…εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου

Το 2012 η οργάνωση «Αμερικανοί Άθεοι» τοποθέτησε σε ένα από τα μεγάλα κτίρια της Νέας Υόρκης μια γιγαντοαφίσα με τη φωτογραφία ενός χαρούμενου και δώρα φέροντος Άγιου Βασίλη (στο πάνω μέρος) και τη λεζάντα «Κράτα την Ευθυμία», στο δε κάτω μέρος της αφίσας το κεφάλι του Εσταυρωμένου με τη λεζάντα «Πέτα τον Μύθο»¹.

Ως χριστιανοί πιστεύουμε ότι ο Ιησούς όχι μόνο μύθος δεν είναι, αλλά και κάθε τι που το Ευαγγέλιο αποκαλύπτει γι’ Αυτόν είναι η αλήθεια, όπως για παράδειγμα η παρθενική Του γέννηση, η οποία αποτελεί καίριας σημασίας δόγμα της Εκκλησίας.

Η αλήθεια όμως είναι ότι η παρθενική γέννηση του Ιησού προκαλεί, καθώς ξεφεύγει από την ανθρώπινη εμπειρία. Πολλοί για να συμβιβαστούν μ’ αυτήν, την προσεγγίζουν ως μύθο. Αλλά τότε σε τι διαφέρει από ανάλογους μύθους της αρχαιότητας, όπως η θεά Αθηνά που ‘γεννιέται’ από το κεφάλι του Δία;

Η απάντηση βρίσκεται στον ρόλο του Αγίου Πνεύματος (ΑΠ), όπως πολύ όμορφα το διατυπώνει το Σύμβολο της Πίστεως: “…καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου καὶ ἐνανθρωπήσαντα”.

Δυο φορές στην αφήγηση της Γέννησης ο Ματθαίος αναφέρεται στο γεγονός: “¹⁸ Τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις ἔγινε κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον. Ἀφοῦ ἡ μητέρα του Μαρία ἀρραβωνιάσθηκε μὲ τὸν Ἰωσήφ, ἔμεινε ἔγκυος ἐκ Πνεύματος Ἁγίου πρὶν νὰ συνευρεθοῦν… ²⁰ Καὶ ἐνῷ ἔτσι ἐσκέπτετο, ἄγγελος τοῦ Κυρίου τοῦ παρουσιάσθηκε εἰς τὸ ὄνειρόν του καὶ τοῦ εἶπε, «Ἰωσήφ, υἱὲ τοῦ Δαυΐδ, μὴ φοβηθῇς νὰ πάρῃς μαζί σου τὴν Μαριάμ, τὴν γυναῖκά σου, διότι ἐκεῖνο ποὺ ἐγεννήθηκε μέσα της προέρχεται ἀπὸ Πνεῦμα Ἅγιον” (1 / Βέλλας).

Το ίδιο και ο Λουκάς στην αφήγηση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου: “³⁴ Εἶπε δὲ ἡ Μαριὰμ πρὸς τὸν ἄγγελον, «Πῶς θὰ γίνῃ αὐτό, ἀφοῦ δὲν ἔχω ἄνδρα;». ³⁵ Ὁ ἄγγελος ἀπεκρίθη, «Πνεῦμα Ἅγιον θὰ ἔλθῃ σ᾽ ἐσὲ καὶ δύναμις τοῦ Ὑψίστου θὰ σὲ σκιάσῃ· διὰ τοῦτο καὶ τὸ ἅγιον ποὺ θὰ γεννηθῇ θὰ ὀνομασθῇ Υἱὸς Θεοῦ” (1 / Βέλλας).

Άλλωστε, η δυναμική παρουσία του ΑΠ στη σύλληψη του Ιησού στη μήτρα της Παρθένου, αν και παραμένει μυστήριο, είναι ενδεικτική της παρουσίας Του σε ολόκληρη τη ζωή του Ιησού, όπου παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο², στο:

