1. Το ερώτημα για το φύλο του Θεού
Πριν από είκοσι χρόνια περίπου βρέθηκα σε ένα συνέδριο για τη Βίβλο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Εκεί για πρώτη φορά άκουσα μια ερμηνεία για τη σύλληψη και τη γέννηση του Χριστού που με προβλημάτισε αρκετά και με βασάνιζε για χρόνια. Ο ομιλητής υποστήριζε ότι ο Θεός επιβλήθηκε στην παρθένο Μαρία, όπως ένας κύριος θα χρησιμοποιούσε σεξουαλικά τη δούλη του στη ρωμαϊκή εποχή, για να του κάνει παιδιά. Παρόλο που η παρθένος συναινεί στην επιθυμία του κυρίου της, στην πραγματικότητα και για τα δεδομένα της εποχής δεν είχε κι άλλη επιλογή.
Σαφώς διαφωνώ με αυτήν την ανάγνωση των κειμένων, πρωτίστως γιατί οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης αποφεύγουν οποιεσδήποτε σεξουαλικές συνδηλώσεις στην αφήγηση. Δεν υπονοείται καμία συνεύρεση ανάμεσα στον Θεό και στην παρθένο Μαρία. Ο Θεός προκαλεί την εγκυμοσύνη της Μαρίας όχι ως αρσενικό αλλά διαμέσου του Αγίου Πνεύματος:
«εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα ἐκ πνεύματος ἁγίου.» (Ματθαίος 1:18)
«Ἰωσὴφ υἱὸς Δαυίδ, μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαρίαν τὴν γυναῖκά σου· τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ πνεύματός ἐστιν ἁγίου». (Ματθαίος 1:20)
Η παρθένος Μαρία συναινεί ακριβώς επειδή ο τρόπος ή η κίνηση μέσα απ’ την οποία θα προκληθεί η κύηση δεν έχει καμία σεξουαλική χροιά: «καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῇ· πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι· διὸ καὶ τὸ γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱὸς θεοῦ» (Λουκάς 1:35). Αντιθέτως, με το ρήμα «ἐπέρχομαι» δίνεται η εικόνα της κατάβασης από ψηλά (Ησαΐας 32:15 Ο΄), όχι της διείσδυσης. Επίσης, το ρήμα «ἐπισκιάζω» είναι δανεισμένο από τις περιγραφές της νεφέλης του Θεού στην έρημο, η οποία, πάλι από ψηλά, επισκίαζε τη Σκηνή του Μαρτυρίου (Έξοδος 40:35 Ο΄, Λουκάς 9:34). Μια προσεκτική ανάγνωση, λοιπόν, παρατηρεί την αποφυγή της σεξουαλικής γλώσσας στις αφηγήσεις του ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Επομένως, είναι σημαντικό να πούμε ότι ο Θεός, ο Πατέρας του Ιησού, είναι Πατέρας χωρίς ταυτόχρονα να εξυπακούεται ότι είναι αρσενικό. Είναι σημαντικό για τους συγγραφείς της Καινής Διαθήκης να μην δοθεί η εντύπωση του σεξουαλικού φύλου του Θεού Πατέρα στις βιβλικές αφηγήσεις.1
Υπάρχει πλήθος μυθολογικών αφηγήσεων στον αρχαίο κόσμο όπου αρσενικοί θεοί εκδηλώνουν τη σεξουαλική τους έλξη προς το γυναικείο φύλο, συνευρίσκονται με θνητές γυναίκες και γεννούν παιδιά, συνήθως ημίθεους. Ο θεός Ερμής συνευρίσκεται με μια χορεύτρια, ο θεός Ποσειδώνας με την Τυρώ, και ο Δίας με πλήθος γυναικών. Εάν ο Πατέρας του Ιησού Χριστού ήταν αρσενικό, τότε τι πιο φυσιολογικό για τα δεδομένα της εποχής του από το να ελκυστεί από το γυναικείο φύλο; Θα ήταν αναμενόμενο να ενεργήσει όπως κι άλλοι αρσενικοί θεοί της αρχαιότητας. Ένας ακόμη λόγος, λοιπόν, που ο Θεός Πατέρας δεν παρουσιάζεται ως αρσενικό στην αφήγηση του ευαγγελισμού της Θεοτόκου είναι για να διακριθεί απόλυτα η βιβλική αφήγηση από τέτοιες μυθολογικές αφηγήσεις. Ο Θεός ποτέ δεν παρουσιάζεται να γεννά μέσω συνεύρεσης και απουσιάζει οποιαδήποτε νύξη στη σεξουαλικότητά του. Η θεία πατρότητα, λοιπόν, δεν σημαίνει ταυτόχρονα και «αρσενικότητα». Εδώ δεν υποστηρίζω ότι θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αναφερόμαστε στον Θεό. Ο Ιησούς τον αποκαλεί Πατέρα και γι’ αυτόν τον λόγο είναι και δικός μας Πατέρας. Όμως, τον αποκαλούμε Πατέρα εν γνώσει ότι διαφέρει από κάθε πατέρα που μπορεί το μυαλό μας να συλλάβει.
