνουμε προσευχές που στηρίζονται μόνο σε αυτά που νιώθουμε εκείνη τη στιγμή. Συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο όφελος που μπορούμε να πάρουμε από την απλότητα και την ευκολία των συχνών σύντομων προσευχών, βρίσκεται σε προσευχές που μας διδάσκουν πολύτιμες αλήθειες του ευαγγελίου. Μια προσευχή, που έχει βοηθήσει εμένα προσωπικά, είναι η γνωστή προσευχή: «Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά». Η χρήση αυτής της προσευχής τακτικά μέσα στη μέρα μου με βοηθούσε πολύ με το άγχος μου, καθότι με έστρεφε προς το πρόσωπο του Ιησού Χριστού και στην κατανόηση ότι δεν μιλάω απλώς σε έναν απρόσωπο Θεό, αλλά σε έναν Θεό που πήρε σάρκα για μένα και σταυρώθηκε για μένα. Έπειτα, αυτή η προσευχή με δίδασκε την παντοδυναμία του Θεού και με έκανε να νιώθω την προστασία Tου στη ζωή μου. Ταυτόχρονα, αυτά τα λόγια είναι και μια επίκληση στον Θεό, να νικήσει το κακό και τις δυσκολίες που συναντώ στην καθημερινότητά μου. Με αυτά τα απλά και λίγα λόγια, λοιπόν, μπορώ να εκφράσω πλήρως την ανάγκη μου για βοήθεια, αλλά και ταυτόχρονα να βεβαιωθώ για την αγάπη και τη δύναμη του Θεού «να κάνει απείρως περισσότερα απ’ όσα ζητάμε ή σκεφτόμαστε, καθώς η δύναμή του ενεργεί σ’ εμάς», ( Εφ 3:20). Μάλιστα, ακόμα και ο ίδιος ο Μαρτίνος Λούθηρος μίλησε για τη σημασία που έχει για τις προσευχές μας η χρήση λίγων λέξεων με βαθύ νόημα: «η σωστή μέθοδος (προσευχής) είναι να χρησιμοποιούμε λίγες λέξεις, αλλά με βαθύ νόημα και με διαφορετικούς τρόπους και σημασία… λίγες λέξεις με βαθύ νόημα είναι χριστιανικό. Πολλές λέξεις με λίγη σημασία, είναι παγανιστικό».¹²

Εδώ λοιπόν βρίσκεται και η σπουδαιότητα της διαρκούς επανάληψης των σύντομων προσευχών. Φέρνοντας διαρκώς στο μυαλό μας μια οποιαδήποτε φράση, τότε, με τη δύναμη της επανάληψης αυτά τα λόγια σιγά σιγά γίνονται ένα ασυνείδητο κομμάτι της σκέψης και των συναισθημάτων μας. Η επανάληψη έχει τη δύναμη να εσωτερικεύσει κάτι μέσα μας, σε σημείο που τελικά να καταλήγει να αλλάζει τον τρόπο που ζούμε την καθημερινότητα μας. Αυτό συμβαίνει σε πολλά κομμάτια της ζωής μας, όπως στην οδήγηση. Κανένας μας όταν οδηγεί στο αυτοκίνητο δε συγκεντρώνεται για να σκεφτεί ποια ταχύτητα θα πρέπει να αλλάξει για να πάει σωστά το αμάξι. Όλη αυτή η διαδικασία γίνεται ασυνείδητα και έτσι μπορούμε και αντιδρούμε γρηγορότερα στις προκλήσεις του δρόμου. Αυτός είναι και ο λόγος που οι μουσικοί κάνουν συνέχεια πρόβες. Με την επανάληψη, τα χέρια τους πηγαίνουν αυτόματα εκεί που πρέπει πάνω στο μουσικό όργανο που παίζουν. Η ίδια αρχή λοιπόν ισχύει και για τη σκέψη και τα συναισθήματά μας. Επαναλαμβάνοντας και αποστηθίζοντας προσευχές που περιέχουν πολύτιμες αλήθειες, αλλάζει ο τρόπος που σκεφτόμαστε και νιώθουμε, γιατί αυτές οι πολύτιμες αλήθειες γίνονται κτήμα μας.       

