Εκδημοκρατισμός της Βίβλου ή η απαξίωση της ερμηνευτικής;*

Οι συνέπειες μιας επαναστατικής και επικίνδυνης ιδέας του Μαρτίνου Λούθηρου!

Σεβαστοί πατέρες, φίλοι σύνεδροι,

Η ιδέα που άλλαξε τον ρου της ιστορίας είναι το SOLA SCRIPTURA. Η μετάφρασή του ως «Μόνον η Αγία Γραφή» δεν μας ικανοποιεί, διότι εύκολα μπορεί να παρερμηνευθεί. 

Τον ακρογωνιαίο -για τους Ευαγγελικούς Χριστιανούς- λίθο αυτόν, πρέπει να αποδώσουμε περιφραστικά στο θεολογικό πλαίσιο της κατανόησης της Μεταρρύθμισης του 16 αιώνα: Μόνον η Αγία Γραφή είναι θεόπνευστος, αλάθητος, ολοκληρωμένος, επαρκής και σαφής Λόγος Θεού, και άρα πρέπει να είναι η Υπέρτατη αυθεντία και η τελική δοκιμασία της αλήθειας.²

Το Sola Scriptura, λοιπόν, αντιστοιχεί στο: Βίβλος, Υπέρτατη Αυθεντία!
Σαν αρχιμήδειο «εύρηκα», αυτό έγινε το θεμελιακό θεώρημα³ για την οικοδομή της Ευαγγελικής ομολογίας.⁴

Το θέμα μας όμως σήμερα είναι να ξεδιπλώσουμε τις θετικές και αρνητικές συνέπειες αυτής της πρυτανεύουσας -στη Διαμαρτύρηση- αρχής, που σχετίζεται με το πώς κάνουμε θεολογία, και όχι με το ουσιαστικό περιεχόμενο της θεολογίας μας.⁵ Η διαχωριστική μεθοδολογία που μας οδηγεί στη διακριτική μας κοσμοαντίληψη,⁶ είναι το Sola Scriptura.

Ποια είναι όμως η ανθρώπινη αφετηρία της ιδέας αυτής;

1. Οι προϋποθέσεις μιας ιδέας

Ο έρωτας τρελαίνει τον άνθρωπο. Τον κάνει θεριό έτοιμο να πολεμήσει τον κόσμο ολόκληρο. 

Μόνο έτσι μπορεί να κατανοηθεί σωστά ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο φτωχός Αυγουστινιανός καλόγερος, ιερέας, ιεροκήρυκας και καθηγητής της Βιβλικής Θεολογίας στο ασήμαντο πανεπιστήμιο της Βυρτεμβέργης που τα έβαλε με τον Γερμανό Αυτοκράτορα, τον Πάπα και ολόκληρο τον κόσμο.

Ήταν μαχητής,⁷ όμως από πάθος και έρωτα! Ο Μαρτίνος Λούθηρος ήταν τρελά ερωτευμένος με τον γεμάτο χάρη και έλεος, Θεό και Σωτήρα του και αγαπούσε με πάθος τα γραπτά του έρωτα αυτού της ζωής του.⁸

Ο θείος του έρως και το βιβλικό του πάθος εξηγούν εν μέρει τις ανατρεπτικές εμμονές του Μαρτίνου Λούθηρου, ότι δηλαδή:

•  καθένας πρέπει να μπορεί να διαβάσει τη Βίβλο, 
•  καθένας μπορεί να καταλάβει εκεί το μήνυμα αγάπης του Θεού και 
•  καθένας έχει δικαίωμα να ερμηνεύει τι του λέει ο Θεός μέσα στο βιβλικό κείμενο, 
  • οδηγούμενος από το Πνεύμα του Θεού, 
  • στα πλαίσια του Κανόνα της Πίστης⁹ και των ιστορικών ομολογιών, και 
  • σε διάλογο με την κοινότητα της εκκλησίας του. 

Σπόροι εξωτικοί, οι εμμονές αυτές, για την Ευρώπη της εποχής εκείνης, που θα καρπίσουν κάθε είδους καρπούς, γλυκούς και πικρούς.

Αυτές, λοιπόν, οι ανατρεπτικές εμμονές του έφεραν τη Βίβλο στα χέρια των απλών ανθρώπων και οδήγησαν, όπως θα δούμε, στον πρώτο πόλο του τίτλου μας, στον Εκδημοκρατισμό της Βίβλου.¹⁰

Όμως, το όχημα που σχεδίασε ο Λούθηρος δεν πηγαίνει πάντοτε εκεί που θέλει. Κάποιοι σπάσαν το τιμόνι, κόψαν τα φρένα και οδηγούνται αναπόδραστα, όπως θα δούμε, στον δεύτερο πόλο του τίτλου μας, στην Απαξίωση της ερμηνευτικής. 

Οι ανατρεπτικές εμμονές του Λούθηρου δεν πήγασαν μόνο από την καρδιά του έρωτα και του πάθους. Πήγασαν και από τον καινοτόμο νου¹¹ του που γέννησε μια Κοπερνίκεια ανατροπή: 

• από το παραδοσι-αρχικό σύμπαν του εκκλησιο-κεντρισμού, 
• στο συνειδησι-αρχικό κόσμο του Βιβλο-κεντρισμού. Δηλαδή: 
• από ένα σύμπαν που περιστρεφόταν γύρω από το «τι λέει η εκκλησία», σε έναν κόσμο που περιστρέφεται γύρω από το «τι λέει η Αγία Γραφή», 
• από ένα σύμπαν που τις τροχιές πάντων καθόριζε η εκκλησιαστική παράδοση, σε ένα νέο κόσμο στον οποίο έπρεπε τώρα οι πιστοί να αναδιατάξουν την τροχιά της ζωής τους βάσει της καλά και σφαιρικά πληροφορημένης συνείδησής τους.

Οι ανατρεπτικές αυτές εμμονές του, βασίζονταν στην επαναστατική και επικίνδυνη ιδέα του Μαρτίνου Λούθηρου, ότι η Norma Normans, ο καθοριστικός παράγοντας για το τι πιστεύουμε και για το πώς ζούμε είναι η Βίβλος, της οποίας κέντρο είναι ο Χριστός. 

Συστήσαμε μια ιδέα και συζητήσαμε τις ανθρώπινες προϋποθέσεις της. Θα  διατρέξουμε, τώρα, τα πολιτισμικά της συγκείμενα. 

Όπως όλες οι μεγάλες ιδέες, έτσι κι αυτή  ήταν παιδί της εποχής της με πολλούς προδρόμους εκφραστές της.¹²

Όπως όλες οι μεγάλες ιδέες, και αυτή γονιμοποίησε την ιστορία, αλλά φυσικά δεν μπορεί να εξηγήσει τον οίστρο της ιστορίας, που αδημονούσε για αυτήν τη συνεύρεση (Αναφέρομαι φυσικά στους πολιτικοοικονομικούς και τεχνολογικούς παράγοντες).¹³

Όπως όλες οι μεγάλες θεολογικές ιδέες, έτσι και αυτή σχετίζεται με την πορεία του ανθρώπινου πνεύματος και του θεολογικού στοχασμού, και αποτελεί τη σύνθεσή τους σε κάτι νέο.¹⁴

Έχοντας αναλογιστεί τις ανθρώπινες και -για μια στιγμή- τις πολιτισμικές προϋποθέσεις μιας ιδέας, θα εξετάσουμε τώρα τις κοινωνικές προϋποθέσεις για την εμπέδωσή της. 

Οι ανατρεπτικές εμμονές του Λούθηρου θα είχαν μείνει απλή θεωρία και δεν θα είχε πετύχει το πρόγραμμα του εκδημοκρατισμού της Βίβλου, αν δεν γινόταν τιτάνιος αγώνας σε δύο μέτωπα. 