Στην Παλαιά Διαθήκη, η απαγόρευση της απεικόνισης του Θεού ήταν απόλυτη, γιατί οι απεικονίσεις των θεών συνήθως συμπεριλάμβαναν τα γενετικά τους χαρακτηριστικά. Ανεπίτρεπτη ήταν και η απεικόνιση του Θεού με τη μορφή ζώου, όπως το βόδι ή το λιοντάρι, καθώς τα συγκεκριμένα ζώα επιλέγονταν για τον λόγο ότι συμβόλιζαν το αρσενικό σφρίγος. Κάτι επίσης μοναδικό για τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης είναι το γεγονός ότι δεν έχει σύζυγο. Παρόλο που αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φανερώσει ότι πιθανότατα οι Ισραηλίτες λάτρευαν τον Γιαχβέ και τη σύζυγό του, την Ασερά, αυτή η λατρεία καταδικάζεται στα βιβλικά κείμενα.2 Όχι μόνο να απεικονίσει κανείς, αλλά ακόμα και να σκεφτεί ότι ο Γιαχβέ μπορεί να έχει σύζυγο ήταν αδιανόητο για τους βιβλικούς συγγραφείς, γιατί αυτόματα θα σήμαινε ότι ο Θεός είναι αρσενικό.
Φυσικά ο αντίλογος είναι ότι ο Ιησούς ήταν άντρας και, εφόσον ο Ιησούς ήρθε για να μας φανερώσει ποιος είναι ο Θεός, τότε εξυπακούεται ότι ο Θεός είναι άντρας. Λογική αυτή η σκέψη. Πράγματι, ο απόστολος Παύλος μας λέει στην επιστολή Προς Κολοσσαείς ότι ο Ιησούς είναι «εἰκὼν τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου» (Κολοσσαείς 1:15) και «ὅτι ἐν αὐτῷ κατοικεῖ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς» (Κολοσσαείς 2:9). Όμως, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και κάτι άλλο, καθώς αναλογιζόμαστε τον Ιησού ως εικόνα του Θεού. Ο Ιησούς είναι άντρας, αλλά ένας άντρας μοναδικός ως προς τη γέννησή του. Για τη γέννηση οποιουδήποτε άντρα είναι απαραίτητο το χρωμόσωμα Υ από τον πατέρα, αλλά στην περίπτωση του Ιησού, δεδομένου ότι αποδεχόμαστε την παρθενική γέννηση, δεν υπάρχει αυτό το χρωμόσωμα, γιατί η Μαρία δεν συνευρέθηκε με αρσενικό. Επομένως, παρόλο που ο Ιησούς είναι άντρας ό,τι ανθρώπινο στοιχείο κατέχει στη βιολογία του το έχει πάρει αποκλειστικά από το γυναικείο σώμα. Γι’ αυτόν τον λόγο η Amy Peeler λέει:
«Η παρθενική σύλληψη αποκαλύπτει ότι ο Μεσσίας, του οποίου το σώμα σταυρώθηκε και αναστήθηκε, αγκαλιάζει το αρσενικό και το θηλυκό, κι επομένως δύναται με έναν δυναμικό και πανέμορφο συμπεριληπτικό τρόπο να σώσει κάθε άνθρωπο. Εν ολίγοις, ένας σωτήρας ενσαρκωμένος σε αρσενικό σώμα με σάρκα που η γυναίκα του παρέχει, σώζει τους πάντες».3
Αυτή η αλήθεια, της συμπερίληψης του αρσενικού και του θηλυκού στον Χριστό αποκαλύπτεται ήδη από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου της Γένεσης, στην αφήγηση της δημιουργίας του ανθρώπου. Στο υπόλοιπο αυτού του άρθρου θα εξετάσουμε εν συντομία κάποιες συχνά παρεξηγημένες έννοιες από την αφήγηση της δημιουργίας, με σκοπό να δείξουμε ότι τόσο η γυναίκα όσο και ο άντρας είναι ισάξιες απεικονίσεις του Θεού.