Οι σύντομες συχνές προσευχές, λοιπόν, μπορούν να είναι όχι μόνο ένα εργαλείο, για όταν δεν μπορούμε να προσευχηθούμε διαφορετικά, αλλά και ένα εργαλείο για να μεταμορφώσουμε το μυαλό και την καρδιά μας. Οι σύντομες συχνές προσευχές, δεν έρχονται να αντικαταστήσουν τον τρόπο που ήδη προσευχόμαστε, αλλά να εμπλουτίσουν την πνευματική ζωή μας και να μας δώσουν την ελευθερία να προσευχόμαστε σε δύσκολες στιγμές, ενώ ταυτόχρονα εργαζόμαστε για τον αγιασμό μας. Ας ενθαρρυνθούμε όλοι μας, γιατί έχουμε έναν υπέροχο Κύριο, που η καλοσύνη Tου είναι τέτοια, ώστε μας δίνει τη δυνατότητα να Tον προσεγγίζουμε με οποιονδήποτε τρόπο. Ακόμα και μια μικρή και απροσχεδίαστη προσευχή έχει μεγάλη δύναμη, επειδή ο Κύριός μας πραγματικά μας αγαπά πιο πολύ από το ύψος των ουρανών.  Προσέξτε τα θεϊκά λόγια: «Γι’ αυτό μπορεί να σώζει για πάντα όσους μέσω Aυτού πλησιάζουν το Θεό. Ζει αιώνια, για να μεσιτεύει γι’ αυτούς» (Εβρ. 7:25).

Δείτε πάλι την έμφαση της τελευταίας πρότασης, «Ζει αιώνια, για να μεσιτεύει»! Αυτό το εδάφιο σημαίνει πως ο Θεός δεν ακούει απλώς τις προσευχές μας, αλλά τελικά, όλη Tου η ύπαρξη και όλη Tου η δύναμη στρέφεται σε εμάς και τις προσευχές μας! Η ίδια η ζωή του αιώνιου παντοδύναμου Δημιουργού είναι δοσμένη σε εμάς, τα απλά ανθρωπάκια, που είμαστε απλώς χώμα! Γι’ αυτό τον λόγο και οι απλές προσευχές μας έχουν σημασία και δύναμη. Γι’ αυτό τον λόγο, το πιο σημαντικό που μπορούμε να ζητήσουμε από τον Θεό στην προσευχή μας, είναι αυτή η αμέτρητη αγάπη να γεμίσει τις αισθήσεις μας και το μυαλό μας. Αυτό, λοιπόν, μπορούμε να το καλλιεργούμε ακόμα και σε δύσκολες στιγμές με τη βοήθεια των σύντομων συχνών προσευχών.  

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αββάς Κασσιανός, Συνομιλίες με τους Πατέρες της Ερήμου.
• Casey, Michael. Toward God: The Ancient Wisdom of Western Prayer. Liguori/Triumph, 1996.
• Hindmarsh, D. Bruce. The Spirit of Early Evangelicalism: True Religion in a Modern World, 2017.
• Keller, Timothy. Prayer: Experiencing Awe and Intimacy with God. Penguin, 2014.
• Luther, Martin. A Simple Way to Pray. Westminster John Knox Press, 2000.
• On Prayer: Nine Sermons. Translated by Gerhard Ebeling. The Preacher’s Paperback Library. The Fortress Press, 1966.
• Von Balthasar, Hans Urs. Prayer. Ignatius Press, 2012.
• Ware, Kallistos. Η Δύναμη Του Ονόματος: Η Προσευχή Του Ιησού Στην Ορθόδοξη Πραγματικότητα. Translated by Δημ. Χουλιάρας, Ελ. Μασσάκη, and Δημ. Κόκκινος. ΙΒ. Πορφύρα, 2015.
• Westminster Shorter Catechism.
  

1. Στα αγγλικά η αντίστοιχη περιγραφή αυτών των προσευχών είναι ο όρος “ejaculatory sentence prayer” ή αλλιώς ως “short prayers”.
2. Αββάς Κασσιανός, Συνομιλίες με τους Πατέρες της Ερήμου 10.10.
3. Στα αγγλικά αυτή η παράδοση αυτού του τύπου προσευχής λέγεται “the Jesus prayer.”
4. Hindmarsh, The Spirit of Early Evangelicalism: True Religion in a Modern World, 17.
5. Von Balthasar, Prayer, 14.
6. Να σημειώσω εδώ ότι, ως μοναχός ο Λούθηρος είχε διδαχθεί και τη μέθοδο των σύντομων συχνών προσευχών και τη χρησιμοποιούσε.
7. Δικιά μου μετάφραση από: Luther, A Simple Way to Pray “Many times I have learned more from one prayer than I might have learned from much reading and speculation”
8. Keller, Prayer: Experiencing Awe and Intimacy with God, 18.
9. Westminster Shorter Catechism
10. Casey, Toward God: The Ancient Wisdom of Western Prayer, 3.
11. Ware, Kallistos. Η Δύναμη Του Ονόματος: Η Προσευχή Του Ιησού Στην Ορθόδοξη Πραγματικότητα. Translated by Δημ. Χουλιάρας, Ελ. Μασσάκη, and Δημ. Κόκκινος. ΙΒ. Πορφύρα, 2015, 15.
12. Δικιά μου μετάφραση από: Luther, On Prayer: Nine Sermons, 46.”The right method is to use few words, but in many and profound meanings and senses… few words and much meaning is Christian. Many words and little meaning is pagan”.