Τι νόημα θα είχε, άλλωστε, το σύνθημα «η Βίβλος Υπέρτατη Αυθεντία» αν κανένας δεν κατείχε ή δεν καταλάβαινε τη Βίβλο;

(1) Το πρώτο μεγάλο μέτωπο, ήταν η μετάφραση της Αγίας Γραφής. Τότε πια όλοι, στο μέτρο που γνώριζαν να διαβάζουν, μπορούσαν μόνοι τους να την καταλαβαίνουν και τελικά να κρίνουν αν ο Λούθηρος ή η Καθολική εκκλησία έχει δίκιο π.χ. για τις αφέσεις. Σ’ αυτούς, λοιπόν, βλέπουμε τη βάσανο «Βίβλος, η Υπέρτατη Αυθεντία», να εφαρμόζεται αυτόματα και de facto χάρη στην ύπαρξη και τη διάθεση της μεταφρασμένης Βίβλου.¹⁶

Έτσι, η κατανοητή πια Βίβλος γίνεται εκ των πραγμάτων ο συνταγματικός χάρτης, η magna carta της εκκλησίας και ο κάθε πιστός μεταμορφώνεται σε ενεργό μέλος της, που…

• κρίνει μόνος του και συμφωνεί ή διαφωνεί με τις διδασκαλίες και τις πρακτικές της 
• κρατά υπόλογους τους λειτουργούς της και 
• διεκδικεί αλλαγές και λόγο. 

Αυτονόητες οι φιλοσοφικό-πολιτικές προεκτάσεις αυτού του νέου δεδομένου! 

(2) Το δεύτερο μέτωπο, ενδεικτικό του Χριστιανικού Ουμανισμού, ήταν ο κολοσσιαίος αγώνας του Λούθηρου για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού:¹⁷ «όταν ανθούν τα σχολεία όλοι ανθούν» έλεγε.

Αμέσως επιχειρηματολογεί¹⁸ αλλά και –από το 1528– θεσμοθετεί την αναγκαστική εκπαίδευση ευρείας θεματολογίας¹⁹ όλων των παιδιών με ευθύνη της οικογένειας, αλλά και της εκκλησίας, χωρίς διάκριση χωρικών & αριστοκρατών, αγοριών & κοριτσιών για πρώτη φορά, ώστε όλοι να αναπτύξουν και να εκπληρώσουν το σύνολο των δυνατοτήτων τους για τη δόξα του Θεού. 

Ειδικά η διδασκαλία της γλώσσας και της μουσικής θεωρείται υποχρέωση της εκκλησίας για τους αναλφάβητους ενήλικες, άνδρες και γυναίκες, αφού η ανάγνωση νοείται ως δικαίωμα όλων, για να μπορούν να μελετήσουν τον λόγο του Θεού.²⁰ Αυτονόητες οι κοινωνικό-οικονομικές και πολιτισμικές επιπτώσεις του νέου στοιχείου αυτού. 

Μετά από τις ανθρώπινες, πολιτισμικές και κοινωνικές προϋποθέσεις της, ας διερευνήσουμε τις κοσμοϊστορικές συνθήκες αυτού του αιτήματος. 

2. Οι κοσμοϊστορικές συνθήκες μιας φωτιάς

Τυχαία εκλύθηκε ο πρώτος σπινθήρας: Όταν στις 31 Οκτωβρίου 1517, ο Μαρτίνος Λούθηρος θυροκολλούσε στον μητροπολιτικό ναό στη Βυρτεμβέργη 95 κριτικές Θέσεις ζητώντας δημόσιο διάλογο για τα συγχωροχάρτια και τα ιερά λείψανα,²¹ ήταν σαν να «ταρακουνούσε τη βαρβαρική μπύρα στο ποτήρι του». Και αυτό διότι αυτές ήταν γραμμένες στα λατινικά, γιατί ο Λούθηρος απευθυνόταν σε συναδέλφους του ακαδημαϊκούς δασκάλους και στον ανώτατο κλήρο. 

Όταν όμως οι 95 διακηρύξεις του αυτές μεταφράστηκαν από τους φίλους του στα γερμανικά²² και τυπώθηκαν σε χιλιάδες αντίγραφα, τότε… ήταν σαν να χτύπησε ο Λούθηρος την καρδιά του ωκεανού με την τρίαινα του Ποσειδώνα.

Στις 18 Απριλίου 1521, αντιμετωπίζει στη Βόρμς -κατηγορούμενος ως αιρετικός- τον αυτοκράτορα και το ανώτατο δικαστήριό του, τη Δίαιτα. Όταν του ζητούν να αποκηρύξει τα γραπτά του: 

• η μαρτυρία των Γραφών είναι πια η χώρα την οποία αποφασίζει να κατοικήσει με κίνδυνο της ζωής του και 
• η συνείδησή του είναι το ποτάμι που δεν μπορεί να διαβεί, ακόμη κι αν χάσει την ελευθερία του ή τη ζωή του στην πυρά. 

Η σημαία «η Βίβλος είναι η Υπέρτατη Αυθεντία»²³ θα κυματίσει εκεί με σαφήνεια μπροστά σε όλους, όπου και θα κλείσει την ομιλία του με τα εξής λόγια:

Εάν δεν μου αποδείξετε δια της μαρτυρίας των Γραφών ή μέσω λογικών επιχειρημάτων ότι σφάλλω, η συνείδησή μου παραμένει δέσμια του Λόγου του Θεού. Συνεπώς ούτε μπορώ, ούτε θέλω να ανακαλέσω τίποτε. Να πράξω κάτι ενάντια στη συνείδησή μου δεν είναι ασφαλές, μα ούτε και ορθό. Ο Θεός ας με βοηθήσει. Αμήν.

Έφυγε περνώντας ανάμεσα από τους στρατιώτες του αυτοκράτορα που φώναζαν: Στην πυρά! Στην πυρά!

Είναι ενδιαφέρουσα η αφήγηση για το πώς ο σπινθήρας έγινε πυρκαγιά. Όμως, ποιος ακριβώς ήταν ο θεολογικός σπινθήρας; Τι δεν υπήρχε πιο πριν στη θεολογική σκέψη και προκάλεσε αυτήν την πυρκαγιά; 

Ο πυρήνας του SOLA SCRIPTURA, κατά τον Λούθηρο, αποτελείται από τη σύντηξη 5 στοιχείων, την άθροιση 5 συνιστωσών:

1. Πρώτον, η υπέρτατη αυθεντία της Βίβλου βασίζεται στη θεοπνευστία της, όχι μόνο των ιδεών της, αλλά και των λέξεών της. Όμως τη θεοπνευστία της Βίβλου πάντοτε πίστευε η καθολική εκκλησία, μάλιστα υπερτονίζοντας τον Θείο συγγραφέα και υποτιμώντας τον ανθρώπινο, για τον οποίο έτσι και αλλιώς δεν είχε πολλά ιστορικά στοιχεία.²⁴
   Εδώ λοιπόν δεν βρίσκεται σπινθήρας. 

2. Δεύτερον, η υπέρτατη αυθεντία της Βίβλου βασίζεται στο αλάθητό της. Αλλά αυτό πίστευε και η Καθολική εκκλησία,²⁵ όπως αποδεικνύει καθαρά ο μεγάλος Γιόχαν Εκ στη δημόσια σύγκρουση το 1518 με τον Έρασμο, σημαιοφόρο της Αναγέννησης, που ήταν έτοιμος να παραδεχτεί λάθη στη Βίβλο. Του είπε καταφεύγοντας στον Ιερό Αυγουστίνο: «Αν δεχθείς ένα λάθος της, καταστρέφεις την αξιοπιστία ολόκληρης της Αγίας Γραφής».
   Οπότε, ούτε αυτό ήταν σπινθήρας.

3. Τρίτον, η υπέρτατη αυθεντία της Αγίας Γραφής σχετίζεται με τα πρωτοκανονικά βιβλία στο εβραϊκό και ελληνικό πρωτότυπο. Αυτό όμως δεν ήταν καινούργια πρόταση του Λούθηρου. Ήταν η μακραίωνη και κυρίαρχη παρακαταθήκη του Ιερού Αυγουστίνου,²⁶ μέχρι τη σύνοδο της Τριδένδου (1546) που θεσμοθέτησε την αυθεντία της Βουλγάτας.
   Οπότε ούτε και αυτό, πιστεύω, αποτέλεσε τον σπινθήρα. 