2. Εικόνα Θεού
Η δημιουργία του ανθρώπου απαντάται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου της Γένεσης όπου ο Θεός διακηρύττει:
Ας φτιάξουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας και την ομοίωση, κι ας εξουσιάζει στης θάλασσας τα ψάρια, στου ουρανού τα πτηνά, στα ζώα και γενικά σ’ όλη τη γη και στα ερπετά που σέρνονται πάνω σ’ αυτήν». (Γεν 1:26 ΒΕ)
Έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ σ’ αυτήν την έκφραση, ότι ο άνθρωπος είναι πλασμένος «σύμφωνα με την εικόνα» του Θεού, που δεν μας κάνει πλέον ιδιαίτερη αίσθηση. Στον αρχαίο άνθρωπο, όμως, η χρήση αυτής της έκφρασης θα φαινόταν εξαιρετικά περίεργη γιατί ως «εικόνα Θεού» χαρακτηρίζονταν μόνο οι βασιλιάδες, τόσο στην Αίγυπτο όσο και στη Μεσοποταμία. Στην Αίγυπτο ο βασιλιάς ονομάζεται η εικόνα του θεού Ρε, Αμών-Ρε, Ώρου, Ατούμ και του Αμών. Λέει, για παράδειγμα, ο θεός Αμών-Ρε για τον Αμενοτέπ ΙΙΙ: «Είσαι ο αγαπητός μου γιος, αυτός που βγήκε από τα σπλάχνα μου, η εικόνα μου, την οποία τοποθέτησα στη γη. Σου ανέθεσα να διοικείς τη γη με ειρήνη».4
Στη δημιουργία του ανθρώπου, λοιπόν, ο συγγραφέας, εξοικειωμένος με την αρχαία αντίληψη για τον βασιλιά ως εικόνα θεού, χρησιμοποιεί την ίδια αυτή έκφραση εφαρμόζοντάς την προκλητικά στην ανθρωπότητα εν γένει. Πρόκειται, δηλαδή, για έναν ριζοσπαστικό εκδημοκρατισμό της έκφρασης «εικόνα θεού». Ακόμα πιο σοκαριστικό είναι το γεγονός, ότι η έκφραση αυτή δεν χρησιμοποιείται μόνο για τον άντρα αλλά και για τη γυναίκα. Δεν φτάνει δηλαδή που καταργείται η αποκλειστικότητα του όρου για τον βασιλιά και περνάει σε κάθε άντρα του λαού, εφαρμόζεται τώρα και στα δύο φύλα.