Ι. Χρόνο που το Άγιο Πνεύμα ενεργοποιεί τη σύλληψη

Για τον ευαγγελιστή Ματθαίο η πραγματική δημιουργία δεν ξεκινά στην προϊστορία, όταν ο Θεός με τη δύναμη του Λόγου Του έφερε σε ύπαρξη όλο το σύμπαν, αλλά με τη γέννηση του Ιησού Χριστού: “Βίβλος γενέσεως ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, υἱοῦ Δαυῒδ, υἱοῦ ᾿Αβραάμ”. Η εμβληματική αυτή φράση, με την οποία ξεκινάει την αφήγηση της ζωής και του έργου του Ιησού, παραπέμπει στη δημιουργία του σύμπαντος, όπως την καταγράφει ο συγγραφέας του βιβλίου της Γένεσης: “⁴ Αὕτη ἡ βίβλος γενέσεως οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὅτε ἐγένετο· ᾗ ἡμέρᾳ ἐποίησε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν” (Γένεση 2). Η Εκκλησία επηρεασμένη από αυτήν την προσέγγιση του Ευαγγελίου ερμήνευσε την Ιστορία χωρίζοντάς την με βάση τη γέννηση του Ιησού.

Όπως στη δημιουργία, στην οποία παραπέμπει η πρώτη φράση του Ευαγγελίου, “πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος”, έτσι και στη νέα δημιουργία το ΆΠ είναι παρών: “¹⁸ Τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις ἔγινε κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον. Ἀφοῦ ἡ μητέρα του Μαρία ἀρραβωνιάσθηκε μὲ τὸν Ἰωσήφ, ἔμεινε ἔγκυος ἐκ Πνεύματος Ἁγίου…” (Ματθαίος 1 / Βέλλας).

Το ΆΠ δεν είναι αρσενική θεότητα για να ισχυριστεί κανείς ότι υπάρχει μια αναλογία με τους μύθους των αρχαίων. Η δική Του παρουσία στη ζωή και στο σώμα της Παρθένου είναι δημιουργική, σε αντίθεση με τις ανάλογες αφηγήσεις όλων των θρησκειών, όπου η γέννηση των ημίθεων ήταν αποτέλεσμα σεξουαλικής συνεύρεσης μεταξύ της αρσενικής θεότητας και της γυναίκας-ανθρώπου.

Το χωρίο 18 ολοκληρώνεται με τη μικρή φράση τριών λέξεων, “πρὶν νὰ συνευρεθοῦν”. Συνήθως αυτή η φράση χρησιμοποιείται ως επιχείρημα εκείνων που θεωρούν ότι η Παρθένος απέκτησε κι άλλα παιδιά μετά τον Ιησού με τον Ιωσήφ. Δίχως να παραμερίζεται η συζήτηση γύρω από το θέμα, η μικρή αυτή φράση αποτελεί σημαντικό τεκμήριο της παρθενικής γέννησης του Ιησού, καθώς ορίζει τον χρόνο της δημιουργικής δράσης του ΑΠ στη ζωή της Παρθένου. Διότι:

1. Ήταν σημαντικό να μείνει έγκυος “πρὶν νὰ συνευρεθοῦν”.
   Ως αρραβωνιασμένοι ο Ιωσήφ και η Μαρία θεωρούνταν ζευγάρι κι ενώ η διάλυση του αρραβώνα απαιτούσε έγγραφο διαζυγίου, ωστόσο μόνο μετά την τελετή του γάμου μπορούσαν να ολοκληρώσουν τον γάμο με συνεύρεση.

Συνεπώς, είναι σημαντική η περίοδος κατά την οποία το ΆΠ επεμβαίνει στο σώμα της Παρθένου κι αυτή μένει έγκυος: είναι αρραβωνιασμένη, θεωρείται σύζυγος του Ιωσήφ, ωστόσο δεν συνευρίσκεται με τον άνδρα της. Εάν παντρεύονταν και τότε έμενε έγκυος, θα ήταν λογικό να υποθέσει κανείς ότι το κυοφορούμενο βρέφος συνελήφθει, όπως όλοι οι άνθρωποι. Όμως τότε η Μαρία δεν θα ήταν παρθένος. Άλλωστε αυτή ακριβώς ήταν και η απορία της, όταν ο άγγελος της ανακοίνωσε το νέο: “³⁴ Εἶπε δὲ ἡ Μαριὰμ πρὸς τὸν ἄγγελον, «Πῶς θὰ γίνῃ αὐτό, ἀφοῦ δὲν ἔχω ἄνδρα;». ³⁵ Ὁ ἄγγελος ἀπεκρίθη, «Πνεῦμα Ἅγιον θὰ ἔλθῃ σ᾽ ἐσὲ καὶ δύναμις τοῦ Ὑψίστου θὰ σὲ σκιάσῃ· διὰ τοῦτο καὶ τὸ ἅγιον ποὺ θὰ γεννηθῇ θὰ ὀνομασθῇ Υἱὸς Θεοῦ” (Λκ. 1 / Βέλλας).