4. Τέταρτον, η υπέρτατη αυθεντία της Βίβλου βασίζεται στην επάρκειά της ως οδηγού για τη σωτηρία. Δηλαδή ότι η Βίβλος περιέχει όλα όσα είναι απαραίτητα για τη σωτηρία μας και δεν υπάρχουν άλλοι αναγκαίοι οδηγοί, πράγματα ίσως καλά και ευλογημένα. 
   Σε αντίθεση, η Καθολική εκκλησία απαντούσε: Όχι, οι γραφές δεν επαρκούν, γι’ αυτό χρειάζεται η Ιερή Παράδοση και η Διδασκαλία της Εκκλησίας που είναι μέρος της αποκάλυψης του Θεού, Λόγος Θεού για μας, π.χ. το εκκλησιαστικό δόγμα έχει τον ίδιο βαθμό αυθεντίας με τις Γραφές. Αυτό, λοιπόν, πράγματι ήταν ένας σπινθήρας. Το λάβαρο του Λούθηρου «η Βίβλος, Υπέρτατη Αυθεντία» υπονόμευε την εξουσία της εκκλησίας με όλους τους θεσμούς της.
   
5. Πέμπτον, η υπέρτατη αυθεντία της βίβλου βασίζεται στη σαφήνειά της ως οδηγού για τη σωτηρία, αλλά και για τη χριστιανική συνείδησή μας και συμπεριφορά. Ο Λούθηρος θεωρούσε ότι στη Βίβλο όσα είναι απαραίτητα για τη σωτηρία, την πίστη και τη ζωή μας είναι ξεκάθαρα, ώστε ο κάθε απλός πιστός να τα βρει και να τα κατανοήσει.²⁷ Σε αντίθεση, η Καθολική εκκλησία δίδασκε ότι η Βίβλος είναι δυσνόητη και για αυτό ο Θεός εδραίωσε την Ιεραρχία της Εκκλησίας.²⁸

Αυτό ήταν λοιπόν ο δεύτερος σπινθήρας. Η ιαχή του Λούθηρου: «η Βίβλος, Υπέρτατη Αυθεντία» υπονόμευε την εξουσία της ιεραρχίας.

Πιστοποιήσαμε την έκλυση δύο σπινθήρων. Aπό το σημείο αυτό η Μεταρρύθμιση καλπάζει ως ενορχηστρωμένη δασική πυρκαγιά.

Συνειδητοποιημένος, πια, ο Λούθηρος γράφει: «αν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, πάρε την πένα και γράψε!» Γράφει με καταιγιστικό ρυθμό,²⁹ 544 βιβλία στα 30 χρόνια δράσης του, ένα βιβλίο 200 σελίδων κάθε δύο εβδομάδες! 

Οι αντίπαλοί του δεν ήξεραν από πού τους έρχεται, γιατί ο Λούθηρος κατάφερε να εκλαϊκεύσει τον θεολογικό λόγο, ως μέρος του προγράμματός του που ονομάσαμε Εκδημοκρατισμό της Βίβλου.³⁰  

Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η κατευθυντήρια γραμμή της «Βίβλου ως Υπέρτατη Αυθεντία» ήταν νοητή στο πλαίσιο μιας θεολογούσας κοινότητας που συνεχώς εκπαίδευε τα μέλη της με στοιχεία βιβλικής και ιστορικής θεολογίας, και στην ερμηνευτική μέθοδο.³¹

Η έννοια της ειδικής ιεροσύνης δεν υπήρχε, πια, για να καλύψει απολυταρχικά τον λειτουργό της εκκλησίας που έπρεπε τώρα να διαλέγεται με τον λαό.³² Αυτό ανέτρεψε την ιεραρχική δομή της εκκλησιαστικής τάξης (Πάπας, επίσκοπος, ιερέας, ευγενείς, κολίγοι) και την ισοπεδώνει, ώστε όλοι άνδρες και γυναίκες να βρίσκονται ίσοι μπροστά στον Θεό και τον νόμο του. Αυτονόητες οι κοινωνικό-πολιτικές συνέπειες αυτής της εξέλιξης, αφού αυτό θα οδηγήσει σύντομα στο όλοι να θεωρούνται ίσοι απέναντι στον νόμο. 

Ο καλά εκπαιδευμένος στη Βίβλο, στην ιστορία και θεολογία ευαγγελικός ιεροκήρυκας χάραξε λαμπρό δρόμο για όλους μας καθώς…

• κατέφευγε στην εξουσία της αλήθειας της αυτο-αποκάλυψης του Θεού, με όπλα την κοινή λογική και την πειθώ,³³ 
• παρήγαγε ερμηνευτικό έργο τεκμηριωμένο στη συνάφεια της θεματικής, ιστορικής και φιλολογικής ανάλυσης του κειμένου,
• συνέδεε το κείμενο με τη μαρτυρία της αρχαίας εκκλησίας και των πατέρων, -αφού οι Ευαγγελικοί έβλεπαν τη δική τους εκκλησιαστική πραγματικότητα, ως διόρθωση και επιστροφή στην αρχική γνησιότητα, και όχι ως νεοτερισμό και καινοτομία- και
• συσχέτιζε το νόημα του κειμένου με το σήμερα και τη ζωή των πιστών της εκκλησίας του, δηλαδή τις ανάγκες τους, τις αιώνιες και τις καθημερινές.

Παρακαταθήκες αυτές του εκδημοκρατισμού της Βίβλου ίσως πολύ χρήσιμες για κάθε είδους εκκλησία που πρέπει να βγει από τη βολή της και να ξεπεζέψει από το άσπρο άλογο της αυθεντίας της -που κανένας δεν τολμούσε μέχρι χθες να αμφισβητήσει- για να συσχετιστεί θεραπευτικά στο νέο περιβάλλον του κόσμου της μετα-χριστιανοσύνης.

Κληροδοτήματα αυτά ίσως πολύτιμα για την καθολική, ευαγγελική και ορθόδοξη εκκλησία που επιθυμεί να σηκωθεί από το γλυκό κρεβάτι της πρόθυμης «Σειρήνας» που ονομάζεται κράτος, για να συνομιλήσει με τον κάθε διαβάτη της εποχής ενός χριστιανισμού λυτρωμένου από το τοξικό δέλεαρ της εξουσίας και το φρικτό αγκάλιασμα του βόα εθνικισμού.

Μετά από τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες μιας ιδέας, θα ανιχνεύσουμε τις ιστορικές στρεβλώσεις της Λουθήριου αναμόρφωσης. 

3. Οι ιστορικές στρεβλώσεις μιας αναμόρφωσης

Νωρίς έκανε την εμφάνισή της η πρώτη στρέβλωση του Sola Scriptura. Oνομάζεται Nuda Scriptura και σχετίζεται με την άκρα αριστερά του Προτεσταντισμού, (Αναβαπτιστές, Ενθουσιαστές, Πνευματιστές, Ευαγγελικοί Ρασιοναλιστές), δηλαδή τη Ριζοσπαστική Μεταρρύθμιση, που συγκρούστηκε με τον Λούθηρο και την Επίσημη (Magisterial) Μεταρρύθμιση.³⁴

Εδώ, λοιπόν, η δασική πυρκαγιά, για την οποία μιλήσαμε, ξεπερνά τους αυτουργούς της, τους καψαλίζει και εξελίσσεται ανεξέλεγκτη. Αν και τελικά αποδείχτηκε πυρκαγιά ευεργετική και αυτή για το δάσος. (Αναφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες³⁵).

Αντίθετα με τη Επίσημη Μεταρρύθμιση, τα Ριζοσπαστικά κινήματα της παραδέχονταν ως αυθεντία «Μόνο την Αγία Γραφή, και αυτή απογυμνωμένη από την παράδοση». Άρα, το Nuda Scriptura των Αναβαπτιστών οδηγεί στην απαξίωση της παράδοσης.

Όταν όμως υπάρχουν κάποια νερά ακάθαρτα, δεν καταργείς τις βρύσες! 

Οι Μεταρρυθμιστές δεν πίστευαν ότι η Αγία Γραφή ήταν η μοναδική αυθεντία για τους πιστούς, αλλά ότι ήταν η υπέρτατη αυθεντία που πρέπει να ελέγχει και να πιστοποιεί, ως Λιδία λίθος, την αλήθεια όλων των άλλων αυθεντιών.³⁶ Π.χ. τα γραπτά τους μαρτυρούν ότι ήταν επίμονοι και άοκνοι χρυσοθήρες των πατερικών κειμένων. 

Οι Μεταρρυθμιστές αναγνώριζαν στις άλλες πηγές θεολογίας ένα μεγάλο βαθμό αυθεντίας, και τις αποδέχονταν ως «αρχικές τοποθετήσεις».³⁷ Δηλαδή αποδέχονταν τη διδασκαλία τους, εκτός και αν η προσεκτική βιβλική εξήγηση τις αποδείκνυε λανθασμένες.³⁸ Η Βίβλος ήταν το ζύγι. 