Διαβάζοντας στη Γένεση 5:1, δίδεται η εντύπωση ότι μόνο ο άντρας, ο Αδάμ, δημιουργήθηκε καθ’ ομοίωση Θεού: «Αυτό είναι το βιβλίο των γενεαλογιών του ανθρώπου [αδάμ]. ΄Οταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο [αδάμ], τον δημιούργησε «καθ’ ομοίωση Θεού» (5:1 ΒΕ). Στο επόμενο εδάφιο, όμως, ο συγγραφέας για να αποφύγει τυχόν παρανόηση ότι μόνο ο άντρας απεικονίζει τον Θεό, χρησιμοποιεί τη λέξη «αδάμ» όχι μόνο ως κύριο όνομα αλλά συμπεριληπτικά και για τα δύο φύλα, μεταβαίνοντας αμέσως στον πληθυντικό: «Τους δημιούργησε άντρα και γυναίκα, τους ευλόγησε και τους ονόμασε «άνθρωπο [αδάμ]» (5:2 ΒΕ). Ο άνθρωπος, λοιπόν, που ο Θεός δημιούργησε ως απεικόνισή του ή αντιπρόσωπό του δεν είναι άντρας. Είναι άντρας και γυναίκα. Ένας άντρας από μόνος του μπορεί να είναι αντιπρόσωπος Θεού και μια γυναίκα από μόνη της μπορεί να είναι αντιπρόσωπος Θεού. Όσο ο πρώτος Αδάμ εκπροσωπεί τον Θεό αλλά και τα δύο φύλα, το ίδιο και ο δεύτερος Αδάμ, ο Ιησούς Χριστός, εκπροσωπεί τον Θεό ως η τέλεια εικόνα του, αλλά εκπροσωπεί ταυτόχρονα και τα δύο φύλα. Επίσης, όπως ο πρώτος Αδάμ εκπροσωπεί κάθε έθνος, φυλή, και γλώσσα, το ίδιο και ο δεύτερος Αδάμ, παρόλο που είναι ένας εβραίος άντρας, εκπροσωπεί κάθε φυλή και κάθε χρώμα δέρματος.
3. Εξουσία
Εφόσον, λοιπόν, ο Θεός δεν είναι άντρας δεδομένου ότι επέλεξε να απεικονίζεται τόσο από τη γυναίκα όσο και από τον άντρα, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να εξουσιοδοτήσει τόσο τον άντρα όσο και τη γυναίκα σε ηγετικό ρόλο στη δημιουργία του. Ο Θεός δίνει στην εικόνα του όχι μόνο την ταυτότητά της αλλά και την αποστολή της: «κι ας εξουσιάζει στης θάλασσας τα ψάρια, στου ουρανού τα πτηνά, στα ζώα και γενικά σ’ όλη τη γη και στα ερπετά που σέρνονται πάνω σ’ αυτήν» (1:26 ΒΕ). Εδώ για πρώτη φορά στη Βίβλο συναντάμε το θέμα της ανθρώπινης εξουσίας, και όπως παρατηρούμε οι προθέσεις του Θεού είναι ο άντρας και η γυναίκα να «εξουσιάζουν» μαζί στη δημιουργία. Εδώ τόσο η μετάφραση του Νεόφυτου Βάμβα όσο και η μετάφραση της Βιβλικής Εταιρίας είναι ανεπαρκείς, γιατί αποδίδουν το ρήμα στον ενικό («εξουσιάζει»). Το εβραϊκό ρήμα, όμως, είναι στον πληθυντικό και η μετάφραση των Εβδομήκοντα το αποδίδει σωστά χρησιμοποιώντας το «ἀρχέτωσαν». Δεν φαίνεται πουθενά κάποια πρόθεση του Θεού για τον άνθρωπο να εξουσιάζει μόνος του ή να εξουσιάζει άλλον άνθρωπο. Αντιθέτως, η αποστολή του ανθρώπου για εξουσία πάνω στην κτίση του δημιουργού είναι ακριβώς η ίδια, τόσο στον άντρα όσο και στη γυναίκα. Τα πράγματα βέβαια θα αλλάξουν αργότερα, ως αποτέλεσμα της αμαρτίας και της πτώσης. Η απομάκρυνση του ανθρώπου απ’ τον Θεό θα εκδηλωθεί αυτόματα και ως απομάκρυνση του ζευγαριού απ’ τα ιδανικά του Θεού. Στο 3:16, μετά το πρώτο αμάρτημα, θα δούμε για πρώτη φορά τον άνθρωπο να εξουσιάζει άλλον άνθρωπο. Τον άντρα να εξουσιάζει τη γυναίκα. Αυτή η κατάσταση, όμως, απέχει πολύ απ’ τα ιδανικά και τις προθέσεις που είχε και εξέφρασε ο Θεός για τον άνθρωπο όταν τον δημιουργούσε και, εφόσον μια τέτοια εξουσία δεν βρισκόταν ποτέ στα σχέδια του Θεού, είμαστε βέβαιοι ότι μια μέρα θα την εξαλείψει.