2. Ήταν, επίσης, σημαντικό να μείνει έγκυος, ενώ ήταν αρραβωνιασμένη κι αυτό:

Α. Για να προστατευτεί η τιμή της Παρθένου

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος σχολιάζοντας ερωτωαπαντά: «Και για ποιο λόγο δεν έμεινε έγκυος πριν τον αρραβώνα; Για να καλυφτεί αυτό που έγινε, ώστε να μπορεί η Παρθένος να διαφύγει κάθε πονηρή υπόνοια.»

Για φανταστείτε την προσβολή, που η ίδια και η οικογένειά της θα δέχονταν σε περίπτωση που η Μαρία δεν ήταν αρραβωνιασμένη κι έμενε έγκυος; Η μικρή κοινωνία της Ναζαρέτ δεν θα μπορούσε να το αντέξει. Η Παρθένος θα διαπομπευόταν, η φήμη της θα καταρρακωνόταν, ενώ το παιδί που θα γεννιόταν θα θεωρούνταν εξώγαμο και θα δεχόταν όλη την κοινωνική απαξίωση της Ναζαρέτ.

Όμως, δεν ήταν μόνο η συσκότιση της υπόθεσης και η προστασία της Παρθένου, αλλά ακόμη:

Β. Για να προστατευτεί η ζωή της Μαρίας

Μια ανύπανδρη γυναίκα σε εγκυμονούσα κατάσταση κινδύνευε, σύμφωνα με τον νόμο, να κατηγορηθεί και να θανατωθεί (Λευιτικό 20:10). Μια εγκυμοσύνη όμως, ενώ είναι αρραβωνιασμένη, εκλαμβάνεται ως αποτέλεσμα συνεύρεσης του αρραβωνιασμένου ζευγαριού. Ναι μεν νωρίτερα κατά τα πολιτισμικά ειωθότα, κατανοητό και αποδεκτό δε.

Το γεγονός ότι η Παρθένος είναι αρραβωνιασμένη την προστατεύει από τον κίνδυνο και να κατηγορηθεί και να λιθοβοληθεί. Γράφει ο Θεοφύλακτος: «Έτσι και όταν έφυγαν στην Αίγυπτο, τη φρόντισε και την έσωσε».⁴

Γ. Για να γενεαλογηθεί κι έτσι να προστατευτεί το βρέφος Ιησούς

Το βρέφος Ιησούς δεν μπορούσε να μην έχει ανθρώπινο πατέρα, διότι σε τέτοια περίπτωση από τη μια κινδύνευε να θεωρηθεί εξώγαμο και εσαεί να φέρει τη ρετσινιά και διαπόμπευση και από την άλλη να μην έχει τη γενεαλογική σύνδεση και συνέχεια με τη βασιλική γενιά του Δαβίδ, όπως οι προφητείες έλεγαν και όπως αποδεικνύει ο Ματθαίος στη γενεαλογία του Ιησού, μέσω του Ιωσήφ, που μόλις έχει παραθέσει (1.1-17).

Ο Ιησούς έπρεπε να υιοθετηθεί από τον Ιωσήφ, αν και η Γραφή ποτέ δεν λέει ότι ο Ιωσήφ ήταν ο πατέρας Του, ώστε να προστατευτεί και να γενεαλογηθεί στη γενιά του Ιωσήφ. «Συνέλαβε μετά τον αρραβώνα ώστε να γενεαλογηθεί από αυτόν και να ασκήσει το ρόλο του κηδεμόνα».⁵

Δ. Για να βεβαιωθεί η παρθενική σύλληψη

«Όταν μάλιστα αυτός που όφειλε να ζηλοτυπεί, καλείται να μην την αποπέμψει, ούτε να την ξεμπροστιάσει, αλλά μάλλον να τη δεχτεί και να τη στηρίξει μετά την κύηση, είναι προφανές ότι, εάν δεν ήταν πεπεισμένος ότι το βρέφος που γεννήθηκε προέρχεται από την ενέργεια του ΑΠ, τότε δεν θα μπορούσε να αποδεχτεί τα υπόλοιπα και να τα υπηρετήσει».⁶

Οπότε είναι σημαντικός ο χρόνος κατά τον οποίο το ΆΠ ενεργεί. Όχι πριν τον αρραβώνα, όχι μετά τον αρραβώνα, αλλά στη διάρκεια του αρραβώνα, “²⁴ Πόσο πολλά τα έργα σου είναι, Κύριε! Τα ΄κανες όλα με σοφία” (Ψαλμ. 104).