Οι Μεταρρυθμιστές ήξεραν λοιπόν να απολαύσουν το ψαράκι τους βγάζοντας προσεκτικά τα επικίνδυνα αγκάθια από την παράδοση ακόμη και από κάποιους πατέρες. Για αυτό και επιβεβαίωναν ότι η Καθολική και η Ορθόδοξη ήταν γνήσια χριστιανικές εκκλησίες παρά τα αγκάθια, που τους απομάκρυναν από αυτές.³⁹ Αντίθετα, όσοι ανήκαν στη Ριζοσπαστική Μεταρρύθμιση, δεν τις δέχονταν ως αληθινές εκκλησίες.

Δεν είναι λίγοι οι σύγχρονοι ευαγγελικοί που απορρίπτουν εκ προοιμίου και επί της αρχής την Παράδοση, ακολουθώντας όμως -είτε το παραδέχονται, είτε όχι- τη δική τους ευαγγελική παράδοση. Οι εκκλησίες μας αυτές έχουν μια αρνητική στάση σε όλα τα ομολογιακά κείμενα, γι’ αυτό και δεν έχουν δικά τους. Με ρομαντικό ιδεαλισμό λένε: Το Πιστεύω μας είναι η Βίβλος! Όμως, ο ισχυρισμός αυτός αυτοαναιρείται, διότι γίνεται από πολύ διαφορετικές εκκλησίες με αντικρουόμενα πιστεύω.⁴⁰  

Στις «μη ομολογιακές» εκκλησίες συναντάς δασκάλους που στην πράξη αποδεικνύονται επιδέξιοι να διδάξουν την ευαγγελική πίστη και γι’ αυτούς είμαι προσωπικά ευγνώμων. Άλλοι όμως με παιδική αφέλεια -και ιδεοληπτική ενοχή- θεώρησαν ότι μπορούν να οικοδομήσουν τη θεολογία τους εκ του μηδενός, με μια «αλά καρτ» προσέγγιση, με άγνοια της ιστορίας και μηδενική ερμηνευτική κατάρτιση.

Έτσι, κάποιοι πήραν το μπλε κουβαδάκι τους και το κόκκινο φτυαράκι τους  και αποφάσισαν να αλλάξουν την κοίτη του Χριστολογικού ποταμού ή να μεταβάλουν την ακτογραμμή του Τριαδολογικού ωκεανού.  Απέδειξαν όμως σοφή τη ρήση του ποιητή: «Εκεί όπου οι άγγελοι φοβούνται να βαδίσουν, οι ανόητοι ορμούν».⁴¹

Αυτό μας οδηγεί στη δεύτερη στρέβλωση. 

Η δεύτερη στρέβλωση του Sola Scriptura ονομάζεται Solo Scriptura βασιλεύει στην Αμερική του ισοπεδωτικού ατομικισμού, του πρακτικού ορθολογισμού, του λαϊκού ωφελιμισμού και από εκεί εξάγεται μαζικά σε όλον τον -φιλοσοφικά αφελή και θεολογικά αδαή- μας κόσμο.

Η απώλεια της μικρής γραμμής που μετατρέπει το «α» σε «ο» καταστρέφει το Sola σε Solo, που σημαίνει ότι πέφτουμε…

• από το νήμα της στάθμης «Μόνη η Αγία Γραφή Υπέρτατη Αυθεντία ανάμεσα σε άλλες» 
• στο -χωρίς αλφάδι- «Μόνος μου με τη Γραφή» χωρίς παράδοση και εκκλησία! 

Η απώλεια αυτή μεταμορφώνει την εκκλησία σε σαλούν του Φαρ Ουέστ και τους πιστούς σε μοναχικούς καβαλάρηδες, όπου νόμος καθενός, ο εαυτός του. Για αυτούς, λοιπόν:

• το τι αποτελεί ορθοδοξία είναι θέμα πια αισθητικής και προτίμησης, και 
• αιρετικό καθίσταται ό,τι διαφωνεί μαζί τους. 

Οι χριστιανοί αυτοί, από το όχημα της πίστης τους εκπαραθύρωσαν, αφενός την παράδοση, και αφετέρου κάθε άλλον με διαφορετική άποψη, θαρρείς και δεν έχει υπάρξει άλλος χριστιανός και καμία άλλη άποψη που θα μπορούσε να είναι ενημερωμένη θεολογικά ή ερμηνευτικά. Έκοψαν το φρένο της ιστορικής και εξηγητικής θεολογίας και κάθισαν μόνοι τους στο τιμόνι μιας γιγάντιας μπουλντόζας ολέθρου! 

Ο βιβλικός συγγραφέας εξαφανίζεται πίσω από τον ανιστόρητο αναγνώστη και –κάποιες φορές– ακόμα και το κείμενο εξαφανίζεται, και μένει μόνος του ο αθεολόγητος αναγνώστης, οδηγούμενος τάχα από ένα Άγιο Πνεύμα αποκομμένο όμως τόσο από τον γραπτό Λόγο του Θεού όσο και από τον Λαό του Θεού.

Άρα, οι απόλυτα θεμιτές αυθεντίες: 

• των θρησκευτικών μας εμπειριών και βιωμάτων, 
• της εσωτερικής οδηγίας του Αγίου Πνεύματος και 
• της ατομικής συνείδησης και προσωπικής κρίσης, απολυτοποιούνται.

Γίνονται αυτές τα ύψιστα κριτήρια σε αντίθεση με το έμβλημά μας «Βίβλος, η Υπέρτατη Αυθεντία». Τα υποτιθέμενα ζυγιζόμενα -«κατά Λούθηρον»- μετατρέπονται αυτά, τώρα, σε σταθμά της ζυγαριάς. Οι μεταρρυθμιστές, αντίθετα, δίδασκαν ότι το Άγιο Πνεύμα δεν μιλά ανεξάρτητα και σε αντίθεση με τη Βίβλο, οπότε η Βίβλος πρέπει να είναι ο κριτής και των θρησκευτικών εμπειριών μας. 

Στην πραγματικότητα, λοιπόν, με το Solo Scriptura έχουμε την ακύρωση της Μεταρρύθμισης. Διότι:

• από την απόλυτη αυτονομία της εκκλησίας, στην προ Λούθηρου εποχή, φτάσαμε στην απόλυτη αυτονομία του ατόμου, 
• από την τελική εξουσία της ιεραρχίας καταλήξαμε στην τελική εξουσία της ατομικής λογικής και υποκειμενικής κρίσης, 
• από μια Βίβλο παραμερισμένη από την εκκλησία και τις παραδόσεις της, οδηγηθήκαμε σε μια Βίβλο αποκομμένη από το πλαίσιο της εκκλησίας και του ιστορικού χριστιανισμού, και 
• από τον έναν και αλάθητο πάπα καταντήσαμε στα εκατομμύρια σφαλερά και πνευματικά ολισθηρά Εγώ, αφού κανένας μας δεν είναι αλάθητος στην ερμηνεία της Βίβλου, λόγω άγνοιας, προϊδεασμού και αμαρτωλότητας.

Οι σύγχρονοι αυτοί ευαγγελικοί ίσως κομπάζουν, λόγω της επετείου, ότι γλύτωσαν πριν 500 χρόνια από τη φοβερή Σκύλλα του νεοπλατωνικού μεσαίωνα, ενώ τους χωνεύει ήδη η τρομερή Χάρυβδη του ατομικιστικού μοντερνισμού και του μεταμοντερνιστικού σχετικισμού.  

Για τους αναμορφωμένους Ευαγγελικούς, η παραγωγή της θεολογίας:

• δεν αποτελούσε έργο για τον καθέναν μεμονωμένα ή για ομάδες 
• βασιζόταν στη θεολογική παιδεία και τη γνώση των βιβλικών γλωσσών των χειροτονημένων λειτουργών τους, και
• στηριζόταν ερμηνευτικά στο «sensus literalis», το απλό νόημα που ήθελε ο συγγραφέας να μεταδώσει στο αρχικό ακροατήριο,⁴² κριτήριο που μπορούσε να εξεταστεί από άλλους και να επιβεβαιωθεί. 