4. Βοηθός
Συχνά ακούμε ότι η γυναίκα δημιουργήθηκε για να είναι «βοηθός» του άντρα και αντιλαμβανόμαστε αυτόν τον όρο ως υποτιμητικό ή δευτερεύοντα. Η λέξη «βοηθός» έχει πάρει την έννοια της υπηρέτριας (εξ ου και η έκφραση «οικιακή βοηθός», στα αγγλικά σκέτο «βοηθός» “the help”). Αυτή η κατανόηση, όμως, είναι αναχρονιστική και δεν έχει καμία σχέση με το νόημα του εβραϊκού όρου έζερ που χρησιμοποιείται στη Γένεση: «Ο Κύριος ο Θεός είπε: «Δεν είναι καλό να είναι ο άνθρωπος μόνος. Θα του φτιάξω έναν σύντροφο [έζερ (βοηθό;)] όμοιον μ’ αυτόν». (2:18 ΒΕ)
Ο εβραϊκός όρος έζερ δεν παραπέμπει σε κατωτερότητα. Ειδικά στο βιβλίο των Ψαλμών, ο όρος έζερ χρησιμοποιείται συχνά για τον ίδιο τον Θεό, ο οποίος είναι ο «βοηθός» του Ισραήλ (Ψαλμοί 33:20, 89:18-19, βλ. επίσης Δευτερονόμιο 33:29). Λέει ο Ψαλμός 33:20: «Στον Κύριο ελπίζει η ψυχή μας· αυτός βοηθός [έζερ] μας και προστασία μας»! Προφανώς, ο Κύριος δεν είναι υπηρέτης του Ισραήλ, ούτε υποδεέστερος. Σε πολεμικό πλαίσιο ή σε συνθήκες απειλής, η λέξη έζερ θα πρέπει να μεταφραστεί όχι ως «βοηθός» αλλά ως «σύμμαχος» και το πλαίσιο της Εδέμ, υπό το φως της απειλητικής παρουσίας του φιδιού, είναι τέτοιο που απαιτεί κι εδώ την ίδια μετάφραση «σύμμαχος», όχι «βοηθός».5 Ο Αδάμ στη μάχη θα χρειαστεί να στηριχτεί στην Εύα, για να καταφέρουν να υπερισχύσουν μαζί. Χωρίς αυτόν τον σύμμαχο, θα είναι αδύνατο ν’ αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της ζωής και της αποστολής τους. Η αποτυχία δημιουργίας κοινού μετώπου απ’ αυτή τη συμμαχία θα επιφέρει, δυστυχώς, την πτώση του ανθρώπου αργότερα.
Επίσης, οι ελληνικές μεταφράσεις αποδίδουν την εβραϊκή έκφραση κενεγκντό στη Γένεση 2:18 ως «όμοιον μ’ αυτόν», η οποία δεν είναι λανθασμένη αλλά δεν αποδίδει απόλυτα την έννοια της αντιστοιχίας που εμπεριέχεται στην εβραϊκή λέξη. Κάποιος μπορεί να είναι όμοιός μου εξωτερικά ή να μοιραζόμαστε την ίδια φύση, αλλά μπορεί παρόλα αυτά να είναι κατώτερός μου. Με τη φράση κενεγκντό, η οποία προέρχεται από την ιδέα κάποιου που στέκεται απέναντί μου πρόσωπο με πρόσωπο, έχουμε την έννοια ενός ανθρώπου που είναι αντίστοιχος με μένα. Μόνο τότε ο Αδάμ δεν θα είναι μόνος, γιατί θα υπάρχει απέναντί του ακόμα ένας άνθρωπος ισάξιός του.