Ευαγγελισμός της Θεοτόκου: Το Άγιο Πνεύμα εν μορφή περιστεράς πέμπεται από τον Πατέρα προς την Παρθένο.

ΙΙ. Η φύση της ενέργειας του Θεού

Ο ευαγγελιστής δεν μας αποκαλύπτει τον τρόπο μέσω του οποίου το ΆΠ ενεργεί, ώστε η Παρθένος να συλλάβει δίχως να γνωριστεί με άνδρα. Αυτός αποδεικνύει ότι το Πνεύμα πάντα ενεργεί με τους δικούς Του μυστήριους, για εμάς τους ανθρώπους, τρόπους που δεν μπορούν να υποβληθούν στην επιστημονική παρατήρηση και ανάλυση.

Ποιος μπορεί να εξηγήσει πώς Αυτός με τη δύναμη του Λόγου Του δημιούργησε ολόκληρο αυτό το σύμπαν; Ή πώς ανέστησε τον Χριστό; Επ’ αυτού ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος σχολιάζει: «Μη, λοιπόν, προχωράς περισσότερο και μην ζητάς κάτι πέρα από τα λεχθέντα, ούτε να λες: ‘και πώς το Πνεύμα έκανε αυτό από την Παρθένο;’ Εάν μας είναι αδύνατο να ερμηνεύσουμε τους τρόπους λειτουργίας της φύσης, τότε πώς είναι δυνατόν να κατανοήσουμε τις θαυματουργικές ενέργειες του Πνεύματος;».⁷

Στον Ιώβ, που έδειχνε ότι γνώριζε τις βουλές του Θεού, έρχεται ο Θεός και τον καλεί να απαντήσει σε μερικά ερωτήματα, μπροστά στα οποία εκείνος παραμένει άφωνος (Ιώβ 38:2-22).

ΙΙΙ. Η γέννηση του Χριστού αποτελεί το πρότυπο κάθε προσωπικής αναγέννησης

Μια από τις ευχές που τις ημέρες των Χριστουγέννων δίνεται είναι, «Είθε να γεννηθεί μέσα μας ο Χριστός». Είναι ωραία ευχή και βεβαίως εννοείται πνευματικώς. Και πραγματοποιείται με τον ίδιο τρόπο που πραγματοποιήθηκε στην κοιλιά της Παρθένου, με την ενέργεια του ΆΠ.

Στον Νικόδημο, που δυσκολευόταν να καταλάβει τον λόγο του Χριστού, “³ Σε βεβαιώνω, πως αν δε γεννηθεί κανείς ξανά, δεν μπορεί να δει τη βασιλεία του Θεού”, o Χριστός τού είπε: “⁸ Ο άνεμος πνέει όπου θέλει· ακούς τη βοή του, αλλά δεν ξέρεις από πού έρχεται και πού πηγαίνει· έτσι συμβαίνει και με καθέναν που γεννιέται από το Πνεύμα” (Ιν. 3). “²⁶ Εἰς τοὺς ἀνθρώπους τοῦτο εἶναι ἀδύνατον, ἀλλ᾽ εἰς τὸν Θεὸν ὅλα εἶναι δυνατά” (Μτ. 19). Είπε στους προβληματισμένους με τον λόγο Του μαθητές Του ότι είναι ευκολότερο για καμήλα να περάσει από τρύπα βελόνας, παρά για τους πλούσιους να μπουν στη βασιλεία του Θεού (Μτ. 19).

Αυτό που σ’ εμάς είναι αδύνατο, το κάνει το ΆΠ, όχι μόνο σε συμπαντικό επίπεδο, όπως τότε που ήρθε στον κόσμο μας, αλλά και στη ζωή του καθενός μας. Το ΆΠ είναι ‘Χριστόφορος’. Πάντα και παντού φέρνει τον Χριστό, τον Οποίο πάντα ‘σαρκώνει’, ώστε να είναι τέλειος ‘άνθρωπος’ και ‘ανθρώπινος’. Γι’ αυτό και το έργο Του είναι ‘Χριστοκεντρικό’.