Όταν λοιπόν ο εκδημοκρατισμός της Βίβλου παρεκτρέπεται σε μια ψυχολογική ή δημιουργική ερμηνευτική του «τι μου λέει εμένα ή πως βλέπω εγώ το κείμενο» μας οδηγεί στο τέλος σε ένα θεολογικό χάος.⁴³  Η στάση αυτή, τελικά, διαστρέφει το βιβλικό κείμενο, αφού δεν το ερμηνεύει στο ιστορικό του πλαίσιο και σε συσχέτιση με τα φιλολογικά του δεδομένα, αλλά το εξαναγκάζει να παπαγαλίζει πειθήνια ό,τι θέλει  καθένας τους. Εν τέλει, ο -αποξενωμένος από την ιστορία και τον άλλον- ερμηνευτής βουλιάζει στον σχετικισμό και το αποτέλεσμα είναι η απαξίωση της ερμηνευτικής.

Έτσι, ο Λόγος του Θεού αντί να αποτελεί λιοντάρι ανήμερο μπροστά μας με το οποίο δεν μπορούμε να αναμετρηθούμε, καταντά παιχνιδιάρα γατούλα στα χέρια μας! 

Μπροστά στη δεύτερη στρέβλωση  του «Μόνος μου με τη Γραφή» χωρίς παράδοση και εκκλησία, η πρώτη στρέβλωση «Μοναδική αυθεντία η Γραφή» φαντάζει αθώα, γιατί αφήνει περιθώριο για την εκκλησία και για κάποιου είδους θεολογική παράδοση.  Ειρηνοδικείο λοιπόν για το Nuda Scriptura, αλλά κακουργιοδικείο για τo Solo Scriptura!

Στοχαστήκαμε τις προϋποθέσεις, τις συνθήκες και τις ιστορικές στρεβλώσεις ενός συνθήματος. Ποιο το συμπέρασμα;

Καμία εκκλησία δεν αποφάσισε ποτέ να αντικαταστήσει τις βιβλικές αλήθειες με τις παραδόσεις της. Όμως αυτό έγινε ακούσια από όλες.⁴⁴

Ο Λούθηρος και το αίτημα της μεταρρύθμισης στέκει ζωντανό μπροστά μας. Δεν θα σας πω ποια πρέπει να είναι η ανταπόκριση της Ορθόδοξης ή Καθολικής εκκλησίας. Αυτό είναι άλλων δουλειά για την πρόοδο του ποιμνίου τους.
Θα σας πω ποια πρέπει να είναι η διττή ανταπόκριση των Ευαγγελικών Χριστιανών:

1. Πρώτον, μετάνοια από την ανιστόρητη, άδικη και αλαζονική απαξίωση της παράδοσης του ξερικού «Μοναδική αυθεντία η Γραφή», και επιστροφή στο αναζωογονητικά αρδευόμενο «Βίβλος, η Υπέρτατη Αυθεντία της χριστιανικής παράδοσης». Δηλαδή, από την ανοιχτή θάλασσα να επιστρέψουμε στο ασφαλές λιμάνι. 
2. Δεύτερον, από την αθεολόγητη σπασμένη πυξίδα του «Μόνος μου με την Αγία Γραφή μου» στο οποίο διολισθήσαμε, να βρούμε ξανά τον βόρειο πολικό αστέρα του «Βίβλος, η Υπέρτατη Αυθεντία, ανάμεσα σε πολλές άλλες χρησιμότατες αυθεντίες». Δηλαδή, από το ναυάγιο να γυρίσουμε στη στεριά. 

Αυτή η αυστηρή κριτική μας προς κάποιους σύγχρονους Ευαγγελικούς δεν αποτελεί κατά κανέναν τρόπο μειοδοσία μπροστά σας. Ίσα ίσα είναι εκδήλωση του DNA μας να προσπαθούμε πάντα να διορθώσουμε στην κοινότητά μας όσα -σημαντικά για μας- κατακρίνουμε θεολογικά, για να τη δούμε να εγκαταλείπει μια νοθευμένη με ξένα στοιχεία παράδοση για μια γνησιότερη.

Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; Ποιο το μέλλον; 

Το μέλλον θα είναι λαμπρό, αν ζήσουμε την αρχή που για τους Μεταρρυθμιστές ήταν η εφαρμογή του «Βίβλος, η υπέρτατη αυθεντία» στην εκκλησιαστική μας ζωή.

Ποια είναι αυτή;

«Ecclesia reformata semper reformanda». Η Αναμορφωμένη εκκλησία πάντα πρέπει να αναμορφώνεται. Ήδη το χρειαζόμαστε, ελπίζω να το πετύχουμε ξανά.

Σας ευχαριστώ. 

Βιβλιογραφία

• Bainton H. Ronald, Εδώ Στέκομαι, Αθήνα: Εκδόσεις «ο Λόγος», 2017.
• Barret Matthew, God’s Word Alone, Grand Rapids, MI: Zondervan, 2016
• McGrath Alister, Christianity’s Dangerous Idea, New York, NY: Harper One, 2007
• Ryrie Alec, Protestants, New York, NY: Viking, 2017
• Sproul R.C. & Nichols Stephen (ed), The Legacy of Luther, Sanford, FL: Reformation Trust, 2016

* Η ομιλία δόθηκε στα πλαίσια του 8^ου συνεδρίου του Ιδρύματος Άρτος Ζωής με θέμα: «Ο Λούθηρος και η Μεταρρύθμιση:  Ιστορία, θεολογία, πολιτική», το οποίο πραγματοποιήθηκε το Σάββατο, 25 Νοεμβρίου 2017. Η ομιλία δημοσιεύτηκε στον ομότιτλο τόμο, «Ο Λούθηρος και η Μεταρρύθμιση:  Ιστορία, θεολογία, πολιτική». 