5. Πλευρά
Συχνά θεωρούμε ότι η αφήγηση για τη δημιουργία της γυναίκας από την πλευρά του άντρα, δείχνει ότι ο Θεός δημιούργησε τη γυναίκα ως κατώτερη. Σ’ αυτό το σημείο, όμως, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η κατανόηση του αρχαίου ανθρώπου σχετικά με το φύλο ήταν ότι, αντί για δυο διακριτά βιολογικά φύλα, μόνο ένα θεωρούνταν ότι υπάρχει, το αρσενικό. Tο θηλυκό φύλο είναι απλώς υποκατηγορία του αρσενικού. Σύμφωνα με τον Thomas Laqueur, αυτό το βλέπουμε έντονα και στον Αριστοτέλη αλλά και σε άλλους συγγραφείς που μοιράζονται την ίδια αντίληψη μέχρι και τον 18ο αιώνα, όταν πλέον άρχισε να αναπτύσσεται η θεωρία των δυο διακριτών φύλων.6 Η Βίβλος δεν επικοινωνεί στον αρχαίο άνθρωπο με όρους που δεν θα κατανοούσε, αλλά ξεκινά απ’ την κοσμοθεωρία που επικρατεί στην εποχή τους. Δεν είναι σκοπός της Βίβλου να εξηγήσει επιστημονικά πώς δημιουργήθηκε ο άνθρωπος, αλλά να διδάξει, εντός των αρχαίων εικόνων και νοημάτων, όσο περιορισμένα κι αν ήταν αυτά, ποια είναι η σχέση του Θεού με τον άνθρωπο.
Επομένως, παρά το γεγονός ότι το θηλυκό παρουσιάζεται ως παράγωγο του αρσενικού (εξ ου και ο παράγωγος τίτλος Ishah [γυναίκα] από το Ish [άντρας] στο 2:23), αυτό δεν έχει να κάνει με κάποια ποιοτική αξιολόγηση των δύο φύλων, γιατί όπως είπαμε, η γυναίκα έχει ήδη οριστεί από τον Θεό ως εικόνα του ισάξια με τον άντρα, αντίστοιχη με αυτόν και ως απαραίτητη σύμμαχος του Αδάμ στη μάχη.
6. Όνομα
Επικρατεί, επίσης, η εσφαλμένη ιδέα ότι αυτός που ονοματίζει κάποιον άλλο εξασκεί εξουσία επάνω του. Συχνά ερμηνεύεται μ’ αυτόν τον τρόπο η πράξη του Αδάμ να ονοματίσει, όχι μόνο τα ζώα που ο Θεός δημιούργησε αλλά και την ίδια τη γυναίκα. Η πράξη της ονοματοδοσίας στη Βίβλο, όμως, δεν έχει να κάνει με την εξουσία, αλλά με την αναγνώριση κάποιου χαρακτηριστικού ή κάποιας αλήθειας σχετικής με τον παραλήπτη του ονόματος. Η ονοματοδοσία είναι πράξη ερμηνείας παρά εξουσίας. Όταν ο Αδάμ δίνει ονόματα στα ζώα, δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να διακρίνει τους ρόλους και τις λειτουργείες των ζώων που παρατηρεί. Αναγνωρίζει αυτό που ο Θεός ήδη δημιούργησε και όρισε γι’ αυτά. Βλέπουμε π.χ. στο βιβλίο της Ρουθ 4:17 όλες τις γυναίκες της Βηθλεέμ να ονοματίζουν το παιδί της Ρουθ, αλλά καμία απ’ αυτές δεν έχει εξουσία επάνω του. Άλλο ένα παράδειγμα είναι η Αιγύπτια δούλη Άγαρ η οποία ονοματίζει τον ίδιο τον Θεό αποκαλώντας τον Ελ-Ροΐ (Γένεση 16:13). Προφανώς, αυτό δεν σημαίνει ότι η Άγαρ έχει εξουσία επάνω στον ίδιο τον Θεό.
Όταν ο άντρας, λοιπόν, αντικρίζει τη γυναίκα στον κήπο της Εδέμ, με ποιητικό τρόπο αναγνωρίζει ποια είναι και πώς δημιουργήθηκε:
«Αυτό επιτέλους είναι κόκαλο
από τα κόκαλά μου
και σάρκα από τη σάρκα μου.