Ο Ιωάννης μάς λέει ότι ένας τρόπος να δοκιμάζουμε τα πνεύματα είναι να εξετάζουμε τι λένε και πιστεύουν αναφορικά με τον Χριστό: “² Να, με ποιο κριτήριο θ’ αναγνωρίζετε το Πνεύμα του Θεού: Όποιος διακηρύττει πως ο Ιησούς είναι ο Χριστός που ήρθε και έγινε αληθινός άνθρωπος, αυτός έχει το Πνεύμα του Θεού. ³ Όποιος όμως δεν παραδέχεται ότι ο Ιησούς Χριστός ήρθε και έγινε αληθινός άνθρωπος, δεν έχει το Πνεύμα του Θεού, αλλά του αντιχρίστου, που έχετε ακούσει πως έρχεται” (Α’ Ιν. 4).

“²⁶ Όταν έρθει ο Παράκλητος, που θα σας τον στείλω εγώ από τον Πατέρα, το Πνεύμα της Αλήθειας, που εκπορεύεται από τον Πατέρα, αυτός θα ερμηνεύσει την αποστολή μου” (Ιν. 15)

“¹⁴ Εκείνος θα φανερώσει τη δική μου δόξα, γιατί θα πάρει από αυτά που εγώ έχω και θα σας τα αναγγείλει” (Ιν. 16).

“⁸ Θα λάβετε όμως δύναμη όταν θα ΄ρθει το Άγιο Πνεύμα σ’ εσάς, και θα γίνετε μάρτυρες δικοί μου, στην Ιερουσαλήμ, σε όλη την Ιουδαία και στη Σαμάρεια και ως τα πέρατα της γης” (Πρ. 1).

Εάν ο Υιός-Θεός μας αποκαλύπτει και μας εξηγεί τον Πατέρα (Ιν. 1.18), ο Θεός-το ΆΠ είναι Αυτός που ενσαρκώνει τον Υιό και Τον ‘γεννάει’ μέσα μας, όπως έκανε με την Παρθένο: “ 13 Απ’ το Θεό γεννήθηκαν αυτοί και όχι από γυναίκας αίμα, ούτε από επιθυμία ανθρώπινη ή επιθυμία άντρα” (Ιν. 1).

Εύχομαι αυτά τα Χριστούγεννα ο Υιός να γεννηθεί μέσα σου και να ενσαρκωθεί μέσα από εσένα στην κοινωνία σου, “εκ Πνεύματος Αγίου”.

1. https://www.huffpost.com/entry/american-atheists-christmas-billboard-times-square_n_2273314
2. Ματθαίος 3.16, 3.11, 4.1, 10.20, 28.19
3. «Καί τίνος ἓνεκενοὐπρότῆςμνηστείαςἐκύησεν; ἽνασυσκιασθῆτόγινόμενοντέωςκαίἵναπᾶσανπονηράνδιαφύγηἡΠαρθένοςὑπόνοιαν» (Τρεμπέλας, 34).
4. «Οὖτος γάρ καί ἐν τῇ εἰς Αἲγυπτον φυγῇ ἐπεμελήθη αὐτῆς καί διέσωσεν αὐτήν» (Τρεμπέλας, 34).
5. Κύριλλος Αλεξανδρείας , «Μετά τήν μνηστείαν συνέλαβε… καί ἵνα ἐξ αὐτοῦ γενεαλογηθῆ, καί σχῆ κηδεμόνα ἐν ταῖς ἐπιβουλαῖς» (Τρεμπέλας, 34).
6. Ιωάννης ο Χρυσόστομος , «Ὅταν γάρ ὁ ζηλοτυπεῖν ὀφείλων μάλιστα πάντων φαίνηται μή μόνον ἐκπομπεύων αὐτήν, μηδέ ἀτιμάζων, ἀλλά καί δεχόμενος καί θεραπεύων μετά τήν κύησιν, εὔδηλον, ὅτι, εἰ μή σαφῶς ἦν πεπεικώς ἑαυτόν, ὅτι ἐκ τῆς τοῦ Πνεύματος ἐνεργείας τό γεγεννημένον, οὐκ ἄν κατέσχε καί τἆλλα πάντα ὑπηρέτησε» (Τρεμπέλας, 34).
7. «Μή τοίνυν περαιτέρω χώρει, μηδέ ζήτει πλέον τι των εἰρημένων, μηδέ λέγε˙ Και πῶς τό Πνεῦμα εἰργάσατο τοῦτο ἐκ Παρθένου; Εἰ γάρ της φύσεως ἐργαζομένης ἀδύνατον ἑρμηνεῦσαι τῆς διαπλάσεως τόν τρόπον, πῶς τοῦ Πνεύματος θαυματουργοῦντος δυνησόμεθα ταῦτα εἰπεῖν;» (Τρεμπέλας 34).