2. Το Sola Scriptura αλλιώς το ορίζει ο Καρλ Μπαρτ και αλλιώς οι ακόλουθοι της Υψηλής Κριτικής, αλλά όλοι μας μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ιστορικότητα του ορισμού αυτού στη Μεταρρύθμιση.
3. Δεν το χαρακτήρισα «αξίωμα», διότι ως ευαγγελικοί πιστεύουμε ότι η Υπέρτατη Αυθεντία της Βίβλου τεκμηριώνεται βιβλικά Η ομιλία δόθηκε στα πλαίσια του 8^ου συνεδρίου του Ιδρύματος Άρτος Ζωής με θέμα: «Ο Λούθηρος και η Μεταρρύθμιση:  Ιστορία, θεολογία, πολιτική», το οποίο πραγματοποιήθηκε το Σάββατο, 25 Νοεμβρίου 2017. Η ομιλία δημοσιεύτηκε στον ομότιτλο τόμο, «Ο Λούθηρος και η Μεταρρύθμιση:  Ιστορία, θεολογία, πολιτική». και ιστορικά.
4. Αυτό αποτέλεσε ιστορικά: την εναρκτήρια διαφορά της Ευαγγελικής Μεταρρύθμισης του 16ου αιώνα από τον Καθολικισμό και το πρώτο σκάνδαλο για το οποίο απορρίφθηκε η Ευαγγελική Μεταρρύθμιση από την καθ’ ημάς Ορθοδοξία. Αυτό αποτελεί και σήμερα και το διαχωριστικό οροθέσιο της κοινότητάς μας και συχνά γίνεται η πολεμική κραυγή μας προς κάθε νοητό εχθρό τού κανόνα αυτού, μέσα στην οικογένειά μας ή έξω από αυτήν!
5. Το περιεχόμενο της θεολογίας μας, συνοψίζεται στο «παρασύνθημά» μας, στη φράση αναγνώρισής μας, το Sola Fide. Δικαιωνόμαστε από τον Θεό  καθένας μόνο δια της προσωπικής μας εμπιστοσύνης στη σωτηρία μας μέσω του Χριστού και του ευαγγελίου του λυτρωτικού του έργου, όχι βάσει κάποιας θείας ανταπόδοσης δικών μας αξιόμισθων αγαθοεργιών ή συνέργειας των μυστηρίων της εκκλησίας.Σωζόμαστε Μόνο από τη Χάρη του Θεού (Sola Gratia) μέσω Μόνον της Πίστεώς μας (Sola Fide)στον Χριστό (Solus Christus), σύμφωνα με την Αγία Γραφή (Sola Scriptura) για τη Δόξα Μόνο του Θεού (Soli Deo Gloria).
6. Ο συνειδητοποιημένος Ευαγγελικός γνωρίζει τον εαυτό του και κατανοεί το περιβάλλον του με μια αίσθηση της θεολογικής θέσης του στο κόσμο και της συμβολής των πράξεων του στην ιστορία του Θεού. Πηγή δημιουργικής πυρηνικής ενέργειας αυτό ή πιθανόν κίνδυνος ολοκληρωτικής καταστροφής…
   Δικαιούται ο Ευαγγελικός με το δάχτυλο στη Βίβλο να κρίνει την πιστότητα της εκκλησίας και των παραδόσεών της, ακόμα και τον Πάπα ή τους πατέρες, ώστε να μην συμβιβάζεται με αυτό που θεωρεί παραφθορά της αλήθειας;
   Παραλογίζεται ο Ευαγγελικός «αν έχει τη Βίβλο με το μέρος του» να θεωρεί ότι υπερισχύει και του πιο πανίσχυρου συστήματος εκκλησιαστικού ή κοσμικού, και μπορεί με ήσυχη συνείδηση να αντιμετωπίσει καρτερικά την Αντιμεταρρύθμιση ή κάποιο ολοκληρωτικό καθεστώς;
   Απαντώ με ερώτηση: Μπορούν τα στοιχεία αυτά άλλοτε να αποτελούν ευεργετικό λίπασμα πανέμορφων λουλουδιών και σε άλλη περίσταση να αποτελέσουν εγκληματικό εκρηκτικό κοκτέιλ;
7. Ήταν μαχητής πάντοτε. Συχνά, όχι κόσμιος μαχητής με τη γλώσσα που χρησιμοποιεί. Τότε φυσικά σπιλώνει τη χριστιανική του μαρτυρία και αδικεί τα επιχειρήματά του, όπως όταν δηλώνει ότι βρήκε στην τουαλέτα κατάλληλη χρήση για το βιβλίο του μεγάλου Έρασμου ως χαρτί υγείας…
8.  Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του, η μακρά σχέση παράφορου φόβου και μίσους για τη δικαιοσύνη του Θεού -που οδηγεί αναπόφευκτα στην καταδίκη όλων των ανθρώπων ως αμαρτωλών- μετατράπηκε, κάποια στιγμή το 1515-6, μελετώντας την επιστολή προς Ρωμαίους (συγκεκριμένα το Ρωμ. 1:16-17), σε μια σχέση παράφορης αγάπης και πρωτόγνωρου ενθουσιασμού για τη δικαιοσύνη του Θεού που δικαιώνει τον αμαρτωλό. Μετά από λίγα χρόνια θα περιγράψει την εμπειρία του: «Τότε εννόησα πως η δικαιοσύνη του Θεού είναι η ευεργετική συγκατάβαση, με την οποία ο Θεός, μέσω της χάρης και του ελέους Του, μας δικαιώνει με βάση την πίστη μας. Αισθάνθηκα τότε τον εαυτό μου αναγεννημένο και μέτοχο του παραδείσου μέσα στον οποίο πέρασα από ορθάνοιχτες πόρτες» Luther’s Works, Volume 34, P336-337, μετ. Γεράσιμου Ζερβόπουλου, από το «Εδώ Στέκομαι» του Ronald Bainton, εκδόσεις ο Λόγος, σελ. 71.
9. Regula Fidei, η πίστη όλων των χριστιανών, πάντοτε και παντού.
10. Τίτλος ταιριαστός, πιστεύω, αφού στις αναμορφωμένες –από τη Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα– εκκλησίες ο απλός πιστός δεν χρειαζόταν πια τη λειτουργία της εκκλησίας για να του διαβάσει κάποια περικοπή -να την ακούσει στα λατινικά που δεν καταλάβαινε-  ή τους ελάχιστους ιεράρχες που μπορούσαν να του τη μεταφράσουν -όπως αυτοί την καταλάβαιναν- ούτε τον επίσκοπο και τον πάπα για να του την ερμηνεύσουν με αυθεντία.
11. Ο χαρακτηρισμός μου  «καινοτόμος νους» δεν παραγνωρίζει ότι δεν ήταν ένας άνθρωπος που σιγά σιγά έβγαινε από τον μεσαίωνα με πολλές λανθασμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις, όπως ο θεολογικά ορμώμενος αντισημιτισμός του. Παρ’ όλα αυτά ήταν ένας ζεστός και ταπεινός άνθρωπος, τρυφερός σύζυγος και πατέρας 6 παιδιών, χωρατατζής και μερακλής, γενναιόδωρος και φιλόξενος, υψηλών ηθικών αρχών και ευαίσθητης συνείδησης, απροσδόκητα ορμητικός και επικά ισχυρογνώμων και συνδύαζε -όπως χαρακτηριστικά περιγράφει ο Λεοπόλδο φον Ράνκε (1953) στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία του- 
    – «Το πείσμα του χωρικού της Θουριγγίας, Τη βαθύνοια του Γερμανού μυστικού θεολόγου.
    – Την ικανότητα ενός μεγάλου καθηγητή, Την απαράμιλλη σταθερότητα και
    – Μια εξυπνάδα που τέτοια δεν έχει ίσως ξαναφανεί στη Γερμανία» (παράθεμα από την «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος» του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, 5:58)
12. Π.χ. τον Άγγλο Τζων Ουίκλιφ που πεθαίνει το 1384 και τον Βοημό Ιωάννη Χούσιο που κάηκε ως αιρετικός στην πυρά το 1415, τους οποίους το Sola Scriptura τους καθοδηγούσε.
13. Ο κοινωνιολογικός καταλύτης της αναδυόμενης μεσαίας τάξης, 
    – το εθνικιστικό και πολιτικό στοιχείο που ήθελε ανεξαρτησία από τη Ρώμη,
    – οι οικονομικές παράμετροι της φτώχειας και της θρησκευτικής εκμετάλλευσης, 
    – ο πολλαπλασιαστικός παράγοντας της νέας τεχνολογίας της τυπογραφίας, ανάλογης επιρροής με το διαδίκτυο σήμερα. 
    Αυτά και άλλα, συγχρόνισαν μια ιδανική ευκαιρία που ο ήρωάς της δεν έχασε. Από αυτήν τη μεσαιωνική ιστορία δεν μπορεί να αφαιρεθεί ο δράκος, που -500 χρόνια πριν- άρχισε να βρυχάται.