“Γυναίκα” (ishah) αυτή θα λέγεται,
γιατί απ’ τον άντρα (ish) πάρθηκε» (Γένεση 2:23 ΒΕ)
Ο τίτλος που της δίνει σε καμία περίπτωση δεν την ορίζει. Το μόνο που κάνει είναι να αναγνωρίζει το δημιούργημα του Θεού και την αντιστοιχία της μαζί του όσον αφορά το γένος της.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο 3ο κεφάλαιο της Γένεσης. Εφόσον ο Θεός ήδη έδωσε την αναπαραγωγική λειτουργία (κυοφορία και γέννα) στη γυναίκα (3:16), έπειτα ο Αδάμ την αποκαλεί με το όνομα Εύα (3:20), ένα όνομα βασισμένο στην Πιέλ συζυγία της εβραϊκής ρίζας χαγιά που σημαίνει «δίνω ζωή». Το ίδιο το κείμενο μας ξεκαθαρίζει τον λόγο για τον οποίο ο Αδάμ ονομάζει τη γυναίκα «Εύα», και ο λόγος δεν είναι κάποια άσκηση εξουσίας ή προσδιορισμού της ταυτότητάς της από τον ίδιο. Ο λόγος πάλι είναι η αναδρομική αναγνώριση του έργου που ο Θεός καθόρισε γι’ αυτήν στο 3:16: «γιατί αυτή έγινε μητέρα όλης της ανθρωπότητας» (3:20 ΒΕ).
Συμπεράσματα
Ανακεφαλαιώνοντας τα όσα είπαμε σχετικά με τη δημιουργία της γυναίκας, ας θυμηθούμε ξανά πως η γυναίκα δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα Θεού, κάτι ριζοσπαστικό για τη θέση της γυναίκας στον αρχαίο κόσμο, της δόθηκε η ίδια ακριβώς εξουσία επάνω στη δημιουργία που δόθηκε και στον άντρα και χωρίς καμία θεία πρόθεση να εξουσιάζεται από άλλον άνθρωπο. Είναι «βοηθός» με τη σημασία του «συμμάχου» και όχι ενός υποδεέστερου υποβοηθητικού ρόλου. Παρουσιάζεται να δημιουργείται από την πλευρά του Αδάμ, γιατί ο αρχαίος κόσμος αντιλαμβανόταν την ύπαρξη μόνο ενός βιολογικού φύλου, του αρσενικού, και έβλεπε το θηλυκό ως υποκατηγορία. Τέλος, η γυναίκα ονομάζεται απ’ τον Αδάμ όχι ως άσκηση εξουσίας και προσδιορισμού της ταυτότητάς της απ’ τον ίδιο, αλλά ως αναγνώριση της ταυτότητας που ο Θεός της έχει δώσει.
Τόσο η ιστορία της σύλληψης του Ιησού Χριστού από την Παρθένο Μαρία, όσο και η αφήγηση της δημιουργίας της γυναίκας ως όντος ισάξιου και εξίσου ικανού να απεικονίσει τον Θεό, μαρτυρούν την αιώνια αλήθεια ότι ο Θεός δεν είναι αρσενικό. Δεν έχει καμία σχέση με τους έμφυλους θεούς της μυθολογίας του κόσμου μας, αλλά εμπεριέχει τους πάντες στον εαυτό του, δημιούργησε τους πάντες ως εικόνα του και είναι ικανός να σώσει τους πάντες μέσω της εν Χριστώ αντικαταστατικής του λύτρωσης. Αυτός είναι ο Πατέρας του Ιησού Χριστού και ο δικός μας Πατέρας.
- Amy Peeler, Women and the Gender of God (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 2022), 9-31.
- Richard S. Hess, Israelite Religions: An Archaeological and Biblical Survey (Grand Rapids, MI: Baker Academic, 2007), 283-289.
- Amy Peeler, Women and the Gender of God (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 2022), 136-137.
- David J. A. Clines, “The Image of God in Man,” Tyndale Bulletin 19 (1968): 85.
- Η μετάφραση «σύντροφος» της Βιβλικής Εταιρίας είναι σίγουρα προτιμότερη από το «βοηθός».
- Susan E. Hylen, Women in the New Testament World (Oxford: OUP, 2019), 5-9.