14. Πρώτον, η ιδέα αυτή κόβει με τρόπο αναπάντεχο τον Γόρδιο δεσμό της δυτικής παράδοσης σχετικά με το αν ο πάπας ή η σύνοδος των επισκόπων έχει την υπέρτατη αυθεντία. Μετό το σχίσμα (1054), η εκκλησία της δύσης αναλώθηκε σε μια συζήτηση διελκυστίνδα. Π.χ. Υπέρ των συνόδων των επισκοπών έκρινε η σύνοδος της Κωνσταντίας (Sacrosancta,1415), υπέρ του πάπα έκρινε η 5η σύνοδος του Λατερανού (1512-1517) που συγκάλεσε ο πάπας Ιούλιος ο Β΄.
    Δεύτερον, η ιδέα αυτή εφαρμόζει στη Βίβλο το παράγγελμα της Αναγέννησης του 15ου αιώνα  «Ad Fontes», που καλούσε σε επιστροφή στη μελέτη των αρχαίων πηγών στα πρωτότυπα κείμενα, ώστε να κατανοηθούν και επανεκτιμηθούν χωρίς τον παραμορφωτικό φακό των μεσαιωνικών ερμηνειών και της εκκλησιαστικής εποπτείας.
    Τρίτον, η ιδέα αυτή προϋποθέτει, από τη μια, τα παράγωγά της έργα της Αναγέννησης  (όπως η Καινή Διαθήκη στην αρχαία ελληνική γλώσσα που επιμελήθηκε ο Έρασμος, που άνοιξε για τους μεταρρυθμιστές έναν νέο κόσμο)
    Αλλά, από την άλλη, προϋποθέτει και τους προδρόμους της Αναγέννησης, που μεταλαμπάδευσαν τη για 700 χρόνια χαμένη γνώση των αρχαίων ελληνικών στη δύση, με κορυφαίο τον Μανουήλ Χρυσολωρά (1355 -1415).
15. Την αριστοτεχνική του μετάφραση της Καινής Διαθήκης -από το ελληνικό κείμενο στα Γερμανικά- δούλεψε ο Λούθηρος στην εξορία του κρυμμένος ως διαφεύγων εγκληματίας, στον πύργο του Βάρτμπουργκ (1521-2). Την ολοκλήρωσε σε μόλις 11 βδομάδες, και για τη μετάφραση ολόκληρης της Βίβλου χρειάστηκε, μαζί με την ομάδα του, 12 ακόμη χρόνια.
16. Αυτό μάλιστα εγγράφεται στον γενετικό κώδικα των Ευαγγελικών και έκτοτε αγωνιζόμαστε για τη μετάφραση της Βίβλου σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, αλλά και τη διάθεσή της παντού, νόμιμα ή παράνομα. Αρχετυπική η ιστορία του Γουίλιαμ Τίντεϊλ, που το 1535, έχοντας εκπονήσει και τυπώσει στο Βέλγιο την πρώτη μετάφραση στα Αγγλικά, φέρνει λαθραία στην Αγγλία 16.000 αντίγραφα, τα οποία προκάλεσαν μεγάλο σάλο.
17. Το πρώτο έργο του μόλις πέταξε τα ρούχα του μοναχού το 1524, ήταν να προτείνει τα μοναστήρια να γίνουν σχολεία, και το τελευταίο έργο του ήταν να ιδρύσει σχολείο στο Ισλέμπεν το 1546, όπου και πέθανε.
18. Στα φυλλάδιά του, π.χ. για την ίδρυση Σχολείων (1524).
19. Η εκπαίδευση συμπεριλαμβάνει πέρα από την Ανάγνωση και τη Γραφή, Λογοτεχνία, Ιστορία, τη Χορωδία ή Μουσική, τις Καλές Τέχνες και τις Επιστήμες του Φυσικού κόσμου, και αποσκοπεί στην προετοιμασία των μαθητών για την επιτυχία στην εργασία, στην κοινωνία ως πολίτες και στην εκκλησία ως ενεργά μέλη.
20. Τα ευαγγελικά κέντρα της μεταρρύθμισης θα αναδειχθούν σε κέντρα μόρφωσης κάθε βαθμίδας.  Ο εκπαιδευτικός αγώνας αυτός μπορεί να κατανοηθεί και από το ότι όλοι οι Μεταρρυθμιστές ήταν σπουδαγμένοι λόγιοι ή καθηγητές πανεπιστήμιου. Τα πανεπιστήμια θα παίξουν τον ρόλο τους στην εμπέδωση και διάδοση της Διαμαρτύρησης, και η Διαμαρτύρηση θα ανταποδώσει το ευεργέτημα με το να ενισχύσει τα λίγα παλιά και ταυτόχρονα να ιδρύσει πολλά νέα πανεπιστήμια.
21. Κατά την κρίση του, βάσει πεποιθήσεων που διαμόρφωσε από την ερμηνευτική του πάλη με τα βιβλικά κείμενα, οι πρακτικές αυτές παραμόρφωναν το ευαγγέλιο και δυσφημούσαν τον Θεό. 
    Όμως, μην κάνετε το λάθος να νομίσετε ότι o Λούθηρος πήγαινε συνειδητά ενάντια στον πάπα… Σε προσωπικό γράμμα του αργότερα θα εξομολογηθεί ότι την εποχή εκείνη ήταν έτοιμος να σκοτώσει άνθρωπο από τη λατρεία που είχε στον πάπα.
22. Για αυτό, όταν σε λίγους μήνες γράφει το επόμενο βιβλίο του «Κήρυγμα για τις Αφέσεις και τη Χάρη» είναι στα γερμανικά, το ίδιο και όλα τα επόμενα βιβλία του.
    Όταν σε τρία χρόνια, με την καταδικαστική γι’ αυτόν -ως αιρετικό- βούλα του Πάπα στις 15 Ιουνίου του 1520, ο Λούθηρος κατάλαβε ότι η καθολική εκκλησία δεν θα αναμορφωνόταν, είχε ήδη συνειδητοποιήσει ότι η τυπογραφία είχε αλλάξει τους κανόνες του -άνισου μέχρι τότε- αγώνα. 
    Είχε καταφύγει στον κόσμο για την αναμόρφωση της αγαπημένης εκκλησίας του, αλλά τώρα δεν ήταν πια μόνος απέναντι στην ιεραρχία και το Βατικανό. Έτσι, στις 10 Δεκεμβρίου θα πετάξει δημόσια την Παπική Βούλα στην πυρά, στις όχθες του ποταμού Έλβα, έχοντας μαζί του πλήθος σπουδαστών του, συναδέλφων και λαού. Ήταν αυτή η βούλα που καλούσε τους πιστούς να ρίξουν τα βιβλία του Λούθηρου στην πυρά.
23. Το κριτήριο «η Βίβλος είναι η Υπέρτατη Αυθεντία» θα το ψελλίσει αρχικά αμήχανα ο Λούθηρος στριμωγμένος από τον φοβερό θεολόγο Γιόχαν Εκ, καθηγητή του Ίγκολστατ στη δημόσια συζήτηση στη Λειψία, δύο χρόνια μετά. Παγιδευμένος αναγκάστηκε να αμφισβητήσει το αλάθητο του πάπα και της Συνόδου της Κωνσταντίας (1415) που καταδίκασαν τον Ιωάννη Χούσιο.
24.  Για τον Λούθηρο η θεοπνευστία είναι εγγύηση της εξουσίας της Γραφής και αυτό που την κάνει τη διαχρονική αλήθεια του Θεού, κανονιστική για όλες τις εποχές. Επειδή όμως η θεοπνευστία δεν καταπάτησε τις σκέψεις, τα κίνητρα, τα συναισθήματα και την προσωπικότητα των συγγραφέων, τα βιβλικά κείμενα είναι απολύτως ανθρώπινα  -με την έννοια ότι είναι συνδεδεμένα με το πολιτισμικό τους πλαίσιο.
25.  Κάνουν λάθος όσοι ισχυρίζονται ότι «Η μεταρρύθμιση» λοιπόν  «αντικατέστησε τον αλάθητο πάπα από έναν αλάθητο πάπα από χαρτί» διότι πάντοτε η εκκλησία πίστευε στο αλάθητο της Βίβλου, ενώ το αλάθητο του πάπα, από όσα γνωρίζω, κυοφορείται τον μεσαίωνα, γεννιέται στην Αντιμεταρρύθμιση και ενηλικιώνεται το 1870 με την Πρώτη Βατικανή Σύνοδο.
26. «Mόνο σε αυτά τα βιβλία της Γραφής τα οποία τώρα αποκαλούνται «κανονικά» έχω μάθει να αποτίω τέτοια τιμή και σεβασμό καθώς πιστεύω ακράδαντα πως ούτε ένας από τους συγγραφείς της Γραφής έχει κάνει λάθος γράφοντας οτιδήποτε. Αν όντως βρω κάτι σε αυτά τα βιβλία το οποίο να αντιτίθεται στην αλήθεια, τότε συμπεραίνω ότι είτε το κείμενο έχει υποστεί φθορές, [π.χ. υπάρχουν λάθη των αντιγραφέων], είτε ότι ο μεταφραστής [ο Αυγουστίνος δεν μπορούσε να διαβάσει Ελληνικά] δεν απέδωσε το πραγματικό νόημα, είτε ότι εγώ έχω αποτύχει να το κατανοήσω» (Επιστολή προς Ιερώνυμο 82, 1:3).
27. Ακόμη δίδασκε ότι όλα στη βίβλο δεν είναι το ίδιο ξεκάθαρα, γιατί πολλά απαιτούν το φως άλλων περικοπών ή ακαδημαϊκή μελέτη, ενώ για κάποια που δεν είναι προσπελάσιμα και από τους πιο σοβαρούς μελετητές, φταίει ακόμη η άγνοιά μας.
28.  Μέρος της αυθεντίας της ιεραρχίας είναι ότι έχει μελετήσει τους Πατέρες της εκκλησίας -που έχουν «ειδική φώτιση» από τον Θεό να ερμηνεύουν τη Γραφή.
29. Γράφει, όχι πια μόνο για να κερδίσει τον νου και την καρδιά του λαού του στη Μεταρρύθμιση, αλλά για να καθοδηγήσει, πια, το νεογνό ευαγγελικό κίνημα. Στο αποκορύφωμα της δράσης του, τρία χρόνια μετά την πυρά της παπικής Βούλας, το 1523, γράφει 55 νέα βιβλία, και τα βιβλία του αποτελούν το 1/5 της συνολικής παραγωγής των γερμανικών τυπογραφείων!
30. Ενδεικτικό είναι ότι ένα χρόνο μετά τη θεσμοθέτηση των σχολείων και της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, το 1529, ο Λούθηρος γράφει την Κατήχηση, σε μορφή απλών ερωταπαντήσεων και θεσμοθετεί βοηθήματα καθημερινής οικογενειακής βιβλικής μελέτης και προσευχής.
31. Ο βιβλικός ερμηνευτής και θεολόγος ιεροκήρυκας είχε να αντιμετωπίσει έναν ενθουσιασμένο με το ευαγγέλιο λαό που όλο και περισσότερο κατανοεί τη θεολογία του και θέλει να ζήσει με καθαρότητα την Ευαγγελική πίστη του. Ήθελε να αλλάξει τη σκέψη του στη χριστιανική του ζωή, ώστε η Βίβλος να αποτελεί πράγματι την υπέρτατη αυθεντία, τη συμπεριφορά του, ώστε να συμβαδίζει με την πίστη στο ευαγγέλιο της χάρης του Θεού, και την καρδιά του, ώστε να σκέφτεται, να δρα και να αισθάνεται όπως θέλει ο Θεός.  Φυσικά, και παρασύρθηκαν και έχασαν πολλές φορές το θεολογικό μέτρο.
32. Ο κήρυκας ζητούσε στο τέλος την αποδοχή του κηρύγματός του από τον λαό του Θεού δια της επιβεβαίωσης του πρεσβυτερίου, που επαγρυπνούσε για τη διδαχή της βιβλικής αλήθειας.
33. O Εκδημοκρατισμός της Βίβλου βασίζεται στις γνωσιολογικές παραδοχές ότι…
    – η αλήθεια υπάρχει έξω από μας, είναι στον Θεό μας που αυτο-αποκαλύφθηκε με τον Χριστό στην αλάθητη μαρτυρία, τη Βίβλο. 
    – Η αλήθεια της αυτο-αποκάλυψης του Θεού, είτε συμφωνεί με μας, οπότε πρέπει να πείσουμε και όλους τους άλλους για αυτό ή συμφωνεί με τους άλλους –όποιους άλλους– οπότε πρέπει να μεταρρυθμιστούμε προς την κατεύθυνση αυτή, ώστε να ζούμε σύμφωνα με τη γνήσια διδασκαλία της Βίβλου.
34. Μέχρι σήμερα έχουν στάση αναχωρητική προς τον κόσμο και αρνούνται θέσεις του δημοσίου, τους όρκους και τη στράτευση (Μεννονίτες, οι Μοραβιανοί και Πλήμουθ Αδελφοί, οι Άμις, οι Κουάκεροι, κ.ά.).
35. Π.χ. το 1683 οι ειρηνιστές Μεννονίττες της Πενσιλβάνιας άρχισαν τον αγώνα κατά της δουλείας και του δουλεμπορίου, έναν ολόκληρο αιώνα πριν τεθεί το θέμα από τους υπόλοιπους, ακολούθησαν οι Κουάκεροι και οι Αδελφοί, πολύ πριν εμπλακούν οι αντιπρόσωποι της Επίσημης Μεταρρύθμισης και πετύχουν νομοθετικά την κατάργηση της δουλείας το 1806.
36. Έτσι, για αυτούς η εκκλησιαστική ιστορία και η θεολογική διερεύνηση αιώνων, οι διδασκαλίες των αρχαίων πατέρων και σύγχρονων ερμηνευτών, οι θεολογικές παραδόσεις και τα εκκλησιαστικά δόγματα, οι Οικουμενικές Σύνοδοι και οι ομολογίες πίστεως, -τα οποία βέβαια όλα έπρεπε να κατανοηθούν ιστορικά-, ακόμη και η φιλοσοφία και η επιστήμη, ήταν πολύ σπουδαίες πηγές θεολογίας.
37. Όπως και τα δικά τους νέα Ευαγγελικά ομολογιακά κείμενα.
38. «Ο ανώτατος Κριτής, δια του οποίου θα κριθούν όλες οι αντιφάσεις της θρησκείας και θα εξεταστούν όλα τα θεσπίσματα των συνόδων, οι απόψεις αρχαίων συγγραφέων, τα διδάγματα των ανθρώπων και οι προσωπικές πεποιθήσεις και στου Οποίου την απόφαση πρέπει να βρίσκουμε ανάπαυση, δεν μπορεί να είναι κανένας άλλος εκτός από το Άγιο Πνεύμα που μιλά μέσα από την Αγία Γραφή (1646, Ομολογία Πίστης του Westminster 1. 10).
39. «Εμείς από την πλευρά μας ομολογούμε ότι υπάρχουν πολλά στοιχεία που είναι Χριστιανικά και καλά στο αξίωμα του Πάπα πράγματι, ό,τι είναι Χριστιανικό και καλό βρίσκεται εκεί και έχει έρθει σε μας μέσω αυτής της πηγής. Για παράδειγμα, ομολογούμε ότι στην παπική εκκλησία υπάρχουν οι αληθινές Άγιες Γραφές, το πραγματικό βάπτισμα, η αληθινή Θεία Κοινωνία της Αγίας Τράπεζας, η αυθεντική πνευματική εξουσία για τη συγχώρηση των αμαρτιών, το αληθινό αξίωμα των διακόνων, η πραγματική κατήχηση στη μορφή της Κυριακής προσευχής, οι Δέκα Εντολές και τα άρθρα του Συμβόλου Πίστεως των Αποστόλων…μιλώ για αυτά που ο Πάπας και εμείς έχουμε κοινά… Ισχυρίζομαι ότι στο αξίωμα του Πάπα υπάρχει αληθινός Χριστιανισμός, ακόμα και αυτό το ορθό είδος Χριστιανισμού καθώς και πολλοί σπουδαίοι και αφιερωμένοι άγιοι» (Σχετικά με την Αναβάπτιση: μια επιστολή προς δύο Ποιμένες, 1528, Έργα του Λούθηρου, Vol. 40, 225-262, μτφρ. Conrad Bergendoff, σελ. 231-232, 251, 256-257)
40. Π.χ. Η τάδε Βαπτιστική εκκλησία παρουσιάζει σαν πιστεύω της την ίδια τη Βίβλο αλλά και η απέναντι εκκλησία ισχυρίζεται το ίδιο με πολύ διαφορετικό πιστεύω π.χ. Πεντηκοστιανό.
41. Fools rush in where angels fear to tread » Alexander Pope, An Essay on Criticism, 1711.
42. Το παράδειγμα του Ουμανισμού της Αναγέννησης, που προσέγγισε τα κείμενα με την ιστορικοκριτική μέθοδο, ενέπνευσε τους μεταρρυθμιστές να εγκαταλείψουν παράδοση αιώνων που αναζητούσε πολλαπλά νοήματα στη Βίβλο για να επικεντρωθούν στον σκοπό του συγγραφέα και το νόημα για τους αρχικούς παραλήπτες.
43. Από το «Τέθριππο» του Ιωάννη Κασσιανού (360-435) όπου η βίβλος έχει τέσσερα νοήματα, από τα οποία τα τρία σημαντικά ήταν ανεξέλεγκτα και υποκειμενικά (αλληγορικό, ηθικό, εσχατολογικό), ερχόμαστε στο ένα και αντικειμενικό. Όσοι δεν δέχθηκαν τον κοινό αυτό παρονομαστή, σχημάτισαν ακραία ριζοσπαστικά κινήματα και τελικά συγκρούστηκαν με τη Μεταρρύθμιση.
44. Ας μην κοιτάζουμε αλαζονικά τους χριστιανούς του μεσαίωνα. Ήταν και αυτοί καλοί, ευσεβείς και ειλικρινείς χριστιανοί -παρά τα λάθη τους, που εξηγούνται αν κατανοήσουμε ότι ακολουθούσαν με τυφλή εμπιστοσύνη τη μόνη αυθεντία που γνώριζαν, της εκκλησίας. 
    Αυτοί τουλάχιστον είχαν καλή δικαιολογία, δεν είχαν την Αγία Γραφή, δεν μπορούσαν να την διαβάσουν, και όσοι τη διάβαζαν δεν είχαν τα μέσα για να την κατανοήσουν φιλολογικά, ιστορικά και θεολογικά, έτσι έδιναν όσα ήξεραν χωρίς να μπορούν να τα ελέγξουν.  Ποια είναι όμως η δική μας δικαιολογία;